^{_{آذربايجان مهد ورزشهاي المپيك باستاني يونان}}
اصغر رشتبري

     رقابتهاي ورزشي المپيك يكي از معتبرترين و باشكوهترين مسابقات ورزشي جهان بشمار مي‌آيد كه هر 4 سال يكبار در كشورهاي مختلف جهان برگزار مي‌شود. براساس نوشته مورخان « اولين المپيك باستان در سال 776 قبل از ميلاد به افتخار زئوس zeus ( خداي اساطيري يونان) در اليمپيا Olympia در يونان برگزار گرديد و اين مسابقات به طور مرتب تا سال 392 پس از ميلاد ادامه داشت و بر اين روال جمعا 293 دورة آن برگزار گرديد.(1) » كه اين 293 دوره را در تاريخ به نام « المپيك عهد باستان» مي‌نامند. 
     « در ابتدا مسابقات المپيك باستان در فصل تابستان (مرداد ماه) تنها در يك روز انجام مي‌شد كه شامل دو سرعت برابر يك طول ورزشگاه (نزديك 200 متر) و دو طول ورزشگاه دو استقامت، دو امدادي و چند مسابقه نبرد تن به تن مثل مشت زني و پانكراتوم pancratum يا پانكريشن pankration ( تركيبي از مشت زني و كشتي) بود كه بعدها اسب سواري، ارابه راني و پنتاتلون يا مسابقات پنجگانه شامل پرتاب نيزه، پرتاب ديسك، دو سرعت، پرش طول و كشتي نيز به ساير موارد آن افزوده شد كه بزرگترين سرگرمي و فعاليت ورزشي و اجتماعي و بهترين وسيله تبادل افكار و عقايد مردم نواحي مختلف، در آن روزگار بود.
     با تسلط روميان بر يونان، بازيهاي المپيك شكوه خود را از دست داد و صحنة رقابتهاي انساني به ميدان كارزارهاي خونين نبرد اسيران با هم [نبرد گلادياتورها كه منجر به كشته شدن يكي از طرفين مي‌شد] و يا حيوانات وحشي  تبديل گشت».(2) در سال 394 پس از ميلاد در حالي كه دو سال از برگزاري المپيك 293 سپري شده بود، مسابقات به دستور تئودوسيوس Theodosius امپراطور روم تحريم و تعطيل شد(3).» اين تعطيلي در حالي بود كه تركان هون غربي از سال 374 ميلادي، حمله برق آساي خود را به اروپا خصوصا به محدوده امپراطوري روم آغاز كرده بودند و با به قدرت رسيدن آتيلاي مقدس (رهبر مذهبي و نظامي تركان هون) اين حملات به اوج خود رسيد و بدين ترتيب بزرگترين امپراطوري آن زمان، توسط تركان هون، كه از ابتدايي‌ترين سلاحهاي جنگي استفاده مي‌كردند، سرتعظيم فرود آورد و بار ديگر قدرت نظامي و جنگي تركان به رخ جهانيان كشيده شد.
     « در زبان فرانسه ضرب المثلي است كه ترجمه آن به اين صورت است كه مي‌گويند : او مانند يك ترك قوي است. از اين ضرب المثل معلوم مي‌شود كه ملت ترك اساسا نژادي قوي هستند و جنگجوئي و رشادت ملت ترك از قديم باعث افتخار و سربلندي آنها بوده است.»(4) 
     «تعطيلي مسابقات المپيك، قريب به 1500 سال ادامه يافت و سرانجام در سال 1896 ميلادي به همت و كوشش « بارون پيردوكوبرتن ( 1937 ـ 1836 ) » محقق و انديشمند فرانسوي كه به پدر المپيك ملقب گشته است، بار ديگر بازيهاي المپيك از سرگرفته شد.»(5)
     «هنگامي كه « بارون پيردو كوبرتن» در سال 1896 ميلادي ، ورزشهاي يوناني متداول در دشت نزديك به كوههاي المپ olympe [كوهي است در يونان كه يونانيان معتقدند كه محل اقامت خدايان مي‌باشد.] را بنام المپياد olympiad متداول گردانيد، پژوهشگران و عالمان همواره در مطبوعات و سخنرانيها دو پرسش اساسي از وي مي‌نمودند كه تا 65 سال بعد و هنگام بدست آمدن جام زرين حسنلو بي‌جواب مانده بود، نخست آنكه از چه تاريخي اين ورزشها در يونان متداول گرديده است و ديگر آنكه آيا ورزشهائي كه با نام المپياد باستاني يونان متداول بوده، يوناني الاصل مي‌باشند و يا از اقوام و ملتهاي ديگر الهام گرفته شده‌اند. از تصادف خوش ايام، پيدا شدن جام زرين حسنلو به هر دو پرسش پژوهشگران پاسخ داد و پروفسور كارال ديم در كتاب «تاريخ و ورزش در جهان» چنين نوشته است كه ورزشهاي متداول در المپيك يوناني خيلي زودتر از سال 776 قبل از ميلاد متداول بوده و ناگهاني و يكباره از يونان برنخواسته است زيرا بايد براي ورزشهاي شنا، دو، سواركاري و پرش از موانع، ميدانهاي بزرگ و ساختمانهاي ويژه ورزشي براي مردان و زنان، ساخته باشند و يونان در 776 قبل از ميلاد با اقتصاد ناچيزش نمي‌توانسته چنين سازمانهائي داشته باشد.
     پيدا شدن جام زرين حسنلو در سال 1958 ميلادي ( 23 مرداد 1337 شمسي) در دهكدة حاجي آباد* از توابع سلدوز (نقده) در استان آذربايجان غربي با قدمتي 3 هزار ساله كه صحنه‌هاي ورزشي تير و كمان، مشت زني، كشتي‌گيري، چوگان بازي و ارابه‌راني بطور برجسته و با ظرافت تمام بر بدنه خارجي آن نمايانده شده است، معلوم مي‌دارد در آن روزگاران در آذربايجان سرسبز و پرآب، اين ورزشها آنچنان مورد توجه بوده كه شهرياران مقتدر « ماننا» ضمن تجسم آن بر جام طلا، همواره آنرا در كاخ سلطنتي مدنظر داشته‌اند.»(6) بعضي از دانشمندان و از آن جمله دايسون، گدار و گيرشمن، تپه حسنلو را يكي از دژهاي مقدم ماننايي و يكي از مراكز تاريخي آذربايجان باستان دانسته‌اند.(7)» «مجله لايف گزارش مصور ويژه‌اي در شماره 12 ژانويه 1959 ميلادي خود به مناسبت اين كشف بزرگ منتشر كرد و در قسمت اول اين گزارش تحت عنوان « اسرار جام زرين ـ فرهنگي نامعلوم پديدار گشت» چنين نگاشت:«.... دانشمندان ايراني و آمريكايي كه در تپه كاوش مي‌كردند، به كاسه مزبور برخوردند و آن را يكي از مهم ترين اشياي مكشوفه در اين گونه كاوش‌ها يافته ، و در رديف بزرگترين كشفيات عالم باستان شناسي شناختند.»(8)
     لازم به ذكر است كه «جام زرين حسنلو در موزه ايران باستان نگهداري مي‌شود»(9) و در سال 1381 به مناسبت هفته ميراث فرهنگي ، اين جام در موزه سنندج در معرض بازديد عموم قرار گرفته بود.
     «پروفسور كارال ديم بزرگترين مورّخ ورزش و رئيس دانشكدة ورزش آلمان و برگزار كننده المپيك 1936 برلين، هنگامي كه در اكتبر 1961 براي تماشاي جام زرين حسنلو به تهران آمده بود، با مشاهده جام زرين اعلام داشت : پيدا شدن اين جام زرين كه 950 گرم وزن  [جناب آقاي رحيم رئيس نيا در كتاب آذربايجان در سير تاريخ ايران ( بخش اول) وزن اين جام زرين را در صفحه 226، 590 گرم ذكر كرده‌اند]و 60 سانتي متر دهانه آن است ، هيجان خاصي را در اذهان صاحب نظران ورزشي جهان پديد آورده است زيرا صحنه‌هاي ورزشي كشتي، چوگان، ارابه‌راني، مشت زني و تيراندازي را بطور برجسته و با ظرافت تمام در بدنة خارجي جام نمايانده و كيفيت آغاز مسابقات و صحنه تقسيم جوايز را نيز مجسم گردانيده است. معلوم ميدارد 3 هزار سال پيش كه اين جام را از طلاي خالص ساخته و در كاخ پادشاهان ماننا نهاده‌اند رشته‌هاي ورزشي ياد شده در آذربايجان رايج بوده و پيشگامي اين ورزشها به يونان نادرست مي‌باشد(10)».
      از ورزشهايي كه در آذربايجان باستان در زمان حكومت مانناها، متداول بوده، مي‌توان به نوعي كشتي تهاجمي اشاره كرد كه در حال حاضر در جهان به ورزش پانكريشن معروف مي‌باشد و ورزش سنتي و ملي يونان محسوب مي‌شود.
     مبارزات پانكريشن به دو روش آماتور و حرفه‌اي (P.L.P)  برگزار مي‌شود كه روش آماتور آن، 3 سال است كه در سطح جهان برگزار مي‌شود و حرفه‌اي آن براي اولين بار در سرزمين اجدادي تركان يعني در ولايت خودمختار آلتاي شهر بارنائول روسيه برگزار گرديد و اينجانب (نويسنده مقاله) نيز بعنوان كاپيتان تيم ملي پانكريشن ايران در آن مسابقات حضور داشتم. و در تيم ملي رويسه نيز چند نفر ترك از قوم آلتاي و آوار حضور داشتند كه شامل ابرام اف قهرمان جوجيت سو  برزيلي جهاني  در سال 2003 جهان، اهل داغستان روسيه از تركهاي آوار و سرگي ايگناتيف قهرمان جودو تورنمنت بين المللي قزاقستان در سال 2003 اهل بارنائول از ولايت خودمختار آلتاي ازجمله آنها بودند. در مسابقات حرفه‌اي P.L.P روسيه ارتباط دو تيم ايران و روسيه توسط من و شاميل ابرام اوف صورت مي‌پذيرفت كه هر دو وظيفه مترجمي دو تيم رابعهده داشتيم. شامل ابرام اف كه از تركهاي اوار داغستان بود مي‌گفت كه ما آوارها از نژاد اصيل ترك و بعنوان تركان آوار معروف هستيم. و درمكتب (مدرسه) به زبان تركي تحصيل مي‌كنيم. لازم به توضيح است كه بيش از يك پنجم مردم روسيه از اقوام مختلف ترك مي‌باشند و زبان تركي بعنوان زبان دوم روسيه محسوب مي‌شود و با آن زبان مي‌توان با سفر به نقاط مختلف روسيه، در ارتباط زباني برقرار كرد.
     از سازمانهاي رزمي معروف جهان كه بزرگترين مسابقات حرفه‌اي جهان را برگزار مي‌كنند و متاثر از ورزش پانكريشن مي‌باشند، مي‌توان به سازمانهاي زير اشاره كرد:
1ـ سازمان پانكريشن حرفه‌ايP.L.P ) Professional league of Pankration )كه مركز آن ولايت خودمختار آلتاي شهر بارنائول و رئيس آن ولاديمير كلنشو (Vladimir klenshev) مي‌باشد.
2ـ سازمان جهاني K - 1 كه مركز آن در ژاپن و رئيس آن كازويوشي ايشي (Kazuyoshi Ishii) و نيز رئيس جهاني سبك سيدوكان مي‌باشد.
3ـ سازمان جهاني K - 1 MMA كه مركز آن در برزيل و رئيس آن « سرجيو بارتارلي» مي‌باشد.
4ـ سازمان جهاني جوجيت سوي برزيلي، Ultimate fighting championshi ) : U.F.C) به معني قهرماني مبارزه بي نهايت كه مركز آن برزيل و رئيس آن برادران گريسي (Gracie) مي‌باشند.
5ـ سازمان جهاني Submission wrestling
(كشتي تسليمي ) : كه اولين دوره مسابقات آن در روزهاي 24 تا 26 فوريه 1999 در ابوظبي برگزار گرديد.
     « از ميان آثار يافته شده، از حسنلو، تعداد اشياي ساخته شده از نقره معدود است و از چند حلقه و دكمه و گوشواره و يك ساغر تجاوز نمي‌كند. اين ساغر، كه در مرداد ماه 1337 پيدا شده، داراي ارزش خاصي است. ارتفاع اين ساغر. 5/17، قطر دهانه‌اش 10 و قطر پايه آن 8/6 سانتي متر است و ديواره خارجي آن مزين به دو رديف نقوش برجسته طلاكاري است كه ضمن آنها صحنه‌هاي پيكار جنگ جويان پياده و ارابه سوار، كسانيكه حيوانات شبيه گاو و اسب و شير را به جلو مي‌رانند يا با آن به نبرد پرداخته‌اند، ملاحظه مي‌شود.(11) زمانيكه روميها به يونان حمله‌ور شدند، نوعي ورزش كه به گلادياتور معروف بود با خود به يونان آوردند اين در حالي است كه اين نوع ورزش بيش از 1500 سال قبل ازورود روميان به يونان، در آذربايجان باستان متداول بوده و در جام نقره‌اي حسنلو اشكال مختلف آن بوضوح ديده مي‌شود. از طريق حمله تركان هون به يونان و « تسلط 400 ساله حكومت تركان عثماني بر يونان(12) »، لغات زيادي از زبان تركي وارد زبان يوناني شده ات به طور مثال : واژة يوناني آتليما (Athlima) كه تغيير يافته كلمه تركي آتيلما (Atilma) مي‌باشد در زبان يوناني به معني ورزش بكار مي‌شود. « زستي  [zesti ] از كلمه تركي ايستي بمعني گرما ـ كارپوزي karpouzi به معني هندوانه و....(13) ».
     يونانيان كه خود را مظهر تمدن و فلسفه در جهان مي‌دانند آنها را نيز مديون مُغ  هاي( شامان كه بعدها به «پيشواي مذهبي زردتشتي كه طبقه‌اي پايين تر از موبدان بوده‌اند.»(14) آذربايجان مي‌باشند. «پروفسور ژاك دوماركت فرانسوي در تاليف سودمند خود اعلام ميدارد پس از آشنايي يونانيان با تمدن درخشان آذربايجان در اواخر سده ششم قبل از ميلاد، بسياري از جنبه‌هاي ممتاز فرهنگ آذربايجان به بركت انديشه‌ي زرتشت و جهان بيني خاص او به يونان زمين راه يافت.(15) .» «افلاطون در كتاب آلسي بياد Alcibiade، لفظ ماگوس Magos ( = مُغ) را معادل با گنُس Gons به معناي «جادوگر»(16) مي‌داند.»
     نويسنده كتاب « فلسفه در ايران باستان» نيز بر متاثر بودن فلاسفه يونان از مغ‌هاي آذربايجان تاكيد خاصي دارد. او به استناد گفته‌هاي افلاطون و ارسطو معتقد است كه فلاسفه يونان بيشتر تئوريهاي فلسفي خود را از مغان آذربايجان كسب كرده‌اند.
     «يونانيان سازنده كاخ تمدن بشمار نمي‌روند زيرا آنچه از ديگران گرفته‌اند بمراتب بيش از آنست كه خود برجاي گذاشته‌اند.»(17). ورزش كشتي فرنگي كه به نام كشتي يوناني ـ رومي (Greec _ Roman) معروف مي‌باشد و در زبان تركي « كلاسيك گوله‌ش» گفته مي‌شود آن نيز اصليت يوناني ـ رومي نداشته و از كشتي رزمي تركان مغولي الهام گرفته شده است. « لي‌ينگ يانگ دريافته است كه روشهاي رزمي اوليه مغولي بر روش مبارزه با دست خالي يوناني ـ رومي تاثير داشته است.»(18) آذربايجان سرزمين مقدسي است كه بزرگاني همچون دده قورقود، زرتشت، شمس تبريزي، جلال الدين نعيمي تبريزي ( بنيانگذار مكتب حروفيه)، عماد الدين نسيمي، پروفسور هشترودي، علامه طباطبائي، علامه اميني، علامه جعفري و... را در دامان پاك خود پرورش داده و به بشريت تقديم نموده است. مريدان مكتب روحي اكنكار Eckankar ( دانش باستاني سفر روح كه از شامانهاي ترك به ارث رسيده است) معتقدند كه رهبر آيندة اكنكار از تبريز ظهور خواهد كرد.« در ميان رهبران اوليه اين جنبش اسامي شمس تبريز و مولاناي رومي»(19) به چشم مي‌خورد.

     منابع :

1ـ كريمي جواد ( تاليف) ، نگاهي به تاريخ تربيت بدني جهان، مركز نشر دانشگاهي، (تهران ، 1364) ص 42 و 43
2ـ آيريا جمشيد و آرام، عباس ( تهيه و تنظيم)، تاريخ تربيت بدني و ورزش، انتشارات دانشگاه فني و مهندسي، ( تهران ، 1364 ص 138 و 139)
3 نگاهي به تاريخ تربيت بدني جهان ص 50
4 تاريخ تربيت بدني و ورزش ص 221 و 222
5ـ نگاهي به تاريخ تربيت بدني جهان ص 50
6ـ مجله دانشمند، سال بيست و دوم، مهرماه 1363، شماره مسلسل 252، ص 12 و131
7ـ رئيس نيا رحيم (تاليف) ، آذربايجان در سير تاريخ ايران ( بخش اول)، انتشارات نيما، ( تبريز، 1368) ،ص 221
8ـ همان ص 227
9ـ نويد آذربايجان، شنبه 28 ارديبهشت 1381، سال چهارم، شماره (222)، ص 2
10ـ مجله دانشمند، شماره مسلسل 252 ص 10 و11
11ـ آذربايجان در سير تاريخ ايران ( بخش اول) ص 225
12ـ روزنامه جاجم جم، چهارشنبه 22 اسفند، 1380، سال دوم، شماره 541 ص 9
13ـ پارساي كيومرث (تاليف ) ، مكالمات روزمره يوناني به فارسي، چاپ دوم، انتشارات اشراقي، ( تهران، 1377) ص 14 و 347
14ـ قريب محمد (تاليف)، واژه نامه نوين، چاپ سوم، انتشارات بنياد، ( 1365) ص 1158
15ـ مجله دانشمند، شماره مسلسل 252 ص 11
16ـ نادرزاد بزرگ ( مترجم)، ورمازرن، مارتن، آئين ميترا، چاپ اول، نشر چشمه ( تهران، 1372) ص 24
17 ـ پازارگاد بهاءالدين ( نوشته و گردآورنده) ، تاريخ و فلسفه مذاهب جهان ، چاپ اول، كتابفروشي اشراقي( تهران ، 1346) ص 26
18ـ پيروزي امير ( مترجم) ويليامز، براين، هنرهاي رزمي مشرق زمين، چاپ اول، موسسه خدمات فرهنگي رسا، (تهران ، 1371) ص 26
19ـ اهرپور هوشنگ ( مترجم)، توئيچل، پال، اكنكاركليد جهانهاي اسرار، چاپ اول، نگارستان كتاب، ( تهران 1379) ص 21

*همانطور كه نويسنده نيز اشاره كرده است اين جام در سال ۱۳۳۷ بوسيله هيات مشترك ايران و آمريكا كشف شده اما نه در دهكده حاجي آباد بلكه از تپه حسنلو . لازم به ذكر است كه اين جام در آغوش فردي قرار داشت كه بر زمين افتاده بود و بر پشت او خنجري فرو كرده بودند(توضيح از خيري فام).