ANA DİLİM HANI?

biz turkuz

آذربايجان توركجه سي پهلوي رژيمي حاكميتي ايللرينده

Urmu

آذربايجان توركجه سي پهلوي رژيمي حاكميتي ايللرينده
دكتر محمد علي فرزانه

بوگون، خلق آراسيندا اولان دانيشيقلاردا «توركي»، «توركو»، «‌تورك ديلي» و يازيلاردا
«آذربايجان ديلي»، «آذربايجانجا»، «‌آذري توركجه‌سي» و بو كيمي عنوانلارلا آدلانديريلان ديلي، جغرافي باخيمدان آذربايجان آدي داشييان اؤلكلردن علاوه، بيرليكده يا داغينيق حالدا و حتي كؤچري شكيلده ياشايان، ايرانين غرب سرحدلريندن توتموش، خراسانين داغ باسارلارينا و خزر درياسي ساحللريندن توتموش فارس و كرمان ناحيه‌لرينده يئرله‌شن و اؤز دويغو و دوشونجه‌لريني بو ديلده سؤيله‌ين ميليونلارلا تورك سويلو وطنداشين دوغما آنا ديليدير.

بو گون، يوخاريدا آد چكديگيميز اؤلكه‌لرده، بو ديله «توركي»، «توركو» دئييلديگي آنلام او قدر ياييلميش و خلقين تاريخي ـ ‌مدني آنلايشينا گئچميشديركي، بو ديلده توركه مثل، توركه سايا، توركه چارا، توركون سؤزو، توركه‌واري كيمي معنالي آنلام و دئيملر ائل آراسيندا بول ـ سول ايشلنمكده دير. آزجا دقت يئتيريلرسه، فارس ديلينده قونوشان وطنداشلارين توركجه قونوشانلاري عموميتله «تورك» سؤزو ايله آنلاتديقلاري و يئري گلينجه‌ده اونلاري اؤز دوغولدوقلاري وياشاديقلاري شهر و يورد آدلاري ايله اويغون: تورك تبريز، تورك زنجان، ‌تورك ساوه، تورك همدان، تورك شيراز، تورك خراسان كيمي آدلانديقلاري اولدوقجا ياييلميش بير مطلبدير. هئچ سؤز يوخ كي، بوگون تهراندا يئرله‌شن بؤيوك توپلومون آز قالا ياريسيني آذري توركجه سيله قونوشان انسانلار تشكيل ائدير. بو ياييلما اورايا قدرديركي، بو گون بير فارسجا قونوشماق باجارمايان تورك، بوتون ياشايشين مسئله‌لريني و حتي مدني رابطه‌لريني راحاتجا اؤز آنا ديلينده يوللانديرا بيلر. ايراندا بئله بير گئنيش اؤلچوده ياييلميش و يئرلشميش آذري توركجه‌سي، تاريخي ـ ائتنيك باخيمدان، آلتاي ديللرينه اساسلانير. بو ديللرين ايلك يوردو اورتا آسيا و يئني سوياماجلاري اولموشدور.

بو ديل، سونراكي عصرلر بويونجا، باشقا ـ باشقا ديللركيمي، تورك سويلو قبيله‌لرين شرق اؤلكه‌لرينه كؤچوب ـ قونما پروسسينده (آخينيندا) ياخين دوغو (ياخين شرق) اؤلكه‌لريني بئله آشميش و بالكانلارا قدر ياييلميش و بير چوخ خلقلرين ميللي ـ مدني ديلي اولموشدور.

بو گونكو آذري توركجه‌سي تاريخي گليشمه‌سينده قديم و اورتا تورك ديلي قوللاريندان هاميدان چوخ اوغوز و قبچاق شيوه‌لرينه آساسلانديغي حالدا، بو گونكو تورك ديللري عائله سينده خزر درياسي‌نين باتيسيندا ياييلان ديللر جرگه سينده هاميدان چوخ آناتولو و توركمن توركجه سينه ياخيندير.

آذري توركجه سي سونراكي گليشمه‌‌‌لرينده وتوركلرين اسلام دينيني قبول ائتديكلري و ياخين شرقده يارانان اورتاق و چوخ خلقلي تورك اسلام فرهنگ و مدنيتني ياراتماقدا و يئني قونشولوق و وطنداشليق شرايطنده فارس وعرب ديللري ايله ياخينليق تاپير. بو ياخينليق بو ديللر آراسيندا سؤز مبادله‌سينه سونوجلانير و بئله‌ليگله ده بو قارشيقلي مناسبتلرده بير چوخ فارس ـ عرب سؤزلري آذري توركجه‌سينه يول تاپير وبير سيرا توركو سؤزلرده بو ايكي ديله و خصوصيله فارسي ديلينه قوشولور.

گليشمه‌نين داها سونراكي دورموندا، فرهنگي ـ مدني و علمي تكنيكي علاقه‌لرين چوخالماسي ايله آذري توركجه سي‌ده اروپاديللري ايله ياناشماق و اونلاردان يئني سؤزلر و ترمينلر آلماق اجباريندا قالير. تاريخي ـ اجتماعي شرايطين بئله سؤز مبادله سينه امكان و اجبار ياراتديغينا باخماياراق، آذري توركجه‌سي بير جانلي و گوجلو ديل كيمي آشاغيداكي اساس سببلره گؤره:

1 ـ ديلين اساس تمل داشي و بينووره‌سي ساييلان اصل سؤزلره سؤيكنديگي اوچون.

2 ـ ايستر اصل سؤزلر وايسترسه ده آلينما سؤزلردن يئني سؤزلر و آنلاملار ياراتماقدا كنيش سؤز دوزلديجي وسؤزدگيشديريجي سؤزجوكلر وعلامتلره يئيه‌لنديگي اوچون.

3 ـ ديلين گراماتيك قورولوشونو قورويان محكم قانونا اويغونلوقلارا دايانماقلا، اؤز تاريخي گليشمه سينه دوام ائتديريميش و بير سيرا تاريخي اوغورسوزلوقلارا باخماياراق، ديللر آراسيندا اؤزونه يارار يئري توتموشدور.

آذري توكجه‌سي بو گونكو ميللي ـ مدني دورماگليب چاتينجا، شبهه‌سيزكي، اونون دانيشيق ديلينده آيري ـ آيري لهجه‌لري اولدوغو حالدا، ادبي و يازي ديلي ده اولموشدور. كؤكو تاريخين درينلريندن باش آليب گلن بو ادبي ديلين، تاريخ بويونجا ايكي آيريمي اولموشدور. بونلاردان بيري، يازيلي ادبيات ديلي واو بيريسي شفاهي و آغيز ادبياتي ديلي اولموشدور. يازيلي ديلده شاعيرلر، اديبلر و سؤز اوستالاري طرفيندن بؤيوك نظم و نثر اثرلري يارانديغي كيمي، شفاهي ادبياتدادا سايسيز دستان، ناغيل، قوشما، آتالار سؤزو، دئييم، بيلمه‌جه و آيري ـ آيري خلق ياراديجيليغي اثرلري يارانميش و ائللردن ـ ائللره گليب چاتميشدير.

آذري توركجه سينده، باشقا ديللرده اولدوغو كيمي، ادبي ـ بديعي ديلين فورمالاشماسي ايلك اؤنجه شفاهي و آغيز ادبياتيندا اولموشدور. بو هم ده اونا گؤره بئله اولموشدوركي، ‌خلق هر بير تاريخي ـ اجتماعي شرايطده بديعي يارادجيليغيني اؤز آنا ديلينده دوام ائتديرميشدير. حال بو كي، شاعيرلر و اديبلر فارس و عرب ديليني قاليبلانميش و سنتي اداري ـ ادبي ديل ساناراق ايللر بويو اؤز اثرلريني بوديللرده يازييب ياراتميشلار.

اوغورلار اولسون كي، آذربايجان آغيز ادبياتيندان «دده قورقود» بويالاري كيمي اولمز شاه اثرين قالماسي، بو ديلين تاريخي ـ ائتنيك خصوصيتلريني آراشديرماقدا بؤيوك اهميته ماليكدير. هابئله آذربايجان يازيلي ادبي ديليني آراشديرماقدا بير چوخ حسن اوغلو، قاضي برهان الدين، نسيمي، ختائي، فضولي، واقف، ذاكر، نباتي، ‌صابر و يوزلرله بو كيمي سؤز اوستادلاري‌نين طرفيندن يارانان اثرلر بو ديلين تاريخي گليشيني گؤسترمكده‌دير.

آذربايجان ادبي ديلي‌نين اؤلكه‌ده فورمالاشديغي گوندن يالنيز بير آلين يازيسي اولدوغو حالدا، بوسون عصرلرده تاريخين اوغورسوز حادثه‌لري نتيجه سينده ايكي جور آلين يازسينا اوغراميشدير. ميلادي 19 ـ نجي عصرين اورتالاريندان آذربايجانين روسيه استيلاسيندان سونرا ايكي يئره بولوندوگوندن سونرا، بو ايكي اؤلكه‌ده يازيلي ادبي ديل ايكي آيري ـ آيري آلين يازيسي تاپميشدير. قوزئي آذربايجاندا ادبي ديل كيتاب و مطبوعاتين چوخاليب ياييلماسي و داها سونرا باش وئرن حادثه‌لرده بو ديلين ميللي ديل كيمي تانينماسي نتيجه‌سينده ديلين ادبي سويه‌سي آرتميش و هر طرفلي انكشاف ائتميشدير. قوزئي آذربايجاندا بئله بير يوكسه ليشه چاتان ديل، گونئي ده بير سيرا داريسقاللار و خصوصيله سونرالار پهلوي رژيمي حاكميتي نين، امانسيز و آشيري شوونيستي و آسيميلاچيليق سياستي نتيجه سينده بو ديل گري قالميش و حتي اونون كئچميش ادبي ارثي اونودولموش و امكان دايره‌سي تكجه دانيشيق ديلينده، اودا خلق اؤز آنا ديلينده دانيشماغا اجازه تاپماق شرايطيله اولموشدور.

آذري توركجه‌سي‌نين سؤزون باشلانيشيندا آد چكديگيميز اؤلكه‌ده يئرله شيب ياييلديغي مسئله، اساسدا بير تاريخي و قومي (ائتنيك) مسئله اولدوغو حالدا و يئري گلينجه بو باخيمدان آراشديريلديغي حالدا، همين اوغورسوز ايللرده، يعني بوتون ائتنيك و ميللي مسئله‌لرين آريا پرستليك و آسيميلاچئيليق آرشيني ايله اؤلچولدوگو زماندا بير مباحثه‌لي مسئله‌يه چئوريلميشدير. بير ديلين معين تاريخي ـ قومي و هاميدان چوخ توپلومون يئر به يئر اولماسي سببلره گؤره، بير اؤلكه ده قاباقجادان دانيشيلان ديلين آرادان قالديريلماسي و يا داها دوغروسو اونون يئني ديلده اريمه‌سي و بونا بنزه‌ر مسئله‌لر ديل تاريخينده ميثلي چوخ گؤرولن اولايلارداندير. مصريليلرين اسلامدان اؤنجه‌كي ديلي قبطي اولدوغو حالدا، اسلامدان سونرا عربلرين توپلوم صورتده بورايا كؤچمه‌سي و اسلاميتين بورادا ياييلماسي نتيجه سينده، ديل كؤكوندن دگيشيليب عربي اولموشدور. بوگونكو آنا دولو قديم روم امپرياسي‌نين بير پارچاسي اولدوغوندان اورادا لاتين ديلينده قونوشولدوغو حالدا، سلجوقلارين توپلوم صورتده اورايا يئرلشديكلريندن سونرا، ديلين بوسبوتون دگيشديگي پروسسي اؤز وئرميشدير. بوگون قاباقكي اسپانيا، انگلستان و فرانسه مستعمره لري نين بير چوخوندا ميللي ديللر ياديرقانميش و اونلارين يئرينه بو آديني چكديگيميز حكومتلرين ديللري ياييلميشدير.

بئله بير پروسسين اوز وئرديگي اؤلكه‌لرده، علمين اساس وظيفه‌سي بو دييشيلمه‌نين پلانفورمونو منيمسه‌يك و اورتادان چيخان ديل ايله اونون يئريني توتان ديلين و او ديلي قونوشانلارين قارشيقلي مناسبتلريني آيندينلاشديرماق و مسئله‌نين اجتماعي ـ ائتنيك سببلري آراشديرماقدير.

يوخسا، بو تماميله تاريخي و ائتنيك مسئله‌ني اوتوروب ـ دوروب بير «شوم و اوغورسوز تاريخي فاجعه» سانماق و بير خلقين قرنلر بويو ياراتديغي و ياشاتديغي ديلي نه‌بيليم «چوبانلار و چادير دا ياشايانلارين و قويون قوزو اوتارانلارين» گتيرديگي گوبود ديل قلمه وئرمك و اونو نه‌بيليم «شهرلرده ياشايانلارين مدني و اينجه» ديللري ايله دگيشديرمكده هر جور ياراماز تشبثلره ال آتماق، دوغرودان دوغرويا ياشاديغيميز عصرده ان گولونج و گولونج اولدوغو قدرده اوتانيلاسي و انسانليغا يارامايان بير داورانيشدير.

پهلوي رژيمي حاكميتي ايللرينده آذري توركجه‌سي‌نين تماميله بير تاريخي ـ ائتنيك فنومن اولاراق آذربايجان و ايرانين آيري ـ آيري ناحيه‌لرينده يئرلشمه‌سي و يايلماسيني بير «تاريخي وميللي فاجعه» آدلانديرماق، آردينجا ايستر ـ ايسته‌مز بير سيرا علم و انسانليغا يارامايان و مباحثه‌لر و قوندارما نظريه لرين اورتايا چيخماسينا سبب اولور. بو مباحثه و اويدورمالاردا آذري توركجه سي هم بير ديل اولوب، اولماديغي اعتباري، هم ده گويا «‌آغ قويونلو، قارا قويونلو، صفويلر» واسطه‌سي ايله اؤلكه‌ده يئرلشمه‌سي و ياييلماسي و بئله ليگله ده بورادا دانيشيلان هانكي تات ديليني آرادان قالديرماق گوناهي اوجوندان محكمه‌يه وئريلير. اؤزوده ائله بير محكمه‌يه وئريليركي، اورادا هئچ جور اؤزوندن مدافعه حقي اونا وئريلمير. بئله ليگله ده بو محكمه ده او بير «تاريخي فاجعه» ياراتديغي اوچون لاغاقويولور، تحقير ائديلير، قايدا ـ قانونو، گرامري اولمايان و سؤز خزينه سي يوخسول اولان و اؤزگه ديللردن سؤز بورج آلان بير ديل كيمي تهمتلنديريلير.

بو اولدوقجا آيدين بير حقيقتدير. آذري توركجه‌سي‌نين ايستر تاريخين ان قديم حتي سومرلر، آلبانلار، خزرلر، مادلار، اشكانلار دؤورولريندن و ايسترسه‌ده داها ياخين عصرلردن يعني مثلاُ سلجوقلار، آغ قويونلولار، قارا قويونلولار و صفوي‌لردن بري ايراندا يئرلشمه و يايلما پروسسي باش وئرسه ده، بو ديلده دانيشان خلقلر ايله فارس ديلي و لهجه‌لري ايله قونوشان كوتله‌لر آرسيندا هئچ زامان، و هئچ بير شرايطده آيري ـ سئچگينليك اوز وئرمه ميش، ‌بونلار قرنلر بويو بيرگه ياشاميش، ياشاديقلاري يوردو بيرگه قوروموش، كدرو شادليقلاريني بير ـ بيرلري ايله بؤلوشموش و نئجه دئيه‌ر، بير كاسايا ال اوزاتميشلار. هر ايكي خلقين بيلگينلري، متفكرلري، اديب و شاعيرلري، معمارلاري، نقاشلاري بير مدنيته يعني ايران و اسلام مدنيتينه خدمت گؤسترميشلر. بوتون تاريخ بويو آذري اديب و شاعيرلري اؤز اثرلريني هم آذري ديلينده، هم ده فارس ديلينده، حتي عرب ديلينده يازميشلار. هئچ بير اديب و شاعير اؤز اثريني نه اوچون توركجه يازيب دا فارسجا يازماديغي اوچون تهمتلنديريلمه ميشدير. بير ديلي، او بيري ديله اوستون توتماق و اونو او بيري ديلين نه‌بيليم هانسي لهجه‌سيندن قالان تؤرتوكونتلر قارشيسيندا تحقير ائديب محكمه يه چكمك و اؤلكه‌ده ميللي ديللرين، ميللي وارليقلاين عليهينه آغير آسيملاچليق سياستي بوروتمك تكجه پهلوي حاكميتي ايللرينده، مافياچيلارين واردشيرجي ريپورترلرين ديكته ائتديكلري سناريولارين شوم نتيجه‌سي اولموشدور….

 

 

نوشته شده در جمعه 8 مهر 1390ساعت 04:43 توسط biz turkuz| 0باخیش



قالب جدید وبلاگ پیچك دات نت




جاوا اسكریپت

تعداد بازدیدکنندگان :
تعداد افراد آنلاین :
مرکز آموزش ایرانیان
آزربایجان جانیم سنه قوربان اولسون خوش گؤردوک سیزی! کد پیغام خوش آمدگویی کد لرزش هنگام راست کلیک