يكهزار واژه اصيل ترآي در پارسي
محمد صادق نائبي
Nayibi@Duzgun.net
د و 􀑧 ي ده 􀑧 اگر مي بينيم زبان انگليسي بخاطر داشتن زبان تكنولوژي ، غالب واژه هاي فني زبانهاي ديگر را تشكيل م
د 􀑧 س باي 􀑧 د ، پ 􀑧 ي كن 􀑧 ود م 􀑧 لمانان را از آن خ 􀑧 اي مس 􀑧 ذهبي زبانه 􀑧 اي م 􀑧 لامي ، واژه ه 􀑧 اهيم اس 􀑧 تن مف 􀑧 اطر داش 􀑧 ي بخ 􀑧 ان عرب 􀑧 ا زب 􀑧 ي
ان 􀑧 ان جه 􀑧 احتمال دهيم زباني مانند تركي كه متكلمان آن هزاره هائي چند بر شرق و غرب عالم حكومت كرده اند و مردم
اي 􀑧 د ، در زبانه 􀑧 از انگليسي و اسپانيائي و عربي و فارسي و چيني و روسي و آلماني و ... را تحت لواي خود قرار داده ان
ه 􀑧 س ب 􀑧 د ، پ 􀑧 ديگر رد پائي بايد داشته باشد . چون تركان جهان در طول هزاران سال تمدن ، مرزي براي حكومت نداشته ان
جرأت مي توانيم بگوييم: هيچ زباني در كره خاكي نيست مگر آنكه رد پائي از زبان تركي در آن وجود داشته باشد.
د 􀑧 ه 40 درص 􀑧 د ك 􀑧 ه ان 􀑧 ه گرفت 􀑧 ام داده و نتيج 􀑧 وع انج 􀑧 ن موض 􀑧 ترده اي روي اي 􀑧 ات گس 􀑧 ه ، تحقيق 􀑧 ن نكت 􀑧 اروپائيان با علم بر اي
ازه 􀑧 د . اج 􀑧 ده ان 􀑧 زبان ايتاليائي ، 20 درصد زبان انگليسي ، 17 درصد زبان آلماني و ... از واژه هاي زبان تركي تشكيل ش
بدهيد اينگونه بگوييم: اگر تركي نبود ، يك پنجم زبان انگليسي و دو پنجم زبان ايتاليائي حذف مي شد.
پس شكي نمي ماند كه اين زبان تاريخي و قدرتمند ، در زبانهاي همسايه خود (از نظر جغرافيائي نه ساختاري ) مانند
رض ورود واژه 􀑧 چيني و عربي و فارسي نيز نفوذ فراواني داشته باشد . از اين ميان ، زبان فارسي بيش از ديگران در مع
لام را 􀑧 د از اس 􀑧 هاي تركي قرار گرفته است . دليل آن دو مسئله بيش نيست : يكي بخاطر حاكم بودن تركها بر ايران (فقط بع
ب 􀑧 ت . غال 􀑧 وده اس 􀑧 وي ب 􀑧 ي گ 􀑧 ان پارس 􀑧 ري ترك 􀑧 د ). ديگ 􀑧 رده ان 􀑧 ت ك 􀑧 ران حكوم 􀑧 ا در اي 􀑧 ال تركه 􀑧 ريم ، 1100 س 􀑧 ر بگي 􀑧 ر در نظ 􀑧 اگ
شعراي ترك ، اشعار خود را پارسي سروده اند . يا اينطور بگوئيم : شعراي فارسي غالبا ترك بوده اند . علت آن بيشتر به
ت . از 􀑧 ر اس 􀑧 ان راحتت 􀑧 ن زب 􀑧 ا اي 􀑧 ساختار شعري زبان فارسي برمي گردد كه تعريف و تمجيد شاهان يا به اصطلاح معشوق ب
راي 􀑧 د . ب 􀑧 ي دادن 􀑧 اعران م 􀑧 ه ش 􀑧 ان ب 􀑧 د آن 􀑧 طرفي امرار معاش شاعران بيشتر با هديه اي بود كه شاهان در از اي تعريف و تمجي
دي 􀑧 ف و تمجي 􀑧 عار تعري 􀑧 همين فردوسي از دربار غزنوي فرار كرد و شعراي دوره صفوي بخاطر بي توجهي دربار به اش
متلاشي شدند و غالبا به هندوستان رفتند.
ود ، 􀑧 ايه خ 􀑧 ان همس 􀑧 ات زب 􀑧 ه در ادبي 􀑧 ي ك 􀑧 اي ترك 􀑧 ترده روي واژه ه 􀑧 ت گس 􀑧 ي اس 􀑧 تحقيق ، « واژگان زبان تركي در پارسي »
تان و 􀑧 رار دوس 􀑧 ت . اص 􀑧 يده اس 􀑧 ام رس 􀑧 ه اتم 􀑧 ون ب 􀑧 يد ه و اآن 􀑧 اپ رس 􀑧 ه چ 􀑧 ال 80 ب 􀑧 پارسي، وارد شده است . اين كتاب در ابتداي س
ك 􀑧 ه ي 􀑧 ديل آن ب 􀑧 اب و تب 􀑧 يص كت 􀑧 ا تلخ 􀑧 ا ب 􀑧 د ت 􀑧 ي ش 􀑧 دد آن ، دليل 􀑧 علاقمندان براي دستيابي به اين كتاب و نداشتن امكان چاپ مج
ان 􀑧 راي زب 􀑧 دمتي ب 􀑧 ار خ 􀑧 آنرا از طريق اينترنت در اختيار عموم قرار دهم . اميدوارم با اين ك (A چهارم ( 54 صفحه ك اغذ 4
مادري خويش كرده باشم و انتظار دوستان را برآورده باشم. انشاءالله.
ابع 􀑧 ا من 􀑧 ه و ب 􀑧 رار گرفت 􀑧 ي ق 􀑧 ورد بررس 􀑧 ك م 􀑧 ورت اتيمولوژي 􀑧 ي بص 􀑧 در اين مجال هزار واژه اصيل تركي دخيل در فارس
ند 􀑧 كهن تركي ، ريشه آنها استخراج مي گردد . زبان تركي مانند زبان فارسي نيست كه غالب كلمات ريشه فعلي نداشته باش
و يا صرف و نحو افعال در آن بي ضابطه باشد. لذا از اين طريق مي توان تركي بودن كلمات را اثبات نمود.
اب 􀑧 ن كت 􀑧 ه اي 􀑧 دي ب 􀑧 ان جدي 􀑧 ته واژگ 􀑧 ال گذش 􀑧 واژگان زبان تركي در پارسي تنها محدود به اين هزار واژه نيس تند. در دو س
افزوده شده است كه در چاپ بعدي كتاب در اختيار علاقمندان قرار خواهم داد.
1. آئينه
= آينا = آي (ماه) + نا (اك) = ماه وش ، تركيب آينا مانند دُرنا و قيْرنا
2. آئين
= آييْن و اوْيوُن = جشن ، مراسم جشن باستاني و ساليانة ترآهاي چين
3. آباد
ر 􀑧 اي اآث 􀑧 وند در انته 􀑧 ورت پس 􀑧 ي ، بص 􀑧 دگي آدم 􀑧 ل زن 􀑧 بز ، مح 􀑧 رّم و سرس 􀑧 اي خ 􀑧 اي ج 􀑧 رك بمعن 􀑧 ديمي ت 􀑧 اي ق 􀑧 = آپاد ، آوا ، اوْوا ، آواد = از ريشه ه
ت و 􀑧 ه اس 􀑧 ين آلم 􀑧 رف هم 􀑧 ز مح 􀑧 ا ني 􀑧 روستاها ، اَبَد در عربي نيز جمع اين ريشه است: ابدالآباد = منتهي الآباد ، آوادانليق = آباداني ؛ احتمالاً اوْب
ر 􀑧 ر غي 􀑧 ه اگ 􀑧 ر آب ر ا! آ 􀑧 اي پ 􀑧 ه ج 􀑧 د ن 􀑧 ريشة اصلي آباد نيز همان اوْب (محل زندگي ) است. در واقعيت هم جاي زندگي انساني را آبادي مي گوين
وند 􀑧 د . پس 􀑧 اين بود بايستي درياها و جزائر را بزرگتر ين آباديها مي پنداشتيم. احتمال خيلي قوي ائو (= محل زندگي) نيز محرف همين اوْب باش
آوا از قديمي ترين پسوندها در انتهاي نام دهات ترك مي باشد.
4. آبجي
= آباجيْ = آغاباجي = آغا (پيشونداحترام براي خانمها) + باجي (خواهر) = خواهر مكرمه و بزرگوار
5. آتاباي/ت
( = آتا (پدر) + باي (باخ: بيگ) = بيگ بزرگ ، بيگ پدر ، طايفة بزرگ ترآمني ( 18
6. اتابك
= آتابك = آتابئيگ = آتا (پدر ، بزرگ ) + بيگ (ه.م) = خان بزرگ ، خان خانان ، وزير ، سابقاً از رتبه هاي درباري در حكومت هاي ترك
:( (باخ: اتابكان) ( 1،27
اي صبا برساقي بزم اتابك عرضه دار
تا ازآن جام زرافشان جرعه اي بخشد بمن/حافظ
7. اتابكان
اتابك از رتبه هاي بالاي درباري بود و سلسله حكومتهائي در نقاط مختلف دنيا تشكيل دادند از جمله:
ان 􀑧 549 ق) ، اتابك - ام ( 497 􀑧 ان ش 􀑧 648 ق) ، اتابك - ره ( 576 􀑧 ان الجزي 􀑧 630 ق) ، اتابك - ل ( 539 􀑧 ان ارب 􀑧 622 ق) ، اتابك - ان( 531 􀑧 ان آذربايج 􀑧 اتابك
631 ق) - 740 ق) ، اتابكان موصل( 521 - 686 ق) ، اتابكان لرستان ( 543 - 617 ق) ، اتابكان فارس( 543 - سنجار( 566
8. آتاترك/ت
= آتا (پدر ، بزرگ) + تورك = پدر ترك ، ترك بزرگ ، لقب مصطفي آمال پاشا
9. آتاش
( = آداش = آدداش = آد (نام) + داش (هم) = همنام ( 1
10 . اتاغه
و اتاقه = اوْتاقا = اوْتاق (ه.م)+ ا(اك) = آلغي با پرهاي بعضي مرغان
11 . اُتاق
= اوْتاق = اوْداق = اود(اودماق = آتش زدن)+ اق(اك) = جاي گرم ؛ اودا = منزلگاه ، اوتاغه (ه.م) ؛ اجاق (ه.م) محرّف اين آلمه است.
12 . اتاليق /ت
( = آتاليْق = آتا (پدر) + ليق (اك) = پدري ، لله ، نگهبان ، منصبي در عهد صفوي ؛ اتاليقانه = شايسته ( 1،19
13 . اُتراق
= اوْتوُراق = اوتور (اوتورماق = نشستن) + اق (اك) = نشست ، جلوس ، استراحت آاروان بعد از يك حرآت طولاني
14 . اَترك
رزي 􀑧 رخ ( 2) ، رود م 􀑧 ه س 􀑧 ل ب 􀑧 فيد ماي 􀑧 رد س 􀑧 ي م 􀑧 وزي يعن 􀑧 ي اوغ 􀑧 د ، در ترآ 􀑧 = بنظر همان اترنگ (ه.م) باشد آه در ترآي اتره و اترك مي گوين
ايران و ترآمنستان
15 . اَترنگ
= ات (گوشت) + رنگ = رنگ گوشت ، صورتي رنگ
16 . آتسز/ت
= آدسيْز = آد (نام ، شهرت ) + سيز (اك صلبيت ، بي ) = بي نام ، بي شهرت ، بي آوازه ، ابن محمدبن انوش تگين از سلسلة خوارزمشاهيان
ي 􀑧 ي م 􀑧 ر معن 􀑧 ت ) و لاغ 􀑧 ت (اَت= گوش 􀑧 ي گوش 􀑧 را ب 􀑧 آه بين 521 تا 551 ه .ق حك ومت مي آرد . از آنجاآه گاهي آنرا اَتسز مي خوانند به اشتباه آن
آنند.
17 . آتش
و آتيْش = آت (آتماق = انداختن ، پرتاب آردن) + يش (اك مفاعله) = پرتاب دو طرفه ، به هم تير انداختن ، شليك به هم ، جرقّه ؛ شايد آتش
بمعناي برافروخته فارسي باشد ولي در معناي اخير ترآي است.
18 . اَتليق
( و اَتليغ = آتليْق = آت (اسب) + ليْق (اك) = اسب داري ، سواردلاور ، شخص مشهور ؛ اتلغ ار = سواره ( 1،19
19 . اُتو
ه 􀑧 روك ؛ اوتوي 􀑧 ين و چ 􀑧 ردن چ 􀑧 اف آ 􀑧 يلة ص 􀑧 و ) + و (اك) = وس 􀑧 م و م 􀑧 رفتن پش 􀑧 ش گ 􀑧 ه آت 􀑧 اآي ، ب 􀑧 ردن ، زدودن ناپ 􀑧 = اوتو = اوت (اوتمك = پاك آ
دوشمك = به اتو افتادن = تغيير ماهيت دادن
20 . آتيش باي
آتيش باي = آتيش (باخ: آتش) + باي (بزرگ ، فرمانده) = مسئول آتشبار ، مسئول شليك ، ار رتبه هاي نظامي دوره صفوي
21 . آتيلا
ياي 􀑧 يش ازآس 􀑧 ال پ 􀑧 ه 1500 س 􀑧 ون آ 􀑧 ان ه 􀑧 = آتيلا = آتيل (آتيلماق = پريدن) + ا (اك) = آسي آه خوب پر ش آند ، چابك ، امپراطور بزرگ ترآ
453 م) - ميانه تا اروپا حكومت مي آرد ( 435
22 . اُجاق
ي 􀑧 وْر = ب 􀑧 اغيْ آ 􀑧 اه ؛ اوْج 􀑧 دان ، زيارتگ 􀑧 زل ، خان 􀑧 مه ، من 􀑧 انون ، سرچش 􀑧 وره ، آ 􀑧 ي ، آ 􀑧 يلة گرمايش 􀑧 = اوْجاق = اوْداق = اوْتاق (باخ: اتاق) = وس
فرزند ، تغيير اوداق به اوجاق مانند تغيير ديغال به جيغال است.
23 . آچار
از ار / ر در 􀑧 ا ؛ اكِ فاعلس 􀑧 = آچ (آچماق = باز آردن ) + ار (اك فاعلساز ) = بازآننده ، آليد ، وسيلة مكانيكي براي باز آردن پيچ ها و مهره ه
چاپار ، ياشار و يئتر هم ديده مي شود.
24 . آچمز
= آچماز = آچ (آچماق = باز آردن ) + ماز (اك سلبيت فاعلي ) = بازنشونده ، در بازي شطرنج به مهره اي گويند آه با برداشتن آن شاه مات
گردد ؛ اين اك براي هميشه يك صفت را از اسم سلب مي آند. مانند: سولماز (ه.م)
25 . اچه
( و اچي = ايجي = برادر بزرگتر و مهتر ، مقابل ايني = برادر آوچكتر ( 1،2
26 . اخته
،( ده ( 1 􀑧 ايش درآورده ش 􀑧 ه ه 􀑧 ه بيض 􀑧 واني آ 􀑧 ده ، حي 􀑧 رون آورده ش 􀑧 ا (اك) = بي 􀑧 تن ) + ت 􀑧 = آختا = آخ (آخماق = روان شدن ، بيرون آمدن ، بالا رف
د . 􀑧 عقيم ، طويله ؛ اختاچي و اخته بيگ = طويله دار و اخته آنندة حيوانات ، در مورد انسان غلامان اخته شده در دربارها را خواجه مي گوين
ترآيب آختا مانند يومورتا (= تخم مرغ) است.
27 . آذربايجان
ان 􀑧 ان خ 􀑧 ان ) = مك 􀑧 ان (اك مك 􀑧 گ ) + ج 􀑧 اي (= بي 􀑧 وانمرد ) + ب 􀑧 روف ) + ار (ج 􀑧 وم مع 􀑧 ام ق 􀑧 ور ، ن 􀑧 ر ، اوغ 􀑧 ت خي 􀑧 1. = آذربايجان = آذ (و آس = ني
تاراخان 􀑧 تارا ، ارس ، آس 􀑧 جوانمرد قوم آذ ، آذربيگستان ؛ نام قوم آذ (يا آس) هنوز هم در تعدادي از نقاط جغرافيائي آشور باقي است مانند: آس
ام آذر 􀑧 در بن 􀑧 ومتي مقت 􀑧 اي حك 􀑧 نگ بن 􀑧 ود ، س 􀑧 يم خ 􀑧 ، استرآباد و شيراز . اين قوم 5200 سال قبل در شرق درياي خزر با غلبه بر ساير اقوام هم اقل
17 ). اكِ مكاني جان بصورتهاي مختلف آان/ غان / قان/ خان در انتهاي شهرهاي ديگر هم ديده مي شود. ، را نهادند ( 16
اوور 􀑧 ان ت 􀑧 2. تحريف شدة آتورپاتكان = آ (صوت براي راحتي تلفظ ، اين تسهيل تلفظ با الف سابقة ديرينه دارد) + تور (نام قوم ، احتمالاً هم
باشد ، باخ: تبريز) + پات (و باش = رئيس) + آان (همان اكِ مكاني جان) = مكان خان تور
28 . آذوقه
دن 􀑧 م ش 􀑧 راي گ 􀑧 اً ب 􀑧 ه احتياط 􀑧 ه اي آ 􀑧 ه ، توش 􀑧 دن ، ره توش 􀑧 و آزوغه وآزوغا وآزوق و آزيق = آز (آزماق = گم شدن ) + ايق (اك) = بخاطر گم ش
( در راه برمي دارند ، آزيق از ريشه هاي ترآي باستان ( 2،17
29 . اُرتاغ
اغي = 􀑧 ان؛ ارت 􀑧 = اوْرتاق = اورتا (وسط) + اق (اك) = بينابين ، بين ، گذاشتن چيزي در وسط و تقسيم آردن سود آن ، شريك ، تاجر، بازرگ
بازرگاني ، مضاربه ، با سرماية ديگران تجارت آردن: به حضرت او آمد و دويست بالش زر التماس آرد به ارتاغي/جهانگشاي جويني
30 . ارخالق
ود ، 􀑧 ه ب 􀑧 ش پنب 􀑧 يدند و در داخل 􀑧 ي پوش 􀑧 ا م 􀑧 ر قب 􀑧 راد زي 􀑧 ي اف 􀑧 لاب و بعض 􀑧 ه ط 􀑧 ي آ 􀑧 انه اي ، لباس 􀑧 ق (اك) = ش 􀑧 = آرخاليْق = آرخا (پشت ، دوش ) + لي
:( نوعي قماش نازك ( 1) ؛ آرخا = پشت ، آرخاي عنان = از چيزي بي تأمّل گذشتن ( 19
آرخاي عنان آفرينش / عرفي × ناشي ز هواي جلوة او
31 . اُردك
وگيري از 􀑧 راي جل 􀑧 ي ب 􀑧 ي روغن 􀑧 = اؤرده ك = اؤرته ك = اؤرت (اؤرتمك = پوشاندن) + اك (اك) = پوشش ، پرنده اي آه در بدن خود پوشش
نفوذ آب به بدنش دارد.
32 . اَردلان
= اردالايان = ار (پهلوان) + دالا (به زمين زندن با ضربت و سرعت) + يان (اك فاعلي) = برزمين كوبنده ، نام آقا
33 . اُردو
ي 􀑧 ي م 􀑧 ورت گروه 􀑧 ه بص 􀑧 ذار آ 􀑧 ت و گ 􀑧 ل گش 􀑧 = اوْردوُ = اور (وسط) + دو (اك) = مرآز ، پايتخت ، مرآز مملكت ، قشون وتجهيزاتشان ، مح
در Horde ورت 􀑧 ار ، بص 􀑧 ط به 􀑧 ت وس 􀑧 ت = بهش 􀑧 ور ( 2،17 ) ، ارديبهش 􀑧 ت اويغ 􀑧 غر پايتخ 􀑧 روند ، محل تفريح و تفرج ؛ اردوآند = نام قديمي آاش
انگليسي ؛ همريشه با اورتا (= ميان) و اورال (درياچه)
34 . آرزو
آرزي = آر (آرماق و آريماق = جستن ، يافتن) + زي (اك) = جستني ، يافتني ، غير موجود در دست. همريشه و هم معني با آرمان
35 . ارس
= اَرآس = آرآذ = ارآذ = ار(پهلوان) + آذ (باخ: آذربايجان)=آذ پهلوان
36 . ارسلان
لان و 􀑧 ورت اس 􀑧 ير ، بص 􀑧 ردافكن ، ش 􀑧 داز ، م 􀑧 وان ان 􀑧 اعلي ) = پهل 􀑧 داختن ) + ان (اك ف 􀑧 = ارسالان = ار (پهلوان) + سال (سالماق = انداختن ، بران
ير ، 􀑧 ان ش 􀑧 كه داراي نش 􀑧 ان ، س 􀑧 يردار ، شيرنش 􀑧 ي ) = ش 􀑧 ي (اك ملك 􀑧 ير ) + ل 􀑧 الان (ش 􀑧 لانلي ( 19 ) = ارس 􀑧 د ؛ ارس 􀑧 ي آي 􀑧 ز م 􀑧 آسلان و اصلان (معر) ني
غروش:
آه گردن به الوند برميفراشت/سعدي × قزل ارسلان قلعه اي سخت داشت
37 . آرش
خ و 􀑧 الات بل 􀑧 يا اشْك يا اَرشَك = ار (پهلوان) + شَك (نشكن ، شكست نخورنده ) = پهلواني آه هرگز نشكند ، پهلوان هميشه پيروز ، از امراي اي
مؤسس و جدّبزرگ سلسلة اشكانيان آه 250 سال قبل از ميلاد با پيروزي بر آنتيوخوس حكومت مقتدري در ايران تشكيل داد (باخ: اشكانيان).
38 . ارگ
باشد ، بصورت اريكه در عربي ؛ ارك ائدمك « اوُروُق » = ارك = اقتدارهمراه با محبوبيت ، تخت سلطنت ، دژحكومتي ، احتمالاً تغيير يافتة
= افتخار آردن
39 . آرمان
و د ، 􀑧 دف و مقص 􀑧 ده ال ، ه 􀑧 ت اي 􀑧 تني ، حال 􀑧 ي جس 􀑧 ه) = خيل 􀑧 ان (اك مبالغ 􀑧 اك ) + م 􀑧 ي پ 􀑧 م يعن 􀑧 ورت اس 􀑧 تن ، بص 􀑧 اق = جس 􀑧 ان = آري (آريم 􀑧 = آريْم
رسيدني ، مورد جستجو ، آرزو ، خيلي سالم
40 . اَرمان
اوراءالنهر ؛ 􀑧 هري در م 􀑧 د ، ش 􀑧 يلت ، هنرمن 􀑧 ر و فض 􀑧 احب ادب و هن 􀑧 ي ص 􀑧 ه ) = خيل 􀑧 ان (اك مبالغ 􀑧 يلت ) + م 􀑧 = ار (جوانمرد ، با ادب ، داراي فض
دو سالارآرد از بزرگان گزين/شاهنامه فردوسي × اردم = هنر ، اردملي = هنرمند: آه افراسياب اندر ارمان زمين
41 . ارمغان
( و يَرمغان = 1-آرماغان = در ترآي اوغوزي يعني سوغات راه ( 2
:( -2 يارماغان = يارماق (ه.م) + ان (اك) = درهمي ، هرچيز نقدي ، هديه( 1،27
( از خصم خود تو يرمق و از من تو يرمغان/ رشيدي ( 27 × هم خواسته به خنجر هم يافته به جور
42 . اُرمك
ة 􀑧 روزه جام 􀑧 مينه ، ام 􀑧 ة پش 􀑧 لاه و پارچ 􀑧 ود ، آ 􀑧 ي ش 􀑧 ت م 􀑧 م درس 􀑧 = اؤرمك = هؤرمك = تاب دادن نخ يا گيسوان ، چيزي آه مثل گيسو با تابيدن به
پنبه اي خاآستري ؛ اؤرتمك = پوشيدن ؛ هؤروك = گيسو ، باخ: ارومچك:
گزيده ز سنجاب و ابلق مراآب/ قاري × اميران ارمك سلاطين اطلس
43 . اُروغ
ده ، 􀑧 ل ش 􀑧 و اُرو ق = اوُروُق = ثقيل شدة اؤروك = اؤر (اؤرمك = چيزي مانند نخ و گيسو را بهم تابيدن ، پيوند آردن ) + وك (اك) = بهم وص
داراي پيوند با هم ، خانواده ، دودمان ، خويشان:… اآناف ربع مسكون در تحت فرمان ما و اروغ چنگيزخان است / جامع التواريخ
44 . اَروك
( = اريك = اري (اريمك = ذوب شدن ، آب شدن) + ك (اك) = آب شده ، زردآلو ( 1
45 . اُرومچك
يس 􀑧 ؤروك = گ 􀑧 وت ؛ ه 􀑧 ده ، عنكب 􀑧 ار بافن 􀑧 = اورومچك = هؤرومچك = هؤر (هؤرمك = زلف بافتن ) + وم (اك) + چك (اك) = زلف بافنده ، ت
يا زلف بافته شده
46 . آريا
ر از آب ) 􀑧 ودان دورو (زلالت 􀑧 ي : س 􀑧 =آريْيا = آري (آريماق = پاك شدن ، آريتماق = پاك آردن ) + يا (اك) = پاك و زلال ، نژاد سفيد. مثل ترآ
، آيدان آري (سفيدتر از ماه)
47 . آريَن
= آريان = آريْيان = آري (باخ : آريا) + يان (اك فاعلي) = پاك شده ، آيدين ، پاك ، آريا ، نام آقا
48 . آز
عر آج را در 􀑧 ن ش 􀑧 ز در اي 􀑧 هريار ني 􀑧 نه ، ش 􀑧 ريص و گرس 􀑧 = آج = گرسنه ، حريص ؛ آزمند = آدم گرسنه و حريص و طمعكار ؛ آج آدام = آدم ح
دوشسون بو آج يوْلسوزلارين گؤزينه × مفهوم حريص بكار برده است: آربلايه گئدنلرين قاداسي
49 . آزار
ار 􀑧 اق = بيم 􀑧 = آزار = آز (آزماق = منحرف شدن ، گم شدن ، بيمار ش دن) + ار (اك) = بيماري ، (رفتارِ) غير صحيح و با اذيت ؛ آزار دوتم
شدن ، توْيوق آزاري = بيماري نيوآاسل در مرغها ، آكليگي آزماق = مسموم شدن و فساد معده
50 . اُزبك
= اؤزبك = اوْغوزبك = اوْغوزبيگ = خان قوم اوغوز ، بي باك ، آدم صاف و صادق ، از اقوام ترك.
51 . اَزگيل
= از (ازمك = له آردن) + گيل (اك) = له آردني ، از ميوه هائي آه بصورت له آرده و خميري در غذاها خصوصاً آش استفاده مي گردد.
52 . اُزُم
من نمي خواهم عنب ، خواهم اوزوم / مولوي × ! = اوزوم = انگور: آن يكي ترآي بُد وگفت : اي گؤزوم
53 . اُزنگو
ت 􀑧 راي حرآ 􀑧 ا ب 􀑧 = اوزه نگي = اوز (= صورت) + ان (اك) + گي (اك) = رآاب (ارتباط رآاب و اوز معلوم نشد ) ، مهميز ، آلتي در پاشنة پ
دادن و آنترل اسب ؛ ازنگوقوچي سي = آسي آه مهميزسوار را مي گيرد تا براحتي سوار شود. اوزه نگي چكمك = رآاب آشيدن
54 . اُستاد
= اوْستا = اوس (عقل ، درايت ، تربيت ، ادب ) + تا (اك) = عاقل ، بادرايت ، مربي ، اديب ، بصورت استاذ در عربي ؛ ترآيب اوستا مانند
يومورتا است:
غازي بدست پورخود شمشير چوبين ميدهد
تا اودرآن اُستا شود، شمشير گيرد در غزا / مولوي
55 . آستان
تانه = 􀑧 = آست يان = آست (= زير ، پائين ، مقابلِ اوست = رو) + يان (طرف) = پائين دست ، طرف پائيني خانه ، پيشگاه ، پائين دامن ، آس
آستانا = بطرف پائين ، پيشگاه ، مَطلع (باخ: آستين و آستر و آهسته)
56 . آستر
( = آستار = آست (باخ: آستان) + ار (اك) = زيرين ، زيرينِ لباس ؛ آست اوست = زير و رو ( 18،2
57 . آستين
= آست يان (باخ : آستان) = پائين دست لباس
58 . آسمان
آسيمان و آسمان = آس (آسماق = آويختن) + مان (اك مبالغه و تشبيه) = شبه آويزان ، بسيار آويزان
59 . آش
( = درهم برهم ، قاراشميش ، غذا ، از غذاهاي متنوع آبكي ، آشيج و آشاج = قابلمه ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 17،2
60 . آشاميدن
.( وام گرفته از مصدر ترآي آشاماق (= خوردن) ؛ معادل فارسي آن نوشيدن است( 2،18
61 . اُشتُق
استفاده مي آنند. « قاب » = اوُشتوغ و آشيق= بجول ( 1) ، يكي از هفت استخوان مچ پا در فاصلة دو قوزك پا آه از آن براي بازي
62 . آشغال
( = آشقال = گوسفند لاغر و نامناسب براي برّه آشي ( 3) ، هر چيز نامرغوب و غيرقابل استفاده ؛ آشقار = مخلوط ، قاطي ( 3
63 . اشكانيان / ت
وري 􀑧 وس امپرات 􀑧 ر آنتيوخ 􀑧 ود ، ب 􀑧 = حكومتي از ترك هاي توران آه با پيروزي اشك يا ارشك يا آرشك (باخ: آرش) آه از حاآمان ايالات بلخ ب
ن 􀑧 ودن اي 􀑧 ي ب 􀑧 بازمانده از اسكندر مقدوني بوجود آمد و قبل و بعد از ميلاد مسيح 500 سال بر ايران حكومت آردند. تاريخ نيز بخاطر غيرايران
ا را 􀑧 ز آنه 􀑧 عودي ني 􀑧 ن مس 􀑧 ن حس 􀑧 ي ب 􀑧 لطنه و عل 􀑧 حكومت ، از آنار آن براحتي گذشته است . مورخان و لغوي هاي بزرگ مانند دهخدا ، اعتمادالس
.( از ترك ها دانسته اند ( 18
64 . اشكنه
ي 􀑧 ذاي آبك 􀑧 وعي غ 􀑧 يدني ، ن 􀑧 اميدني ، نوش 􀑧 ي) = آش 􀑧 وند فارس 􀑧 ايد پس 􀑧 ين (اك) + ه (اك ، ش 􀑧 يدن) + گ 􀑧 ك = نوش 􀑧 مك = ايچم 􀑧 ش (ايش 􀑧 گينه = اي 􀑧 = ايش
ازتخم مرغ و ماست وپياز... .
65 . اشيك
يس 􀑧 ي = رئ 􀑧 ي باش 􀑧 يك آقاس 􀑧 ه ، اش 􀑧 = ائشيك = خارج ؛ اشيك آقاسي = رئيس خارج ، رئيس تشريفات سلطنتي ، رئيس دربار ، د اروغة ديوانخان
( تشريفات ، اشيك خانه = ادارة تشريفات سلطنتي ( 1،19
66 . آغاجي/ت
ران و 􀑧 اهان و امي 􀑧 ين پادش 􀑧 ائل ب 􀑧 ب و رس 􀑧 اندن مطال 􀑧 يلة رس 􀑧 ه وس 􀑧 = آغاجيْ = خاصة شاهان در دربارهاي مشرق ايران در قرن چهارم و پنجم آ
اعيان دولت بود ( 20 ) ؛ شايد ريشة اين آلمه آغاج (فرسنگ) باشد بخاطر طي آردن فرسنگها.
67 . آغاز
رازير 􀑧 دن ، س 􀑧 اق (= روان ش 􀑧 ايد آخم 􀑧 ه ش 􀑧 ن آلم 􀑧 ة اي 􀑧 = آغيْز = دهان ، مطلع ، ابتداي هرچيز ، دهانة نهر و دهانة خم و چاه و مشك شير ؛ ريش
شدن) باشد و آغاز بمعني مطلع جاري شدن است ؛ قويو آغزي (و آغيزي) = سر چاه ، آوچه آغزي = سرآوچه ، قاپي آغزي = دم در
68 . آغرُق
و اغرق = آغريق = بار و بنديل ، احمال و اثقال( 3) ؛ شايد در اصل آغيرليق (= سنگيني) باشد آه به آغيرريق و آغيريق تبديل شده است:
( بعد از آنكه آغروق ها را آنجا بگذاشت … / رشيدي ( 19
69 . آغُل
( ان ( 1،25 􀑧 ب در بياب 􀑧 ان در ش 􀑧 داري چهارپاي 􀑧 = آغيْل = آغيْ (حشم و مال ) + يل (اك)= محل نگهداري حشم ، محل نگهداري رمه ، جاي نگه
، همريشه با آغور (باخ: آخور)
70 . اُغلان
( = اوْغلان = پسر ، پسربچه ( 1
71 . آغوز
وز 􀑧 ديرماق = آغ 􀑧 د ؛ آغيزلان 􀑧 ي گوين 􀑧 م م 􀑧 الا ه 􀑧 ه آن آ 􀑧 رك ب 􀑧 ات ت 􀑧 ي ده 􀑧 ه در بعض 􀑧 ز ، البت 􀑧 ر چي 􀑧 داي ه 􀑧 ش ، ابت 􀑧 د از زاي 􀑧 ت بع 􀑧 ير نخس 􀑧 ز = ش 􀑧 = آغيْ
خوراندن (باخ: آغاز).
72 . اُغوز/ت
رك 􀑧 زرگ ت 􀑧 ل ب 􀑧 ت ( 18 ) ، ازقبائ 􀑧 ده اس 􀑧 م آم 􀑧 ب ه 􀑧 و اُغُز و غُز = اوْغوُز = اوْغ (قوم) + اوُز (نشانة جمع ) = اقوام ، در معناي رئوف وخوش قل
ا آن 􀑧 ادل ب 􀑧 رك را مع 􀑧 اهي ت 􀑧 ي گ 􀑧 اريخ حت 􀑧 آه در قرن ششم ميلادي همة قبائل ساآن چين تا بحرسياه را بصورت امپراتوري واحد درآورد و در ت
از داد و داور عاقبت اشكنج هاي غز خورد / مولوي × مي آورند. مثلاً: آنكو به غصب و دزدي آهنگ پاليزي آند
73 . آغوش/ت
ة 􀑧 ين آلم 􀑧 م ، هم 􀑧 اريخي ه 􀑧 ات ت 􀑧 ي از تحريف 􀑧 رك ، يك 􀑧 اهان ت 􀑧 ان پادش 􀑧 راي غلام 􀑧 امي ب 􀑧 فيد ، ن 􀑧 دة س 􀑧 ده) = پرن 􀑧 وش (پرن 􀑧 فيد) + ق 􀑧 وش = آغ (س 􀑧 = آغق
تعبير مي آنند!: « ترآهاي غلام » است ولي آنرا « غلامان متعلق به پادشاهان ترك » است آه يك ترآيب ملكي است و بمعني « غلامان ترك »
فرمان ده خود مكن فراموش / سعدي × اي خواجة ارسلان و آغوش
74 . افشار/ت
ي ، 􀑧 ات وحش 􀑧 كار حيوان 􀑧 = اوْوشار = احتمالاً اوْوسار = اوْو (حيوان وحشي ، پرندة شكاري ، آهو ) + سا (اكِ طلب ) + ار (پهلوان) = طالب ش
ت از 􀑧 اني اس 􀑧 ل زنج 􀑧 ه در اص 􀑧 ز آ 􀑧 ار ني 􀑧 اه افش 􀑧 ه نادرش 􀑧 ا آ 􀑧 ة اوغوزه 􀑧 يمات 22 گان 􀑧 ك ، از تقس 􀑧 عاشق شكار حيوانات وحشي قدرتمند ، جدّي ، چاب
ت 􀑧 ان را شكس 􀑧 طايفة قيرخليِ افشار است . در اوايل حكومت صفويه ، ق وم آنها به خراسان تبعيد شد ولي همان نادرشاه افشار بود آه محمود افغ
داد و ابتدا صفويه را مجدداً حاآم آرد و سپس حكومت مقتدر افشاريه را تأسيس آرد.
75 . افشين
( = آفشين = آغشين = آغ (سفيد) + شين (وش) = سفيدوش متمايل به سفيد ، فرمانده ، سردار ( 5
76 . آق
= آغ = رنگ سفيد ، وسيع ، بزرگ: آق قلعه = قلعة سفيد ، اآباتان (ه.م) ، آقا = بزرگوار و سينه فراخ
77 . آق قويونلو/ت
د . 􀑧 = آق (سفيد) + قوْيوُن (گوسفند) + ليْ (اكِ ملكي ) = وابسته به گوسفند سفيد ، گروهي آه به بالاي بيرق خود صورت گوسفند سفيد مي زدن
اربكر 􀑧 ان و دي 􀑧 از ، آذربايج 􀑧 ا 920 ه.ق در قفق 􀑧 ال 873 ت 􀑧 د و از س 􀑧 يس ش 􀑧 ن) تأس 􀑧 و (اوزون حس 􀑧 گ آق قويونل 􀑧 ن بي 􀑧 ط ابونصرحس 􀑧 ه توس 􀑧 له اي آ 􀑧 سلس
حكومت آردند و تا جنوب و مغرب ايران گسترش يافتند.
78 . آقا
ا 􀑧 ه خانمه 􀑧 رام ب 􀑧 راي احت 􀑧 ا را ب 􀑧 آغا = آغ (باز و گسترده ، بزرگ ، سفيد ) + ا (اك) = بزرگ ، سرور ، درحال حاضر آقا را براي مردان و آغ
استفاده مي آنند ولي در اصل همان آغا صحيح است: آغاخانيم ، آغاننه ، آبجي ، آغابيگم ، آغا بي بي
79 . آقاسي/ت
= آغاسيْ = آغا (آقا) + سي (اك مضاف) = رئيس ، متصدي ، پيشرفت آننده ؛ اشيك آقاسي = رئيس تشريفات دربار
80 . آقچه/ت
د : وز 􀑧 ان زن 􀑧 ريم خ 􀑧 ان آ 􀑧 و اقجه وآخچه = آغجا = آغ (سفيد) + جا (اك) = سفيده ، زر يا سيم مسكوك ، سكّه ، سكة نقره اي ضرب شده در زم
مي زند از آفتاب ،آقچه موزون فلك / خاقاني × پي آن تا زند ، سكه بنام بقاش
81 . آقوش
( = آوقوش = اوْوقوش = اوْو (شكاري ، وحشي) + قوش (پرنده) = پرندة شكاري( 1
82 . اآباتان
ان و 􀑧 ه هكمت 􀑧 داً ب 􀑧 ه بع 􀑧 دان آ 􀑧 ابق هم 􀑧 ام س 􀑧 از ، ن 􀑧 ترده و ب 􀑧 ا گس 􀑧 فيد ي 􀑧 = آآباتان = آغباتان =آغ (سفيد ، وسيع و باز ) + باتان (باخ: وطن) = وطن س
هگمتان و هگمتانه نيز تغيير يافت.
83 . اآدش
= اآداش = اك (اآمك = آاشتن) + داش (هم) = همريشه ، هم آاشت ، همريشه از نظر روحي ، محبوب و معشوقه:
من نه بوقت خويشتن ، پير و شكسته بوده ام
موي ، سپيد مي آند چشم سياه اآدشان / سعدي
84 . اِآي
= ايكي = دو ؛ اآي ثانيه = دو ثانيه ، آنايه از آار سريع
85 . اگير
( و اآير = اك (اآمك = آاشتن) + ير (اك) = آاشته ، گياه ترآي ، وج ، گياهي آه اسانس آن به عطر سوسن زرد معروف است ( 1،25
86 . آل
( = سرخ آمرنگ ، مهر و نگين پادشاهي ( 1
87 . آلاچيق
= آلا (اك براي آاستن خصلت) + چيْغ (پرده اي ازحصير يا ني) = پرده مانند ، سايباني حصيري بر روي چهار ستون با اطراف باز:
اي آنكه اندر باغ جان آلاجقي برساختي
آتش زدي درجسم وجان ، روح مصور ساختي / مولوي
88 . اُلاغ
= اُولاق = اُولا (اولاماق = رساندن ، رساندن پيام ، عوعو آردن گرگ ) + اق (اك) = حامل ، پيام رسان ،آار بي مزد ، بيگاري ،خر ، پيك
واسب پيكچي ؛ همريشه با اُلام (ه.م)
89 . آلاله
ه در 􀑧 ن آلم 􀑧 ه اي 􀑧 د آ 􀑧 ي آن 􀑧 د م 􀑧 اطع ( 27 ) تأآي 􀑧 ان ق 􀑧 ه بره 􀑧 ر ؛ البت 􀑧 ام دخت 􀑧 ة آل ، ن 􀑧 رخ ، لال 􀑧 ة س 􀑧 ه ) = لال 􀑧 = آلالا = آل لالا = آل (ه.م) + لالا (باخ: لال
پهلوي پيدا نشد و شك ندارد آه با آل در ارتباط باشد.
90 . اُلام
= اُولام = اُولا (باخ: الاغ) + م (اك) = پيام رسان ، پيام يا نوشته اي آه دست بدست يا زباني رسانند ( 1) ، همريشه با الاغ (ه.م)
91 . آلامانچي
ان = 􀑧 ارتگر ؛ آلام 􀑧 يار غ 􀑧 د ، بس 􀑧 ران باش 􀑧 ال ديگ 􀑧 = آل (آلماق = گرفتن) +ا (اك) + مان (اك مبالغه ) + چيْ (اك شغل ) = آسيكه آارش گرفتن م
بسيار گرفته شده = غارت
92 . آلاو
ر اوج 􀑧 عله ور : ب 􀑧 و = ش 􀑧 ردن ، الوْول 􀑧 = الوْو= شعلةآتش،زبانة آتش ، آتش شعله ور ( 1،27 )؛ اوْد- الوْو = آتش - شعله ، الوْولاماق = شعله ور آ
آه يافت از تف قنديل مرتضي آلاو/ آذري × گنبد گردون از آن بتابد هور
93 . آلپ
ه 􀑧 ان ب 􀑧 لان ج 􀑧 پ ارس 􀑧 و آل 􀑧 ين : چ 􀑧 پ تگ 􀑧 ا ، آل 􀑧 پ ارتنق 􀑧 لان ، آل 􀑧 پ ارس 􀑧 = آلپ و آلب = پرزور ، قدرتمند ، قوي ، پيشوندي براي شاهان ترك مانند : آل
پسرتاج شاخي به سر برنهاد/ سعدي × جانبخش داد
94 . آلپ ارتونقا/ت
ل 􀑧 نيز در اص « خان » = آلپ (ه.م) + ار (پهلوان ، جوانمرد ) + تونقا (ببر) = ببر جوانمرد شاه ، از قديميترين پادشاهان توران زمين آه لقب
.( ازآن او بود. فردوسي در شاهنامه اش او را افراسياب ناميده است ( 2
95 . آلپ ارسلان/ت
ت 􀑧 ا 465 ه .ق حكوم 􀑧 الهاي 455 ت 􀑧 ين س 􀑧 ه ب 􀑧 لجوقي آ 􀑧 اه س 􀑧 جاع پادش 􀑧 = آلپ (قوي) + ارسالان (باخ: ارسلان) = مردافكن شاه ، عضدالدين ابو ش
آرد.
96 . آلتون
: ( و التون = آلتين = آل (سرخ) + تين (اك) = سرخ گون ، طلاي سرخ ، زر ، نام دختر ( 1،2،3،5،19
توهمي زن اين يتيمان را آه هان آلتون بيار
توهمي سوز اين ضعيفان را آه هين جامه بكش/آمال اسماعيل
97 . آلتون تاش/ت
يا آلتون داش = آلتين (باخ: آلتون) + داش (سنگ) = سنگ طلا ، حاجب سالارِسلطان محمود غزنوي و حاآم خوارزم در سال 432 ه.ق
98 . اُلجاميشي
: ( = اوْلجاميش = ؟ ، اطاعت ، فرمانبرداري ، تعظيم ، آلمة ترآي ( 1
… و در آن منزل اميرارغوان با عموم اآابر واعيان وصدورخراسان برسيد و الجاميشيآردند/ رشيدي
99 . اُلجه
ه 􀑧 يري گرفت 􀑧 ا اس 􀑧 نس ي 􀑧 ال و ج 􀑧 ده ، م 􀑧 ك درآم 􀑧 ه تمل 􀑧 و اولجه واُلجي واُلچا = اوْلجا = اوْل (اوْلماق = شدن ، مالك شدن ) + جا (اك) = ملك شده ، ب
امع 􀑧 د / ج 􀑧 دازه گرفتن 􀑧 ي ان 􀑧 اي ب 􀑧 د و الج 􀑧 ير آردن 􀑧 يار را اس 􀑧 ة بس 􀑧 شده از دشمن پس از تاخت و تاز ؛ بو منيم اوْلدو = اين مال من شد: … و محترف
التواريخ رشيدي
گر صاحب زمان را وقت ظهور مي بود
از بهر الجه مي رفت دنبال لشكر او/ واله هروي
100 . الچوق
= آلچاق(=آوتاه). شايد هم تسهيل شدة آلاچيق،نوعي خيمة ترآمني:
به سراي ضرب همت ، به قراضة چه لافم
چه آند بپاي پيلان الچوق ترآماني / نظامي گنجوي
101 . اُلدوز
ت ، 􀑧 ك درش 􀑧 ك) = نم 􀑧 زرگ) + دوز (نم 􀑧 م: اول (ب 􀑧 ايد ه 􀑧 د و ش 􀑧 يدن) باش 􀑧 اق (= درخش 􀑧 ايد از يالم 􀑧 تاره ( 1) ؛ ش 􀑧 دوز = س 􀑧 دوز و يول 􀑧 دوز = اوُل 􀑧 و يل
بخاطر شباهت ظاهري ستارگان آسمان به دانه هاي نمك.
102 . الش دگش
( = آليْش (خريد) + دئگيش (مبادله ، فروش) = خريد و فروش ، مبادله ( 1
103 . اُلُغ
گ 􀑧 ك رن 􀑧 جملگي ي × = اُولوُغ = اُول (بزرگ) + اُوغ (اك) = بزرگ ، قدرتمند ؛ الغ بيگ = بيگ بزرگ : از جهود ومشرك وترسا و مغ
شد زآن آلپ الغ/ مولوي
104 . اَلَك
= اله ك = اله (اله مك = غربال آردن) + ك (اك) = وسيلة غربال
105 . الگو
ي ، 􀑧 اقوي سرتراش 􀑧 وج = چ 􀑧 ده ؛ اولگ 􀑧 ة بري 􀑧 ده ، نمون 􀑧 و (اك) = بري 􀑧 يدن ) + گ 􀑧 دن ، تراش 􀑧 ك = بري 􀑧 ك و يولم 􀑧 ول (اولم 􀑧 = اولگو و يولگو = اول و ي
( باخ: اولكا ( 18،2
106 . آلما
ت و در 􀑧 رخ ) اس 􀑧 ه آل (س 􀑧 = آل (سرخ ، آلماق = گرفتن ، خريدن ) + ما (اك) = گرفتني ، سرخ گون ، سيب ، نام دختر ، احتمالاً ريشة اين آلم
قديم ابتدا به سيب هاي سرخ شامل مي شده است.
107 . آلماآتا
= آلما (ه.م) + آتا (پدر) ، پايتخت جمهوري قزاقستان (باخ: قزاق)
108 . الميرا
( = ائلميرا= ائل(ايل) + ميرا(تمثيلگر)= تمثيل آنندة ايل ، نام دختر ( 5
109 . الناز
= ائلناز = ناز ايل ، نام دختر
110 . اُلنگ
( = اؤلنگ = اؤل (خيس شدن ، مرطوب شدن) + انگ (اك) = جاي خيس و مرطوب ، سبزه زار ، مرتع ، سرزمين سبز و خرم ( 1
111 . النگو
= ال (دست) + انگي (اك) = مربوط به دست ، دستبند ؛ ترآيب النگو مانند ازنگو (ه.م) است.
112 . آلو
= آليْ = آل (سرخ ، آلماق = گرفتن ، خريدن) + يْ (اك) = گرفتني ، سرخ ، نام ميوه (باخ: آلما).
113 . اُلوس
ا الاغ و الام : … 􀑧 ه ب 􀑧 ل ، همريش 􀑧 وم ، اي 􀑧 ت ، ق 􀑧 = اُولوُس = اوُلوش از اولاماق (پيوند دادن ، بجائي رساندن ) = محل تجمع ، اجتماع مردم ، مل
در همة الوس ، پادشاه را از او مشفقتر نيست / جامع التواريخ رشيدي
114 . اَلوك
( = اليك = پروانه ، پيغام ( 1
115 . اِلِه-بِلِه
= ائله بئله = ائله (آنطور ، چنان) + بئله (اينطور ، چنين) = چنين و جنان ؛ اله و بله گفتم = چنين و چنان گفتم
116 . آماج
ه 􀑧 وده آ 􀑧 = آماج و اَمج و آرناج و آنناج و آماچ = نشان ، تابلوي شليك ، هدف تير ، سيبل ، هدف ( 1،2 ) ؛ واحد طولي در بين ترآها متعارف ب
دازي 􀑧 لة تيران 􀑧 نگ ) فاص 􀑧 1 فرس / 1/24 فرسنگ تعريف مي شد . با توجه به اينكه هر فرسنگ 5919 متر است ، احتمال دارد آه 250 متر ( 24
بوده است و سيبل در اين فاصله نصب مي شده است. از همين جا هدف تيراندازي به هدف تعميم پيدا مي آند.
117 . اُماج
ود ، 􀑧 ديل ش 􀑧 ته تب 􀑧 ه رش 􀑧 ا ب 􀑧 ايند ت 􀑧 ي س 􀑧 = اوْماج = اوْغماج = اوْغ (اوغماق = سائيدن) + مآج (اك) = سائيده ، نام آشي ( 1) آه در آن خمير را م
آش اماج = آش رشته ، باخ: تتماج
118 . آمرود
( = آرموُد و آرموُت = گلابي ( 2
119 . اميد
د ؛ 􀑧 د + وار (دارا) = داراي امي 􀑧 دوار = امي 􀑧 ار ؛ امي 􀑧 = اُوميد و اُوموُد = اُوم (اوُمماق = چشم براه ماندن ) + اُود (اك) = چشم براه ماندن ، انتظ
وق 􀑧 اي ف 􀑧 ازاً از معن 􀑧 ه مج 􀑧 د آ 􀑧 وس آن 􀑧 را ه 􀑧 نود و آن 􀑧 ذائي را بش 􀑧 وش غ 􀑧 در ترآي معاصر مصدر اومماق را وقتي بكار مي برند آه بچه اي بوي خ
حسرتا بر حسرت جاويد او / مولوي × برداشت شده است: واي بر مشتاق و بر اوميد او
120 . انار
= نار ؛ نارين (= نار + ين = ريز مانند دانه هاي انار) ، نارگيله (= دانة انار) و ناردانا (= دانة انار) هر دو نام دختر
121 . آناآه
= آناآا = آنا (مادر) + آا (اك) = مادري ، دايه ( 19 ) ؛ احتمالاً در اصل آناغا صحيح است.
122 . آناهيتا
ورد 􀑧 ا م 􀑧 ا و آنن 􀑧 ر آن 􀑧 ي معاص 􀑧 ت ( 17 ). در ترآ 􀑧 ده اس 􀑧 ز آم 􀑧 ني « ا􀑧 و -اينانن 􀑧 ا-آن 􀑧 ا-آنانن 􀑧 آن » ومري 􀑧 ي س 􀑧 = داراي احساس ، درك آننده ، مادر ؛ در ترآ
استفاده قرار مي گيرد.
123 . انگ
= ان و انگ (نون غنه) = داغ يا چاآي آه بعنوان نشان بر گوش گوسفند زنند ، برچسب زدن ، افترا ؛ انگ زدن = مهر و مارك زدن
124 . او
بوده است. « اول » = اوْ = ضمير اشاره براي جاندار و بي جان ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 17 ). صورت قديمي آن
125 . اِو اوغلي/ت
( = ائو (خانه) + اوْغلو (پسر) = پسر خانه ، غلام معمولي خدمتكار شاهان صفوي ( 1
126 . اِو پولي/ت
( =ائو(خانه) + پول + ي (اك مضاف) = پول خانه ، ماليات برمنازل در دورة صفوي ( 3
127 . آواره
ا 805 􀑧 ال ( 558 ت 􀑧 ا 250 س 􀑧 ت ؛ آواره 􀑧 اه ثاب 􀑧 دون منزلگ 􀑧 وم آوار ب 􀑧 د ق 􀑧 رك ) + ا (اك) = مانن 􀑧 وم ت 􀑧 ام ق 􀑧 ده ، ن 􀑧 ه دهن 􀑧 ار = تكي 􀑧 = آوارا = آوار (و آپ
وم 􀑧 ن ق 􀑧 ام اي 􀑧 د . ن 􀑧 ي ش 􀑧 امل م 􀑧 ان را ش 􀑧 ريش و آلم 􀑧 ميلادي) بر اروپاي ميانه حكومت آردند و امپراطوري آنها مجارستان ، آلباني ، چكسلواآي ، ات
( در آتيبه هاي اورخون نيز آمده است ( 18،17
128 . اوبه
ذا و 􀑧 واب و غ 􀑧 اق خ 􀑧 د و ات 􀑧 ده باش 􀑧 دي ش 􀑧 ن بن 􀑧 ل آن پارتيش 􀑧 ه داخ 􀑧 زرگ آ 􀑧 ياه ب 􀑧 = اوْبا = اوْب (منطقه ، محل زندگي ) + ا (اك) = زيستگاه ، چادرس
.( مهمان و … داشته باشد ( 1
129 . اوج
= اُوج = سرحد ، انتها ، گوشه ، نوك ؛ ميداد اوجو = نوك مداد ، دووار اوجو = لب ديوار ، آغاجين اوجو = بالاي درخت
130 . آوج
= آووُج = راهنما ( 1) ؛ يول آووج = پيامبر
131 . اوزان/ت
اعر 􀑧 ته ش 􀑧 وز. درگذش 􀑧 ل اوغ 􀑧 وز در اي 􀑧 دة قوْپ 􀑧 وان و نوازن 􀑧 اعر و آوازخ 􀑧 اعلي) = ش 􀑧 دن) + ان (اك ف 􀑧 نيف خوان 􀑧 اق = تص 􀑧 = اُوزان = اوُز (اوُزم
گفتند( 3). اوُزلوق = تصنيفي ، جدّ بزرگ فارابي « آشيق » مي گفتند و بعد از قرن نهم آنرا « اوزانچي » ونوازندة مردمي را نيز
132 . اوزقنوغ/ت
گ وئي ازروي آن ، 􀑧 دن وپيش 􀑧 اي ب 􀑧 و اوزقنوق = اؤزقوْنوُق = اؤز (جان ، روح ) + قوْنوُغ (فرود) = اقامتگاه روح ( 3) ، برجستن بعضي اعض
( اختلاج اعضاء ، حالت خلجان و جهش و پرش بدن (روح!) ( 2
133 . اوزُن حسن/ت
= اُوزوُن حسن = حسن بلند قامت ، لقب ابونصرحسن بيگ آق قويونلو مؤسس سلسلة آق قويونلو (ه.م) در سال 873 ق.
134 . اوزون برون
= اُوزوُن (دراز ، بلند) + بوُروُن (دماغ) = دماغ دراز ، نام يك نوع ماهي با بيني دراز
135 . اوغور
د ، 􀑧 د آم 􀑧 العم ب 􀑧 دي = ط 􀑧 يس چيخ 􀑧 ا پ 􀑧 ر ، اوغروم 􀑧 فر بخي 􀑧 ر = س 􀑧 ور بخي 􀑧 ديُمن ، اوغ 􀑧 ور = ب 􀑧 د اوغ 􀑧 فر ؛ ب 􀑧 = اُوغوُر = وقت ، يمن و برآت ، عزم س
اوغورلاماق = بدرقه آردن
136 . اوق
و اوغ ( 1) = اوْغ = چكمة پشمينه ، چوبهاي فوقاني آلاچيق
137 . اولكا
ك (= 􀑧 در بؤلم 􀑧 ه از مص 􀑧 ا = بؤلك 􀑧 ور ؛ بولك 􀑧 ده ، آش 􀑧 دا ش 􀑧 ده ، ج 􀑧 ه (اك) = بري 􀑧 يدن ) + آ 􀑧 دن ، تراش 􀑧 ك = بري 􀑧 ك و يؤلم 􀑧 و اُلكا = اؤلكه = اؤل (اؤلم
پارتيشن آردن) = استان ؛ همريشه با الگو (ه.م)
138 . اولوق آوك
( = اولوق آؤك = اُولوُق (بزرگ) + آؤك (ه.م) = آوك بزرگ ، يكي از 360 آوك ختائي ( 1
139 . اومّا
وي 􀑧 ن ب 􀑧 م او اي 􀑧 د : ترس 􀑧 اخ : امي 􀑧 ي . ب 􀑧 وس آردگ 􀑧 دگي ، ه 􀑧 راه مان 􀑧 م ب 􀑧 ا (اك) = چش 􀑧 ردن ) + م 􀑧 = اومما = اُوم (اومماق = چشم براه ماندن ، هوس آ
هفت قرآن درميان اومّا شود / دهخدا × خوش چون بشنود
140 . اون باشي/ت
= اوْن (ده) + باشيْ (فرمانده) = فرمانده گروه ده نفره ، سابقاً از رتبه هاي نظامي (باخ: اون باشي و يوز باشي)
141 . اويغور
ام 􀑧 ر ن 􀑧 گ تغيي 􀑧 ين آيان 􀑧 ت س 􀑧 ه ايال 􀑧 ه الآن ب 􀑧 شايد ازمصدر اويانماق (= بيدار شدن ) = بيدار شده ، مدني شده ، از ايالات بزرگ ترك نشين چين آ
.( داده اند ( 18
142 . اويماق
: ( =اوْيماق= قبيله ، طايفه ، مسكن ، متفق ، فاميل ، درترآي اويغوري بمعني اجتماع آردن بوده است ( 3،18
( … ساير لشكريان و اويماقاتي آه همراه داشتند ، با اموال و جهات تحت تصرف امراء محمد زمان ميرزا درآمد / حبيب السير ( 19
143 . آهسته
= آسته = آستا = آست (باخ: آستان) + ا (اك) = (راه رفتن با سرعتِ) زيرين و پائين ، بصورت آرام و آُند ، يواش
144 . آهو
= آوو = اوْوو = اوْو = شكار و صيد (عموما) ، آهو (خصوصا) ؛ اوْوجو = شكارچي ، اوْو قوش = پرندة شكاري
145 . اَياز
:( = آياز = نسيم خنك سحري ، هواي سرد و صاف ، شب بدر بدون ابر ، نام غلام تيزهوش و محبوب سلطان محمود غزنوي ( 5
غرض ،آرشمة حسن است ، ورنه حاجت نيست
جمال دولت محمود را به زلف اياز / حافظ
146 . اياغ
= آياق= پا،همپا،هم پياله، پياله ؛ اياغ شدن = هم پياله يا همراه شدن:
به چمن خرام و بنگر برتخت گل آه بلبل
به نديم شاه ماند آه به آف اياغ دارد/ حافظ
147 . آيبك
ين 􀑧 س اول 􀑧 ك مؤسّ 􀑧 دين آيب 􀑧 ب ال 􀑧 لام ، قط 􀑧 د و غ 􀑧 راي قاص 􀑧 فتي ب 􀑧 ل ، ص 􀑧 = آي (ماه) + بك (بيگ ، بزرگ) = بيگ بزرگ ، بيگ ماه وش ، ماه آام
تا بگويم من جواب بوالحسن/ مولوي × سلسلة مسلماني درهندوستان درسال 602 ه.ق: گفت: اي آيبك بيا درآن رسن
148 . ايت بورني/گ
( = ايت بوُرنوُ = ايت (سگ) + بوُرن (دماغ) + و (اك مضاف) = دماغ سگ ، نام ديگرنسترن ( 1
149 . آيتك
= آي (ماه) + تك (مانند) = مهسا ، نام دختر
150 . ايچاايچ
= ايچ (بنوش) + ا (اك) + ايچ (بنوش) = نوشانوش ، پيالة شراب :
از فقيهان شد وحدّي منع جام باده را
( در صبوحي بانگ ايچاايچ مي دانيم ما / ميرنجات ( 19
151 . ايچگي
= ايچ (داخل ، درون) + گي (اك) = اندروني ، خودماني و داخلي ، نديم ، خاص ، مقرّب ( 19 ) ؛ ايچلي = مغزدار
152 . آيدا
ارداق و 􀑧 د ب 􀑧 داق (مانن 􀑧 ورت آي 􀑧 ل بص 􀑧 ر ( 5) ، در اص 􀑧 ام دخت 􀑧 ار آب ، ن 􀑧 دني در آن 􀑧 فت ، روئي 􀑧 اه ص 􀑧 اه ، م 􀑧 ود م 􀑧 اه) + دا (اك) = در وج 􀑧 = آي (م
چارداق)
153 . آيدين
( = آي (ماه) + دين (اك) = شفاف ، زلال ، آشكار ، روشنفكر ، نور ، باز ، واضح ، نام پسر ( 5
154 . ايران
= ايره ن = اير (ايرمك = به مقصدرسيدن) + ان (اك فاعل ساز) = به مقصدرسيده ، عارف ، نام دختر
155 . ايرج
= اير (ايرمك = به مقصدرسيدن) + ج (اك) = به هدف رسي ، نام آقا
156 . ايرقي
ز 􀑧 اك ني 􀑧 ي را خاش 􀑧 د . ايرق 􀑧 ي آي 􀑧 ت م 􀑧 = ايْرغيْ =؟ ريشه اش معلوم نشد ، گياه شيرخشت ، ماده اي خوش طعم آه از ترآيب قندهاي مختلف بدس
.( مي گويند ( 1
157 . ايري قلمه/گ
= ايري (درشت) + قلمه(درخت تبريزي) = تبريزي درشت ، نام ديگر گياه شالك
158 . ايز
= اثر ، نشان قدم ، ردپا ، انتهاي نخ درفرش بافي ؛ ايزآسي راگرفتن = رد و پاي آسي را گرفتن ، ايزگم آردن = گم آردن نشان
159 . آيسان
= آي (ماه) + سان (مانند) = آيتك ، آيتكين ، مهسا ، نام دختر
ليك خورشيد عنايت تافته است*آيسان را از آرم دريافته است/مولوي
160 . ايشك
= ائشكك = خر :
بخرد توبره براي ايشك / دهخدا × زر نابش فتد به آف بي شك
161 . ايغاغ
دهان × = ايقاق = ايقا (ايقاماق =شوخي آردن ، سخن چيني آردن ) + اق (اك) = شوخ ، سخن چين : زبان آشيده چو تيغي بسرزنش سوسن
گشاده شقايق چو مردم ايغاغ/ حافظ
162 . اَيغَر
آز شوق بپاي ماديان راه برد/ رآناي مسيح × و آيغيْر = نر ، گشن ؛ به آيغري درآمدن = گشني آردن: آن ايغر تيز ،آند گردد ناگاه
163 . ايل
( = ائل = قوم ، قبيله ، در ترآي باستان بصورت ايل آمده است ( 1،17 ) ؛ مردم ، ملت ، گروه ، سال ، مطيع و تابع ( 27
164 . آيلا
= آي (ماه) + لا (اك) = آيلين ، هالة دور ماه ، نام دختر ( 5) ؛ هاله = هايلا = آيلا
165 . آيلار
ت 􀑧 در ترآي علاوه بر وظيفة جمع بستن ، حالت تحبيب هم ممكن اس « لر-لار » = آي (ماه) + لار (اك تحبيب ) = ماه نازنين ، نازنين ماه ؛ اك
به اسم بدهد. مانند: قيزلار (دخترك ناز من ) ، گوللر (گل ناز) ، آيلار (ماه نازنين)
166 . ايلاق
= خليج ،شهري در ختا ، نام درختي ( 27 ) ؛ احتمالاً در اصل آيلاق (گرد مانند ماه) باشد:
وگر خان را به ترآستان فرستد مهر گنجوري
پياده از بلاساغون دوان آيد به ايلاقش/ منوچهري
167 . ايلجار
= ائلجار = ائل (باخ: ايل) + جار (ه.م) = اجتماع مردم براي انجام آاري ( 1) ؛ ايلجاري آردن = خبررساني
168 . ايلچي
ته 􀑧 ي خجس 􀑧 و اي ايلچ 􀑧 داي ت 􀑧 رَم ف 􀑧 = ائلچي = ائل (ايل) + چي (اك شغل ساز ) = سفير ، پيغام رسان ، خواستگار ؛ ايلچي خانه = سفارتخانه : سَ
مگو زبان فرنگي بگو زبان دگر/ امثال و حكم × سير
169 . ايلخان/ت
= خان ايل ، بزرگ و شاه مردم ، عنوان سلاطين مغول در ايران
170 . ايلخي
ت . 􀑧 ده اس 􀑧 ت ش 􀑧 يْ ثب 􀑧 ورت ييْلخ 􀑧 رك ( 2) بص 􀑧 ات الت 􀑧 وان لغ 􀑧 ب ( 19،1 ) ؛ در دي 􀑧 ه اس 􀑧 دن ، رم 􀑧 = ايْلخيْ = رهاآردن چهارپايان به صحرا براي چري
ريشه اش معلوم نشد.
171 . ايلغار
ان = در 􀑧 ورش ؛ ايلغارآن 􀑧 ت ، ي 􀑧 ردن ) + ار (اك) = تاخ 􀑧 و ايلقار و يئلقار و يلقا = ايلقار = ايلقا (ايلقاماق = تاخت آردن ، اسب تاختن ، هجوم ب
( حال يورش ( 1
172 . ايلغين آغاجي/گ
( = ايْلغيْن (؟) + آغاجي (درخت) = درخت ايلغين ، گز ( 1
173 . ايلقار
؛ ( = ايلقار = ايلقا (ايلقاماق = تاخت آردن ، اسب تاختن ، هجوم بردن) + ار (اك) =؟ ، عهد و پيمان ؛ از ايلقار برگشتن = بدقولي آردن ( 1
معلوم نيست چه رابطه اي بين اين مصدر و معني اين آلمه هست؟
174 . ايلَك خانيان/ت
ت 􀑧 ين حكوم 􀑧 ا چ 􀑧 زر ت 􀑧 ر خ 􀑧 ه از بح 􀑧 ارا آ 􀑧 ايتختي بخ 􀑧 = الك خانيان = غربال خانيان ، احمدبن علي (شمس الدوله) مؤسّس سلسلة ايلگ خانيان به پ
آرد. آنها از نژاد ترك چگلي بودند و به مدت 220 سال از 389 تا 609 ه.ق حكومت آردند. به آل خاقان و قراخانيان نيز معروفند.
175 . آيلين
( = آي (ماه) + لين (اك) = هالة دور ماه ، آيلا ، نام دختر ( 5
176 . آيمان
( = آي(ماه)+ مان (سا) = صاف و پاك و نوراني چون ماه ، نام دختر ( 5
177 . ايناغ
ان از 􀑧 اق خ 􀑧 ت ؛ اين 􀑧 ده اس 􀑧 ز آم 􀑧 اك ني 􀑧 ورت اين 􀑧 ت ، بص 􀑧 اور ، دوس 􀑧 ردن ) + اق (اك) = ب 􀑧 اور آ 􀑧 اق = ب 􀑧 دن ، اينانم 􀑧 اق = باوران 􀑧 ا (اينام 􀑧 و ايناق = اين
ايناق دلربائي و امراق اينشي / وصاف × رؤساي زند و پدر آريم خان زند : اي ترك نازنين! آه دل افروز و دلكشي
178 . اينجو/ت
يج 􀑧 اي خل 􀑧 اره ه 􀑧 ا آن 􀑧 فهان ت 􀑧 تم از اص 􀑧 رن هش 􀑧 ه در ق 􀑧 و آ 􀑧 ت آل اينج 􀑧 = اينجه (=نحيف) يا اينجي (= مرواريد) ، شرف الدين محمود مؤسس حكوم
فارس حكومت آرد.
179 . ئيل
مبل 􀑧 ات س 􀑧 ك از آن حيوان 􀑧 ه هري 􀑧 د آ 􀑧 ي ش 􀑧 ذاري م 􀑧 واني نامگ 􀑧 ه حي 􀑧 دام ب 􀑧 ور هرآ 􀑧 = ايل = سال ؛ دورة 12 سالة فلكي در بين ترآهاي قبچاق و اويغ
وش ) ، 􀑧 ي (خرگ 􀑧 قان ئيل 􀑧 گ ) ، توش 􀑧 ي (پلن 􀑧 ارس ئيل 􀑧 او ) ، ب 􀑧 ي (گ 􀑧 وش ) ، اود ئيل 􀑧 خاصي بودند . اين دور 12 ساله ع بارت بودند از : سيچقان ئيلي (م
لوي ئيلي (نهنگ) ، ئيلان ئيلي (مار) ، آت ئيلي (اسب) ، قويون ئيلي (گوسفند) ، پيچي ئيلي (ميمون) ، تويوق ئيلي (مرغ) ، ايت ئيلي (سگ)
، دوووز ئيلي (خوك). اين دور اآنون نيز جزو سنتهاي سال تحويل مي باشد. در فارسي اين سالهاي 12 گانه بصورت شعر آورده شده است:
موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار
زين چار چو بگذري،نهنگ آيد و مار
وآنگاه به اسب و گوسفند است حساب
حمدونه ومرغ و سگ وخوك آخرآار
180 . بابا
در انگليسي papa = پدر بزرگ ، پدر ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 7) ؛ بصورت
181 . بابك
ا 222 􀑧 ال 201 ت 􀑧 = باي بك = باي (بزرگ ، بيگ ) + بك (بيگ) = بيگ بزرگ ، خان خانان ؛ بابك خرّمدين از مردان مبارز آذري آه از س
رد 􀑧 ي واردآ 􀑧 نّي عباس 􀑧 اي س 􀑧 بيست سال عليه مأمون عباسي بپا خاست و از مقرّ خود در قلعة بابك (واقع در آليبر) لطمات زيادي به سپاه خلف
رين 􀑧 ع ت 􀑧 ه فجي 􀑧 رافرازانه ب 􀑧 ر و س 􀑧 ين دستگي 􀑧 ام افش 􀑧 ي بن 􀑧 ك ايران 􀑧 ت ي 􀑧 ا خيان 􀑧 ت ب 􀑧 و ايران را از دست حكومتهاي عرب مسلمان نما نجات داد و عاقب
.( حالت آشته شد ؛ همچنين پادشاه بزرگي آه اردشير بابكان (مؤسس ساسانيان) خواهرزادة او بود ( 27
182 . باتان
ان 􀑧 تاني در اآبات 􀑧 ة باس 􀑧 ن ريش 􀑧 ام ، اي 􀑧 ون = تم 􀑧 ل ، بوت 􀑧 ؤ = آام 􀑧 ر ) ؛ بوت 􀑧 ن (مع 􀑧 ردم ، وط 􀑧 ة م 􀑧 ل ، هم 􀑧 ا ، آام 􀑧 ان و ج 􀑧 تَن = مك 􀑧 ون و بَ 􀑧 = باتان و بوت
( (باخ:همدان) و لؤك باتان و آسباتان نيز آمده است ( 17
183 . باتلاق
= بات (باتماق = فرو رفتن) + لاق (اك) = فرو رفتني ، جاي فرورفتني
184 . باجّه
= باجا = دريچه ، روزنة نور ، آيوسك با دريچة آوچك
185 . باخه
ه 􀑧 د ... / آليل 􀑧 اآن بودن 􀑧 ه س 􀑧 ي باخ 􀑧 ط و يك 􀑧 ري دو ب 􀑧 ه درآبگي 􀑧 باغا : آورده اندآ 􀑧 ا و توس 􀑧 د قورباغ 􀑧 ت مانن 􀑧 وان دوزيس 􀑧 ت ، حي 􀑧 = باخا = باغا = لاك پش
ودمنة ترجمة ابوالمعالي
186 . باديه
عر 􀑧 وي در ش 􀑧 د . مول 􀑧 ه ان 􀑧 ي ) همريش 􀑧 ارداق (ظرف 􀑧 ا ب 􀑧 الاً ب 􀑧 وچكتر ، احتم 􀑧 گ آ 􀑧 ت و از دي 􀑧 = بايده = بايدا = ظرف دهن پهن آه از آاسه بزرگتر اس
ت 􀑧 ير اس 􀑧 وان دگر ش × زير شيرِ حيوان را با شير خوردني جناس آورده است و بادية بياباني را با بادية ظرفي : آن يكي شير است اندر باديه
اندر باديه!/ مولوي
187 . بار
ب 􀑧 ي بمرات 􀑧 ار ) در ترآ 􀑧 ه (ب 􀑧 = بار (ترآي باستان ) = وار (ترآي معاصر ) = دارائي ، موجودي ، سود ، بر ، ميوه ، اآنون هم آاربرد اين ريش
بيشتر ازفارسي است ( 17 ). آغاج باري = بار درخت ، بارسيز = بي بار ، بارلي = پربار
188 . باروت
ار 􀑧 س از انفج 􀑧 ه پ 􀑧 ره آ 􀑧 ادة منفج 􀑧 ده ، م 􀑧 ده ، جهن 􀑧 ت (اك) = در رون 􀑧 دن ) + ي 􀑧 تن ، جهي 􀑧 ت دررف 􀑧 تن ، ازدس 􀑧 اق = رف 􀑧 ار (بارم 􀑧 ت = ب 􀑧 و بارود = باري
بشدت حالت جهندگي دارد.
189 . باره
= بارا = بار (بارماق = انداختن ، شليك آردن ، پرت آردن از دست ) + ا (اك) = محل شليك و پرتاب ، قلعه ، دژ ، برج و دژ دفاعي آه از
بالا با دشمن مي جنگند.
190 . باز
ك 􀑧 ارش دوز وآل 􀑧 ه آ 􀑧 ي آ 􀑧 از = آس 􀑧 ك ب 􀑧 اري ، آل 􀑧 ل آ 􀑧 ق دغ 􀑧 ار و عاش 􀑧 ل آ 􀑧 پسوندي آه شدت علاقه به آاري خاص را مي رساند : دغل باز = دغ
است ؛ باز اولماق = عاشق شدن
191 . باسليق
( = باسيْليْق = باسيْل (باسيلماق = پوشانده شدن) + يْق (اك) = پوشانده ، سياه رگي زيرپوست ، شاهرگ ( 1
192 . باشلق
= باشليْق = باش (سر) + ليْق (اك) = سرانه ،آلاه ، پوشش سر ، شيربها
193 . باشي
پسوندي بمعني رئيس و متصدي و متخصص: حكيم باشي ، آشپزباشي ، قورچي باشي
194 . باغ
درخت انگور و مو ، رز ، تاآستان ، هر بسته و دسته از هيزم ( 2) ، بعدها اين آلمه تعميم پيدا مي آند به هر جاي پُر از درختان ميوه
195 . باقلا
= باغالا و باغلا از مصدر باغلاماق (= بستن)= بسته ، سربسته ، از حبوبات خوراآي آه در داخل غشائي قرار مي گيرد.
196 . باقلوا
= باغلاما= باغلا(باغلاماق= بستن)+ما(اك)= بسته آردني، نوعي شيريني
197 . بالابان
= بالا (آوچك ، ضعيف ، آوتاه) + بان (باخ: بانگ) = بانگ آوتاه ، بانگ آرام و دلنشين، از سازهاي بادي ، نوعي ني
198 . بام
= از ريشةترآي بان (= آواز ، بانگ ، بالاي خانه) آه اين ريشه در آلمة نردبان (= نرده بان = نردة بام) نيز باقي مانده است.
199 . بانگ
= بان و بانق = آواز ، پشت بام ؛ از مصدر ترآي بانگلاماق = بانلاماق (= قوقولو آردن خروس ، داد و فرياد آردن ، زِر زدن ) ؛ نون آخر
ائي 􀑧 گ در ج 􀑧 ين بان 􀑧 ثلاً هم 􀑧 ق . م 􀑧 ه ن 􀑧 ا ب 􀑧 است آه در ترآي باستان استفاده مي شد ولي الآن يا به ن تبديل شده و ي (ng) بان يا بانگ بصورت غنه
ر دو 􀑧 اطع ( 27 ) ه 􀑧 ان ق 􀑧 ت. در بره 􀑧 ده اس 􀑧 داختن) آم 􀑧 داد راه ان 􀑧 يون و داد و بي 􀑧 اق = ش 􀑧 اق= باغيرم 􀑧 انق (بانقيرم 􀑧 ائي ب 􀑧 اق) و در ج 􀑧 ده (بانلام 􀑧 ان ش 􀑧 ب
ترآيب بانگ وبان آمده است.
200 . باي سنقر/ت
ه 􀑧 الگي ب 􀑧 ال 896 ه.ق در ده س 􀑧 ه در س 􀑧 و آ 􀑧 راي آق قويونل 􀑧 وب از ام 􀑧 ن يعق 􀑧 زرگ ؛ اب 􀑧 اهين ب 􀑧 زرگ ، ش 􀑧 نقر ب 􀑧 نقر (ه.م) = س 􀑧 زرگ) + س 􀑧 اي (ب 􀑧 = ب
حكومت رسيد.
201 . بايقرا/ت
-1 باي (بزرگ) + قارا (سياه ، قوي ) = قهرمان بزرگ =
-2 بايقيْر(بايقيرماق= غرّيدن ، نعره زدن) + ا (اك) = نعره زن ، غرّان
ابن عمر شيخ بن تيمور از امراي تيمور حاآم همدان(سال 817 ه.ق)
202 . بايقوش
= باي (بيگ ، بزرگ) + قوُش (پرنده) = پرندة بزرگ ، جغد و بوم ؛ بايقوشخانه = آنايه از جاي سوت و آور
203 . بخار
= بوُخار = بوُغار = بوٌغ (هواي مه مانند آب گرم) + ار (اك) ؛ بوخور نيز از همين ريشه در عربي مشتقاتي چون تبخير گرفته است.
204 . بخش
( = بخيش = بغيش و باغيش (= عفو ، احسان) = عفو و گذشت ، از ريشه هاي ترآي باستان (باخ: پخش) ( 2
205 . بخو
اي 􀑧 ر پ 􀑧 ازاً زنجي 􀑧 ات ، مج 􀑧 ردن حيوان 􀑧 وق گ 􀑧 ردن ) = ط 􀑧 ر آ 􀑧 و گي 􀑧 ه در گل 􀑧 اق = گري 􀑧 = بوْغاو = بوْغاغو از مصدر (بوغماق = خفه آردن ، بوْغام
ستوران و مجرمان
206 . برابر
= بيرابير = بيره بير = يك به يك ، يك در مقابل يك ، پاياپاي
207 . بُرك يارق/ت
ن 􀑧 اچ دار ؛ رآ 􀑧 لاه ق 􀑧 د ) = آ 􀑧 ي ش 􀑧 اخته م 􀑧 د س 􀑧 ايي بلن 􀑧 ورت قاچه 􀑧 ه بص 􀑧 ديمي آ 􀑧 = بؤرك (آلاه) + ياريْق (شكافته ، شكسته ، قاچ دار ، نوعي آلاه ق
الدين ابوالمظفّر پادشاه سلجوقي از سال 486 تا 498 ه.ق
208 . برگه
و بلگه(باخ: بلگه و بلله)؛از همين آلمه برگ نيز استخراج شده است.
209 . بزرگ
.( = بؤزوك = بؤزو (بؤزومك = صورت قديمي بؤيومك = بزرگ شدن) + ك (اك) = بزرگ ؛ در ديوان آاشغري بزوك آمده است ( 2
210 . بزك
= بزه ك = بزه (بزه مك = آرايش دادن) + ك (اك) = آرايش ؛ بزآچي = آرايشگر
211 . بَسَق
= باساق= باس(باسماق = پوشاندن) + اق (اك) = پوشش ، سقف ،گنبد
212 . بَسقو
ت 􀑧 = باسقي = باس (باسماق = مسقف آردن ، استتار آردن ) + قي (اك) =آمين ، استتار بقصد گير انداختن : بطرف آوه آه سمت دست راس
پادشاه بود بسقو انداخت…/ مجمع التواريخ گلستانه
213 . بسكليدن
= وام گرفته از مصدر ترآي بسله مك (= درآغوش پروردن ، تربيت آردن ، بزرگ آردن)
214 . بسمه
يكه 􀑧 ي = آس 􀑧 = باسما= باس(باسماق = فشار دادن ، داخل آردن ) + ما(اك) = فشاري ، ورق طلا و نقرة منقوش ، نام سابق چاپخانه ؛ بسمه چ
( زآنكه سطر چيت اورنگ هوس را مسطر است / طغرا ( 19 × آارش با بسمه باشد ، چاپخانه چي: بسمه اش رنگي ندارد ازگل بستان فقر
ازو ديده ام نقش،حيرت گرفت/ وحيد × دلم ماندازبسمه چي در شگفت
215 . بشقاب
= بوْش (خالي) + قاب (ظرف) = ظرف خالي ، از ظروف آشپزي
216 . بشكه
= بوْشقا = بوْش (خالي) + قا (اك) = توخالي ، تودار
217 . بَغ
ت ) + 􀑧 غ (ب 􀑧 واره = ف 􀑧 اه ، فغ 􀑧 تون = عبادتگ 􀑧 تان = بيس 􀑧 ي س 􀑧 تان = ب 􀑧 داداد ، بغس 􀑧 و فغ و بي و باي = بيگ = خدا ، معشوقه ، بزرگ ؛ بغداد = خ
واره (مانند / فارس) = بت مانند ، بايقوش (ه.م)
218 . بُغاز
ابق 􀑧 ل ، س 􀑧 از داردان 􀑧 اب ( 3) ؛ بغ 􀑧 ه ، ب 􀑧 و ، تنگ 􀑧 ردن ) + از (اك) = گل 􀑧 ر آ 􀑧 و گي 􀑧 = بوْغاز = بوْغ (بوغماق = خفه آردن ، بوْغاماق = گريه در گل
.( خليج را نيز بغاز مي گفتند ( 19
219 . بُغض
م و 􀑧􀑧 دت غ 􀑧􀑧 ي از ش 􀑧􀑧 وگرفتگي ناش 􀑧􀑧 ردن )+وز(اك)=گل 􀑧􀑧 ر آ 􀑧􀑧 و گي 􀑧􀑧 ه در گل 􀑧􀑧 اق = گري 􀑧􀑧 ردن ، بوْغام 􀑧􀑧 ه آ 􀑧􀑧 اق = خف 􀑧􀑧 وْغ (بوغم 􀑧􀑧 وز = ب 􀑧􀑧 = بوْغ
ناراحتي(باخ:بغاز)
220 . بُقچه
= بوُغچا = بوغ (چمدان ، قاب بزرگ لباس) + چا (اك تصغير) = چمدانك ، وسيلة يا پارچة آوچك براي نگهداري لباس
221 . بكتاش
ي 􀑧 تفاده م 􀑧 م اس 􀑧 اش ه 􀑧 ورت بهت 􀑧 گ ، بص 􀑧 ك بي 􀑧 ر ي 􀑧 ت ام 􀑧 ان تح 􀑧 و بهتاش = بيتش و بيگتاش = بيگ (ه.م) + تاش (= داش= هم) = هم بيگ ، غلام
شود.
222 . بَگتر
و بكتر = نوعي لباس جنگي آه از بهم وصل آردن چند تكه آهن آه رويش م خمل و زربفت آشيده شده است ، درست مي شود ؛ بكترپوش =
زره پوش ( 1،27 ) ؛ در برهان قاطع ريشة اين آلمه بگ (بيگ) ذآر شده است ولي معلوم نشد چرا؟
223 . بِگماز
و بكماز و بكمز = شراب ، شرابخوري ، پيالة شراب ، غم و اندوه ، مهماني ( 1،27 ) ؛ ريشه اش معلوم نشد:
اقبال گذشته را باو باز دهي/ معزي نيشابوري × آنرا آه به دست خويش بگماز دهي
224 . بلاغ
ي 􀑧 ا بعض 􀑧 ي ب 􀑧 ورت ترآيب 􀑧 مه ، بص 􀑧 = بوُلاق = پوُلاق = پو (بمعناي چشمه در ترآي سومري ) + لاق (اك آثرت ) = جائي آه چشمه باشد ، چش
آلمات : ساوج بلاغ ، قره بلاغ ، آغ بلاغ ؛ احتمالاً پينار (= پونار = بونار) بمعناي چشمه هم از همين ريشه است.
225 . بلاغ اوتي /گ
در Water – Cress ورت 􀑧 وراآي، بص 􀑧 اني و خ 􀑧 = بولاق اوْتو = بولاق(چشمه)+ اوْت (گياه) + و (اك مضاف) = گياه چشمه،از گياهان درم
. ( انگليسي از اين اصطلاح گرته برداري شده است ( 1،25
226 . بلدرچين
را 􀑧 غري ( 2) آن 􀑧 ه آاش 􀑧 ده اي آ 􀑧 ام پرن 􀑧 ا ، ن 􀑧 اه ، دان 􀑧 ين (اك) = آگ 􀑧 ردن ) + چ 􀑧 كار آ 􀑧 دن ، آش 􀑧 دن ، آگاهان 􀑧 ديرمك = فهمان 􀑧 دير (بيل 􀑧 ديرچين = بيل 􀑧 = بيل
اليغچين 􀑧 تو ) ، ب 􀑧 يْغيْرچيْن (پرس 􀑧 وتر ) ، س 􀑧 ؤيرچين (آب 􀑧 ود : گ 􀑧 ي ش 􀑧 ده م 􀑧 ثبت آرده است ؛ اكِ چين در انتهاي نام پرندگان ديگر هم دي « بوُدوُرسين »
(مرغ ماهيخوار) ، لاچين
227 . بُلغار
ميش (در 􀑧 وبگر ، قاراش 􀑧 ده ، آش 􀑧 رهم ريزن 􀑧 اعلي ) = ب 􀑧 = بوُلغار = بوُلغا (بوُلغاماق = بولاماق = برهم ريختن ، آشوب و بلوا آردن ) + ار (اك ف
.( گؤي تورك) ؛ از اقوام ترك باستان آه تا اروپاي شرقي حكومت آردند و آشور بلغارستان يادگار آنهاست ( 18
228 . بلغاق
يار ؛ 􀑧 اي بس 􀑧 ور و غوغ 􀑧 ه ، ش 􀑧 وب ، فتن 􀑧 رهم ، آش 􀑧 م ب 􀑧 = بوُلغاق = بوُلغا (بوُلغاماق = بولاماق = برهم ريختن ، آشوب آردن ) + اق (اك) = دره
ا 􀑧 ه برپ 􀑧 ادن = فتن 􀑧 اق نه 􀑧 دن ، بلغ 􀑧 ا ش 􀑧 ه برپ 􀑧 ادن و فتن 􀑧 وب افت 􀑧 ادن = آش 􀑧 اق افت 􀑧 و ، بلغ 􀑧 بصورت بلغاك هم آمده است ؛ بلغاآي = واقعه طلب و فتنه ج
.( آردن ( 1،27
229 . بلغور
ردن 􀑧 يس آ 􀑧 س از خ 􀑧 ه پ 􀑧 ه آ 􀑧 يم پخت 􀑧 = بوُلغور = بوُلغا (بوُلغاماق = بولاماق = برهم ريختن ، آشوب آردن ) + ور (اك) = گندم و جو شكسته و ن
زرگ زدن ، 􀑧 هم مي زنند و مي پزند ، عموماً هرچيز درهم شكسته ، آش پخته شده از بلمه ، حرف قلمبه و بزرگ ؛ بلغور آردن = حرفهاي ب
( تهيه آردن بلغور ( 1،25
230 . بِلگا
( = بيلقا و بيلگه = بيل(بيلمك = دانستن) + گه(اك) = دانا ، دانشمند( 1
231 . بَلگه
ده 􀑧 ده ش 􀑧 اي پيچي 􀑧 ردن ، بمعن 􀑧 تند آ 􀑧 = بل (آشنا ، شناخته شده ، مشخص ) + گه (اك) = نشان ، علامت ، آرم ، سند ، مدرك ( 1) ، بلگه مك = مس
(برگه ، بلله ) ، هلو و زردآلوي دونيمه شدة خشكيده (احتمالاً بؤلگه (بؤلمك = قسمت آردن) براي شيئي تقسيم شده صحيح است).
232 . بُلماج
ت 􀑧 ي گوش 􀑧 ه آش ب 􀑧 و بُلَماج = بوُلاماج = بوُلا (بوُلاماق = هم زدن) + ماج (اك) = هم زدني ، آش رقيق و بي گوشت ( 27 ) ؛ نوعي از آاچي آ
.( و آبكي است (باخ:تتماج) ( 1
233 . بلوك
به (Block) = بؤلوك = بؤل (بؤلمك = تقسيم آردن ، پارتيشن بندي آردن ) + وك (اك) = قسمت شده ، پارتيشن ، البته اين آلمه از انگليسي
فارسي آمده است. حتي ترآها نيز آنرا بولوك تلفظ مي آنند غافل از اينكه ، اين آلمه در اصل همان بؤلوك مي باشد.
234 . بَلّه
= بلله =بل(گرد شده ، بسته) + له (اك) = پيچيدني ، ساندويچ
235 . بنجاق
( و بنچاق = بونچاق ، قباله و سند ( 8) ؛ سند رسمي در دفاتر اسناد ، مدرك رسمي و قانوني ( 19
236 . بنده
= بن (من) + ده (اك) = اينجانب
237 . بو
= بو و پو = دودي آه از آتشفشان تصعيد گردد ؛ پونج (بخاري هيزمي) و پوسكولتي (دود-مود!) از همين ريشه اند.
238 . بوته
در 􀑧 الاً مص 􀑧 ات ؛ احتم 􀑧 ا حيوان 􀑧 = بوُتا و در اصل بوُتاق و بوُداق = شاخه ، نهال آوچك درخت و رياحين آه تازه بنشانند ، بچه و فرزند آدمي ي
اصلي اين آلمه بيتمك (= روئيدن) باشد ، آدم بي بوته = آدم ابتر و بي شاخ و برگ ، بيتگي = گياه
239 . بوران
= بوُر (بورماق = پيچاندن) + ان (اك فاعلي) = بهم پيچيده ، بادغليظ
240 . بوش
اره 􀑧 به انگليسي رفته و بصورت ابزار فني دوب ( Bush Bosh ) = بوْش = خالي ، از ابزارهاي فني توخالي آه البته اين آلمه ابتدا بصورت
به زبانهاي ديگر رفته است.
241 . به به
رين و 􀑧 دائي ت 􀑧 ات ابت 􀑧 ن آلم 􀑧 د . اي 􀑧 ي ان 􀑧 ه ... ترآ 􀑧 =آودك قنداقي ،آودك ؛ آلمات دوتائي مانند: دادا ، ده ده ، بابا ، بي بي ، به به ، آاآا(قاغا) ، نه ن
راحت ترين آلماتي است آه آودك مي توان بيان آند و اين ناشي از الهام گرفته شدن زبان ترآي از طبيعت است.
242 . بها
( = باها = گران ، ارزش و قيمت ( 1
243 . بهادر
( = باهادور و باهادير و باتير و باتور= قهرمان ، شجاع و دلاور( 8
244 . بي بي
= عمّه ، مادر بزرگ ، خاتون (باخ: به به)
245 . بيات
وره ن ، 􀑧 تؤره دن ، يارادان ، آؤچ × = بايات = باياد = باي (باخ :بيگ) + آد (نام) = نام بزرگ ، آنايه از خدا: باياتآدي ايله سؤزه باشلاديم
ايديم / قوتادغو بيليك
246 . بيات / نان
= بايات = بايا (قبل از اين) + ت (اك) = قبلي ، چيزي آه زمان آن گذشته است ، نان و غذاي مانده ؛ باياق = زمان خاصي از گذشته
247 . بير
= يك ، واحد ؛ اللهم بير بير! = خدايا ! يكي يكي
248 . بِيرام
= بايرام = عيد ، نام آقا
249 . بيرق
رو 􀑧 = بايراق = در ترآي قديم باتراق ( 2) = بات (باتماق = فرو رفتن ) + راق (اك) = فرو برده شده ، عَلَمي آه در ميدان آارزار در زمين ف
مي بردند ، پرچم ، علم ، درفش ؛ سنجاق (ه.م) نيز آمده است.
250 . بيزار
ه 􀑧 ي در اول آلم 􀑧 ده ؛ ب 􀑧 ير ش 􀑧 ان س 􀑧 = بئزار = بئز (بئزمك = به ستوه آمدن ، برخود لرزيدن ) + ار (اك فاعلساز ) = به س توه آمده ، خسته ، از ج
در فارسي مفهومي ندارد. « بدون زار » بعنوان حرف نفي فارسي نيست و اصولاً
251 . بيستون
يان 􀑧 = بي ستان = بي (خدا) + ستان (پسوند مكان فارسي ) = بغستان ، عبادتگاه ، پرستشگاه ، آوهي تاريخي با يادمان هائي از زمان هخامنش
صحيح نيست چرا آه عبادتگاه ها بدون ستون نيستند! « بدون ستون » ؛ تعبير اين آلمه به
252 . بيگ
= بزرگ ، خان ، زيبا ، خدا ، شاه ؛ از ريشه هاي اصيل ترآي آه با ترآيبات مختلف زير در تاريخ آمده است: بيگ(بيگدلي)، بگ(بگتاش)،
باي(بايقوش، باي سنقر) ، بي (بيات) ، بغ (بغداد) ، فغ (فغفور ، فغواره)
253 . بيگدلي
درت 􀑧 فويه ، در اوج ق 􀑧 ان ص 􀑧 ه در زم 􀑧 رك آ 􀑧 وام ت 􀑧 ان ، از اق 􀑧 د بزرگ 􀑧 ز مانن 􀑧 گ ، عزي 􀑧 ان بي 􀑧 اف) = زب 􀑧 ان) + ي (اك مض 􀑧 ل (زب 􀑧 گ (ه.م) + دي 􀑧 = بي
بودند.
254 . بيگم
در انگليسي ، Begam = بئيگيم = بئيگ (ه.م) + يم (ضمير ملكي ، مال من) = بيگ من ، پسوند نام خانمهاي صاحب مقام ، ملكه ، بصورت
ترك ها براي احترام و محبت همراه اسم ، ضمير ملكي نيز مي آوردند ، مانند: خانيم ، بيگيم ، غلام ، گولوم ، بالام ، آييْم و…
255 . بيل
ت و در 􀑧 اط اس 􀑧 ا در ارتب 􀑧 ا پ 􀑧 ه ب 􀑧 را آ 􀑧 ت چ 􀑧 ا اس 􀑧 ة آن پ 􀑧 ه ريش 􀑧 ي آ 􀑧 = بئل = آمر ، وسايل و ابزار ، گاهي ارتباطي با بدن دارند مانند پارو در فارس
ترآي بيل با حرآت آمر در ارتباط است و براي آن نام بئل (= آمر) داده اند.
256 . بيلقان/ت
روان 􀑧 = بيل (بيلمك = دانستن) + قان (اك فاعلساز ) = بسيار داننده ، دانشمند ؛ ابوالمكارم مجير الدين بيلقاني م توفّي 586 ه.ق ازمردم بيلقان ش
.( و ازشاگردان خاقاني و ازشعراي دربار اتابكان آذربايجان آه قبرش درمقبره الشعراي تبريز است ( 1
257 . بيوك
= بؤيوك = بؤيو (بؤيومك = بزرگ شدن) + ك (اك) = بزرگ ، نام آقا ؛ اين آلمه محرف بزرگ (ه.م) است.
258 . پاپاخ
اخ : 􀑧 اق (ب 􀑧 = پاپاق = قسمي آلاه بزرگ پش مي ( 1،19 ) ؛ اين آلمه تحريف شده است چراآه مصدر پاپاماق در ترآي نداريم . شايد در اصل قاپ
قاپو) بوده باشد.
259 . پاتق
رچم ، 􀑧 ب پ 􀑧 ل نص 􀑧 رك ) = مح 􀑧 ران ت 􀑧 لاه افس 􀑧 = پا (فارس) + توق (و توغ وطوق = بايراق ، پرچم عزا ، دسته اي پر مرغ يا دم اسب بر روي آ
( محل گرد آمدن ( 1،2
260 . پاره
اره ، 􀑧 = پار (احتمالاً: خُرد ، تكه )+ ا (اك) = تكه شده ، پول خرد ؛ پارچا = پار + چا ، پارچالاماق = تكه و پارچه آردن ، پارداق = تكه و پ
م 􀑧 ي آ 􀑧 ا خيل 􀑧 ب و ي 􀑧 ل و نص 􀑧 ي اص 􀑧 ي ارزش و ب 􀑧 اراق = ب 􀑧 پارداقلاماق = تكه و پاره آردن آه اصولاً در مورد حيوانات وحشي بكار مي رود ، پ
ي 􀑧 ه؟ ول 􀑧 ا ن 􀑧 وق را دارد ي 􀑧 اي ف 􀑧 ي معن 􀑧 ار در ترآ 􀑧 دانم پ 􀑧 اً نمي 􀑧 ب . قطع 􀑧 ل و نص 􀑧 ي اص 􀑧 ه از آدم ب 􀑧 اراق = آناي 􀑧 و پ 􀑧 ت اوغل 􀑧 ارزش و نيز سگ پست ؛ اي
ترآيبات آنرا در ترآي داريم آه در فارسي استفاده نمي شوند.
261 . پاشا
دهان 􀑧 ران و فرمان 􀑧 راي افس 􀑧 = پاشا = احتمالاً: باشا = باش (سر) + ا (اك) = رئيس ، خان خانان ، افسر ، از ريشه هاي ترآي باستان و لقبي ب
ورت 􀑧 اه ؛ بص 􀑧 ر از پادش 􀑧 ي آن غي 􀑧 م معن 􀑧 ت و ه 􀑧 اه اس 􀑧 تر از پادش 􀑧 ه پيش 􀑧 ن آلم 􀑧 دمت اي 􀑧 م ق 􀑧 ه ه 􀑧 17،25 ). گاهي آنرا مخفف پادشاه مي دانند در حاليك )
در انگليسي استفاده مي شود. Pasha , Pacha
262 . پالان
ت از 􀑧 يدني اس 􀑧 وعي پوش 􀑧 ه ن 􀑧 ي ب 􀑧 ه همگ 􀑧 التو آ 􀑧 لاس ) و پ 􀑧 اخ : پ 􀑧 الاز (ب 􀑧 اس ) و پ 􀑧 ار (لب 􀑧 = پال (پوست ، پوسته ) + ان (اك) = پوستين ، پوشش ؛ پالت
همين ريشه اند.
263 . پالتو
را 􀑧 غري آن 􀑧 الان) ( 18 ) ؛ آاش 􀑧 اخ: پ 􀑧 ند (ب 􀑧 ي پوش 􀑧 ها م 􀑧 ة لباس 􀑧 ه روي بقي 􀑧 ي دراز آ 􀑧 اليق ، لباس 􀑧 تين ، آرخ 􀑧 وْو (اك) = پوس 􀑧 ته) + ت 􀑧 ال (پوس 􀑧 التوْو = پ 􀑧 پ
( بصورت پارتوْ ثبت آرده است ( 2
264 . پاياپاي
ه 􀑧 الائي ك 􀑧 ر (ك 􀑧 اي گل 􀑧 در ، پ 􀑧 اي گئ 􀑧 ي : پ 􀑧 ل ترك 􀑧 الا . مث 􀑧 ر ك 􀑧 الا در براب 􀑧 هم ، ك 􀑧 پايا پاي = پاي (سهم ، هديه ) + ا (به) + پاي (") = سهم در برابر س
برود ، كالائي ديگر بجاي خود مي آورد).
265 . پِتِه
ي را 􀑧 ة آس 􀑧 ي ارزش ، پت 􀑧 درك ب 􀑧 = پيتي و بيتي = بيت (بيتمك = نوشتن) + ي (اك) = نوشته ، آاغذ ،گذر نامه ، مدرك ؛ پيتيك =آاغذ پاره و م
( به آب انداختن = رازش را فاش آردن ( 18،2
266 . پُچُك
ظ 􀑧 اق تلف 􀑧 و پچق = پيچاق = بيچه ك = بيچ (بيچمك = درو آردن ، بريدن ) + اك (اك) = وسلة بريدن ، چاقو ، آارد ( 1) ؛ الآن ترآها آنرا پيْچ
مي آنند ولي صحيح همان است آه در اشعار فارسي آمده است.
267 . پخش
( = بخيش = بغيش و باغيش (= عفو ، احسان) = احسان ، چيزي را بين مردم احسان آردن ، از ريشه هاي ترآي باستان (باخ: بخش) ( 2
268 . پرت
= پرت از مصدر پرتمك و پرتيمك (= در رفتن ، در رفتن استخوان بدن بدون خونريزي) ، از اين آلمه پرتاب هم ساخته مي شود.
269 . پرچم
ي آن 􀑧 ادل فارس 􀑧 د ، مع 􀑧 امل ش 􀑧 م ش 􀑧 م ه 􀑧 ود عل 􀑧 ه خ 􀑧 دها ب 􀑧 ه بع 􀑧 د آ 􀑧 ي گفتن 􀑧 م را م 􀑧 الاي علَ 􀑧 ي در ب 􀑧 اوآوهي وحش 􀑧 وعي گ 􀑧 وي ن 􀑧 م = م 􀑧 رجم و بجك 􀑧 = ب
( مي باشد ( 12 ): گاوي نشان دهند درين قلزم نگون * ليكن نه پرچم است مر او را ، نه عنبر است / اثير اخسيكتي ( 27 « درفش »
270 . پرداخت
لا دادن 􀑧 لا ، ج 􀑧 يقل و ج 􀑧 نائي دادن ) + داخ و داق (اك) = ص 􀑧 داماق = روش 􀑧 = پارداق و پارداخ = پار (شفاف ، روشن ؛ پارلاق = شفاف ، پاريل
سطح فلزات بعد از ماشينكاري يا ريخته گري … ؛ تبديل پارداخ به پارداخت در فارسي مانند تبديل آرِخ به آرخت است.
271 . پُرز
= پوروز = پور (باخ: پور) + وز (اك) = زائده ، پرز ، غشاء ميوه
272 . پَلاس
= پالاز = پال (پوست ، پوسته) + از(اك) = پوسته ، پوستين ، نوعي زيرانداز نازك (باخ: پالان):
چه انتظار ازين بيش زآسمان دارم / پروين × مرا قلّاده به گردن بود ، پلاس به پشت
273 . پلو
25 ) ؛ نميدانم چرا ترآي است؟ و مرجع مذآور تنها مرجعي است آه آنرا ترآي دانسته است. ) pilaw ؛ = پيلوْو = برنج پخته
274 . پنبه
( = پانبي = پانبيق به همين معني در ترآي باستان ( 2
275 . پور
= پور= بور= پسر ، جوانة درخت ، پورلنمك = جوانه زدن نوك شاخه ها ، ترآيبي در انتهاي فاميلها
276 . پولاد
ده و 􀑧 الا ذوب ش 􀑧 ي ب 􀑧 اي خيل 􀑧 ه در دماه 􀑧 ي آ 􀑧 ازاً آهن 􀑧 = پوْلاد = بي باك ، از نامهاي قديمي ، فولاد ، آسي آه سردي و گرمي را چشيده ( 5) و مج
در آب سرد ريخته مي شود تا فولاد خشك بدست آيد. اگر به تدريج دماي ذوب آاهش يابد به فولاد نرم ميرسيم .
277 . پِهِن
( = پئهين = فضولات چهارپايان ( 1
278 . پيسي
( از ريشة ترآي پيس(= بد، نامناسب ، نامرغوب) ، نوعي مريضي( 18
279 . پينار
= پيْنار = بيْنار و بوُنار = چشمه ، نام دختر ؛ احتمالاً ريشة اصلي پينار نيز مانند بولاغ عبارتست از بو (= چشمه).
280 . تا
« اي 􀑧 آي ت » د􀑧 ده ، مانن 􀑧 ت آم 􀑧 = تاي = لنگه ، ينگه ، تك ، نظير ، آيسه وگوني ، طرف و سو ، ساحل ، د ر متون ترآي باستان بمعني ينگه وجف
بمعني لنگة ماه آنايه از خدا ؛ تايا = آيسه يا واحد آيسه
281 . تابور
.( و طابور= تابيْر و تاوور= آتيبه ، فوج ، صف( 1
282 . تاب
وْو 􀑧 ت ؛ ت 􀑧 ه اس 􀑧 ين ريش 􀑧 ي از هم 􀑧 رِ دو ) در فارس 􀑧 ل ام 􀑧 دن (فع 􀑧 در دوي 􀑧 الاً مص 􀑧 س ، احتم 􀑧 اي و نف 􀑧 طح ، ن 􀑧 = تاو و توْو = سرعت ، شتاب ، تاب ، مس
اي 􀑧 م ن 􀑧 ادن و آ 􀑧 س افت 􀑧 مك = از نف 􀑧 وْودان دوش 􀑧 تن ، ت 􀑧 ار گذاش 􀑧 ر آ 􀑧 دن و س 􀑧 گئدمك = سريع و باشتاب و به دو رفتن ، توْولاماق = تاباندن و چرخان
شدن ، توْولانماق = دور زدن و علاف گشتن
283 . تابه
اوار = 􀑧 زرگ ، ت 􀑧 ن و ب 􀑧 نگ په 􀑧 ي = س 􀑧 و تاوه = تاوا = تاو (پهن و بزرگ ) + ا (اك) = هرچيز پهن و باز ، ظرف باز و پهن آشپزي ؛ تاوا داش
( بزرگ و درشت و مال و جنس ( 3
284 . تات
عنوان مردمان غيرترك تحت حكومت ترك ، عموماً فارس زبان
285 . تاجيك
ك 􀑧 د يئنجي 􀑧 ك مانن 􀑧 ب تاجي 􀑧 ها ؛ ترآي 􀑧 اً فارس 􀑧 رك ، عموم 􀑧 اهان ت 􀑧 = تاتجيك = تات (ه.م) + جيك (اك) = تاتي ، مردمان غيرترك تحت حكومت پادش
است ، تازيك و تاژيك و تاجك هم در تاريخ آمده است.
286 . تاراج
م 􀑧 = تارا (تاراماق = شانه آردن ، زدودن چرك ، بهم ريختن جهت منظم آردن ، پاك آردن ، برچيدن ) + ج (اك) = پاك آردن وبرچيدن ، به
ريختن ؛ تاراق = وسيلة بهم ريزنده ، شانه ، همريشه با تراش و تاراندن
287 . تاراندن
مصدر جعلي و وام گرفته از مصدر ترآي تاراماق (= بهم ريختن جهت منظم آردن ، پاك آردن ، برچيدن ، شانه آردن)
288 . تارْوِردي
ري ، 􀑧 انق ري ، تنق 􀑧 انري ، ت 􀑧 ف ت 􀑧 ورتهاي مختل 􀑧 از 5000 سال پيش بص « تاري » = تاريْ وئردي = تاريْ (خدا) + وئردي (داد) = خداداد ؛ ريشة
دينگري و تونگري در ترآي آمده است.
289 . تازي. 1
ه 􀑧 ها ب 􀑧 رف فارس 􀑧 دها از ط 􀑧 م بع 􀑧 ين اس 􀑧 ي هم 􀑧 د ول 􀑧 ب داده بودن 􀑧 رك لق 􀑧 ه غيرت 􀑧 ا ب 􀑧 ه ترآه 􀑧 ود آ 􀑧 واني ب 􀑧 در اصل تازيك (باخ: تاجيك) ؛ البته اين آلمه عن
غيرفارسها (مخصوصاً عربها) لقب داده شد.
290 . تازي. 2
ه از 􀑧 ن آلم 􀑧 = تازيْ = تاز (باخ:تاس) + يْ (اك) = سگ بي مو ، سگ شكاري آه نسبت به بقيه سگها آم مو و لاغر اندام است . ممكن است اي
فعل امر تاختن در فارسي نيز آمده باشد ولي در فارسي چنين ترآيبي را از اسم مي توان ساخت نه فعل.
291 . تاس
( = تاز = موي سرريخته ،آَل ، از ريشه هاي قديمي ترك ؛ تازقوي = گوسفند بي شاخ ( 2
292 . تالار
= تالوار = ايوان ، آلبة دهقاني ؛ تالواردا توْي ساليبلار = در ايوان عروسي گرفته اند . طالار (معر) ، آلبة چوبي ( 1) ؛ از همين معني اخير
مي توان فهميد آه اين آلمه سابقاً در مفهوم ديگري استفاده مي شد.
293 . تالان آردن
از مصدر تالاماق (= غارت آردن ، چپاول آردن) = غارت ، چپاول ؛ تالانچي = غارتگر
294 . تام
ام و … 􀑧 امّ ، اتم 􀑧 ام ، ت 􀑧 و توم = آامل ، در ترآي باستان نام آقا ؛ تاماي = ماه آامل ، از الهه ها ( 2،17 ) ، احتمالاً اين ريشه به عربي رفته و تم
از آن مشتق گرفته شده است.
295 . تانري
= خدا ، اين ريشه از 5000 سال پيش بصورتهاي مختلف تانري ، تانقيري ، تونقوري ، تونگري و تاري در ترآي استفاده شده است:
يلواج شناس تنگري جوي / خاقاني × هر يك عجمي ولي لغزگوي
296 . تاوان
= تاو (بزرگ ، مال و جنس( 3)) + ان (اك) = معادل با مال و جنس ، خسارت ، جريمه
297 . تُبره
= توْربا = آيسة بزرگ :
بخرد توبره براي ايشك / دهخدا × زر نابش فتد به آف بي شك
298 . تُپاله
( = توْپالا = توْپپالا = توْپمالا (توْپمالاماق = گرد آردن ، گرد آوري آردن ، جمع آردن) = گرد شده ، پشكل گوسفند ( 3
299 . تپانچه
ه 􀑧 ي الآن ب 􀑧 ود ول 􀑧 ت ب 􀑧 ف دس 􀑧 ا آ 􀑧 ربه ب 􀑧 يلي و ض 􀑧 ي س 􀑧 ه معن 􀑧 ديم ب 􀑧 = توْپانچا = توْپان (= تپن = ضربه زننده ) + چا (اك) = ضربه زنندة آوچك ، ق
.( سلاح آمري گويند ( 12
300 . تپاندن
يل 􀑧 در اص 􀑧 ب مص 􀑧 ربان قل 􀑧 اي ض 􀑧 دن در معن 􀑧 دم . تپي 􀑧 حالت متعدي از مصدر جعلي تپيدن (تپمك = داخل شدن با فشار ). مانند: از سرما زير پتو تپي
فارسي است و نبايد با اين مصدر جعلي اشتباه گرفته شود.
301 . تُپُق
= توْپوُق = مچ پا ، قوزك پا ، لكنت زبان ، چاق ؛ تپق زدن = حرف بي اراده زدن ؛ احتمالاً اين آلمه ثقيل شدة تپيك (لگد ، رو پا) باشد.
302 . تپمه
= تپمه = تپ (تپمك = چيزي را بزور داخل آردن) + مه (اك) = چپاندني ، اصطلاح نظامي
303 . تپّه
م 􀑧 اطع ( 27 ) ه 􀑧 ان ق 􀑧 ت . بره 􀑧 ده اس 􀑧 در آتاب دده قورقود بمعني آسيكه در پيشاني يك چشم دارد آم « تپه گؤز » ؛ = تپه = سر ، فرق ، قلّه ، هيكل
آنرا ترآي مي داند. نمي دانم با مصدر تپمك (= تپاندن) چه رابطه اي دارد.
304 . تُتُق
مان 􀑧 يد ) ، آس 􀑧 تقش راپوش 􀑧 = توُتوُق = توُت (توتماق =گرفتن ، پوشاندن ) + اُوق (اك) = ابر سياه (هواي تتقي) ، پردة پياز (تتق پياز) ، چادر (ت
(تتق سپهرگون ، تتق نيلي) :
روز آجا باشد همتاي شب؟ / مولوي × شب ، تُتُق شاهد غيبي بُود
مستانه نقاب زرخساربرآشيم/حافظ × سّرخداآه درتتق غيب منزويست
305 . تتماج
اي 􀑧 راي آش در جاه 􀑧 اج ب 􀑧 رگ ( 1،27،19 ) ؛ اكِ م 􀑧 ا آرد ، آش ب 􀑧 ي ب 􀑧 ه ، آش 􀑧 ا (اك) + اج (اك) =گرفت 􀑧 رفتن ) + م 􀑧 اق = گ 􀑧 وُت (توتم 􀑧 اج = ت 􀑧 = توُتم
اج ش 􀑧 ه تتم 􀑧 ديگر هم ديده مي شود : اُماج (ه.م) و بلماج (ه.م). بعيد نيست آه آج همان آش باشد . يعني: آشِ توتما ، آش بولاما ، آش اوْوما: چونك
خشم گيرد،مهرها را بردرد/مولوي × دهد،او آم خورد
306 . تخم
د ، 􀑧 ذر ، فرزن 􀑧 ي ، ب 􀑧 ري ، زادن 􀑧 = توْخوم = توْغوم و دوْغوم = دوْغ (دوْغماق = زائيدن ، تكثير آردن ، زياد شدن) + وم (اك) = فزوني ، تكثي
خلف ، در اصل نقش تخم نيز همان تكاثر و ازدياد آردن است.
307 . تُخماق
ك = 􀑧 ك (= دؤگم 􀑧 دة دؤيم 􀑧 ل ش 􀑧 الاً ثقي 􀑧 ه احتم 􀑧 ن آلم 􀑧 اس ؛ اي 􀑧 ا لب 􀑧 ت ي 􀑧 دن گوش 􀑧 = اسم و مصدر توْخماق (= زدن ، آوبيدن ) = افزارچوبي براي آوبي
تؤگمك = توْخماق) است.
308 . تر
= عرق ، خيس ، نم و رطوبت ؛ ترلمك = عرق آردن و خيس شدن
309 . ترخون /گ
در انگليسي Tarragon = ترخون و ترخان = از گياهان ؛ بصورت
310 . تراش
ه در 􀑧 ن آلم 􀑧 = تاراش = تارا (تاراماق = شانه آردن ، زدودن ، پاك آردن ) + اش (اك) = وسيلة تميز آردن و زدودن ؛ از ديگر ريشه هاي اي
فارسي داريم : تراشيدن ، تاراج ، تاراندن ، تراشه ، تريشه
311 . تَرْك
ي 􀑧 رار م 􀑧 ا ق 􀑧 ود را آنج 􀑧 ات خ 􀑧 واره ملزوم 􀑧 = تر (ترمك = جمع آردن ، بار آردن ) + ك (اك) = جاي بار ، ترك اسب و د وچرخه و موتور آه س
دهد ، پشت زين
312 . تُرك
زل 􀑧 ه درغ 􀑧 ت البت 􀑧 اس « ين 􀑧 اآن ويكجانش 􀑧 وم س 􀑧 ق» ي􀑧 ه معن 􀑧 وُروُق (= دوروق) ب 􀑧 دة ت 􀑧 ف ش 􀑧 دين خفي 􀑧 ه آي 􀑧 انم عادل 􀑧 ا بنظرخ 􀑧 ه بن 􀑧 وروك ، آ 􀑧 ورك = ت 􀑧 = ت
فارسي لغت تُرك آنايه از زيبارو است:
اگر آن ترك زنجاني بدست آرد دل مارا
به خال هندويش بخشم مغان و آستارا را !
313 . تُرآان
تباه 􀑧 ه اش 􀑧 را ب 􀑧 ي آن 􀑧 ت ول 􀑧 ده اس 􀑧 و تَرآان = تارآان = عنوان بانوي دربار ، لقبي ارجمند براي خانمها ، اين آلمه در ترآي قديم بهمين صورت آم
تُرآان مي گويند.
314 . تُرآمن
ي 􀑧 د ول 􀑧 رك بودن 􀑧 اني ت 􀑧 ر زب 􀑧 ه ازنظ 􀑧 اني آ 􀑧 وان مردم 􀑧 رك ، عن 􀑧 = تورآمان = تورك (ترك) + مان (شبيه ، قوي ، اك مبالغه ) = شبه ترك ، خيلي ت
ظاهرشان با ترآهاي اوغوزي فرق داشت.
315 . تسمه
( = تاسما = تاس (قاب فلزي پهن ، شئي دايروي) + ما (اك) = جسم حلقوي ، چرم خام ( 1) ، موي شانه آرده ؛ طسمه (معر) ( 27
316 . تشك
= دؤشه ك = دؤشه (دؤشه مك =گستردن ، پهن آردن) + ك (اك) = پهن آردني ،گستردني
317 . تُغار
( = تاغار= داغار= ظرف سفالي يا گِلي براي ماست وخمير ، واحد وزني تقريباً برابر با 10 آيلوگرم ( 1
318 . تفنگ
ا 􀑧 ين ترآه 􀑧 ديم در ب 􀑧 د ، ق 􀑧 وت آنن 􀑧 ا آن ف 􀑧 ه ب 􀑧 يله اي آ 􀑧 ي ، وس 􀑧 وت آردن 􀑧 ان ) + اك (اك) = ف 􀑧 اد ده 􀑧 = توفه ك = توف (صداي فوت آردن با دهان ، ب
چنين رسم بوده آه داخل چوبي را خالي مي آردند و شئي ريزي در داخل آن قرار مي دادند و با فوت آردن در داخل چوب ، پرندگان را مي
ذاري 􀑧 ه ك و دووه ك نامگ 􀑧 ا توف 􀑧 رك ب 􀑧 ات الت 􀑧 زدند (مانند همانكه شاهدانه را در داخل بدنة خودآار گذاشته و بزنند ). اين وسيلة ساده در ديوان لغ
( شده است ( 2
319 . تك
= تنها ، ساده ، يك ، حرف فاصله ، مانند ، انتها ( 25 ) ؛ تكم = تنهايم ، زنجانا تك = تا زنجان ، آيتك = مانند ماه ، قويو تكي = ته چاه
320 . تكاب / ج
= نام جعلي تيكان تپه (تپة خاردار) از شهرستانهاي آذربايجانغربي
321 . تكش/ت
ك (ه.م) 􀑧 ه اش ت 􀑧 ايد ريش 􀑧 اهي ( 5) ؛ ش 􀑧 لةخوارزم ش 􀑧 لان از سلس 􀑧 ل ارس 􀑧 ن اي 􀑧 دين ب 􀑧 = تكيش = تك (ه.م) + يش (اك) = بي همتا ، ابوالمظفر علاءال
باشد:
آه اينرا نبايد به آس بازگفت/سعدي × تكش با غلامان يكي رازگفت
322 . تكلتو
د 􀑧 د ، نم 􀑧 ي اندازن 􀑧 ب م 􀑧 = تك آلتيْ = ترك آلتيْ = ترك (ه.م ، زين ) + آلت (زير) + يْ(اك مضاف ) = زير زين ، نمدي آه زير زين بر پشت اس
( زين ، آدرم ( 1،25
323 . تكمه
= تيكمه = تيك (تيكمك = دوختن) + مه (اك) = دوخته ، دگمه
324 . تكّه
ه 􀑧 د ب 􀑧 ي آن 􀑧 دا م 􀑧 يم پي 􀑧 دها تعم 􀑧 ه بع 􀑧 ردن آ 􀑧 له آ 􀑧 = تيكه = تيك (تيكمك = دوختن ، بستن ) + ه (اك) = دوختني ، در اصل مقداري پارچه براي وص
.( هر چيز آم مقدار ، لقمه ، قطعه ، در ترآي باستان تيكوْ آمده است ( 2
325 . تَكه
= ته آه = بُز نر ( 1) ؛ تكه ساققالي = ريش بزي
326 . تگين
ين 􀑧 وبك تگ 􀑧 د: س 􀑧 ا 582 ه.ق) مانن 􀑧 وي ( 367 ت 􀑧 اهان غزن 􀑧 وان پادش 􀑧 ي ، عن 􀑧 اي ترآ 􀑧 وندي در نامه 􀑧 ب ، پهلوان،پس 􀑧 وش ترآي 􀑧 اهزاده ، خ 􀑧 ين= ش 􀑧 و تك
گر مثل طوغانش گويد يا تگين/ ناصرخسرو × (سبكتكين) مؤسس سلسلة غزنويان ، آلپ تگين: پند از هرآس آه گويد گوش دار
327 . تِل
( = تئل = زلف سر ، آاآل ، موي جلوي سر ( 25
328 . تلاش
=) « متلاشي » = تالاش = تالا (تالاماق = جنب و جوش آردن ، دنبال چيزي گشتن) + اش (اك) = جنب و جوش ، پي چيزي رفتن ؛ مصدر
تلاش آننده) در عربي نيز از همين ريشه است.
329 . تليشه
( = تيليشه = تيلي (تيليمك = خُردآردن ، بريدن) + شه (اك) = خرده ريزه ، خردة چوب وآاغذ ( 1
330 . تمشك
( = تؤمشوك = درختچه اي و نوعي خوردني پرنده ( 2
331 . تُمغا
= تومغا و دامغا = دام (دامماق = چكيدن) + غا (اك) = چكيده ، مهرهاي شاهانة قديمي آه بوسيلة چكاندن يا پرس جوهر يا داغ آردن بدست
ر 􀑧 ا = مه 􀑧 ارا تومغ 􀑧 ا = ق 􀑧 ره تمغ 􀑧 ا ، ق 􀑧 الاي طوماره 􀑧 رخ در ب 􀑧 ا جوهرس 􀑧 مي آمد ، داغ ، مُهر ، نشانه ، تهمت ؛ آل تمغا = مهرسرخ ، مهرشاهانه ب
شاهي با جوهر سياه: خون بدخواهان او آل است و برحكم ازل* آنچنان حكم آل تمغا برنتابد بيش از اين/ سلمان ساوجي
چهار امير را معين فرمودو هريك را قراتمغائي عليحده…/ تاريخ غازان
332 . تن
( = وجود و بدن ؛ آلمة اصيل ترآي ( 18،2
333 . تُنبان
= تومان = توما (توماماق = پوشاندن) + ان (اك فاعلساز) = پوشاننده ، پوشانندة تن و عورت ، شلوار زير
334 . تنبك
( = تومروك در ترآي باستان ، از سازهاي ضربي ( 18،2
335 . تُنُك
= تونوك = تون (آم ناي ، ضعيف) +وك (اك) = ظريف ، نازك ، شكننده ؛ تنكه = شلوار ضعيف و آوچك
336 . تُنُكه
= تونوآه = تون (ضعيف ، آم ناي) + وك (اك) + ه (اك) = آوچك ، شلوارك ، شورت ، باخ: تنك
337 . تُنگ
= تونگ (مأخوذ از تونج = آلياژ مس و روي) = آوزة دهن تنگ ، ظرف ظريف گردن براي شربت خوري
338 . تنور
ور 􀑧 لي تن 􀑧 ة اص 􀑧 ت ، وظيف 􀑧 ه اس 􀑧 ين ريش 􀑧 نم ) از هم 􀑧 امو (= جه 􀑧 وزاندن ) ؛ ت 􀑧 و تنّور (معر) = تندير در ترآي = تمدير (تمديرمك و تامديرماق = س
.( نيست( 18 « نور » نيز حرارت دادن است نه نور دادن و در اصل چندان هم نور نمي دهد لذا ريشة اين آلمه
339 . توپ
ه ) 􀑧 اخ : تپال 􀑧 توْپ = نوعي سلاح جنگي ، بستة پارچه ، وسيلة بازي ( 1) ؛ اين آلمة اصيل ترآي در ترآيبات زيادي آمده است . مانند: توپمالا (ب
، توپوز ، تپانچه ، توپارلاماق (باخ: توپيدن)
340 . توپوز
= توْپوز = توْپ (گرد) + وز (اك) = گردگون ، آلت آهني آه سرش مانند چماق گرد است ، گرز ، دُبّوس (معر)
341 . توپيدن
مصدرجعلي فارسي آه از توپ ترآي تشكيل شده است ؛ توْپارلاماق = به توپ بستن ، مانند توپ سر آسي داد زدن
342 . توتك
( = توتوك = توت (توتمك = دود آردن ، سوختن) + وك (اك) = سوخته ، فراق ( 3
343 . توتون
تو ) و دود 􀑧 و (توس 􀑧 ك ) و توتس 􀑧 توله م 􀑧 ك (= توس 􀑧 وله م 􀑧 ين توتس 􀑧 اآو ؛ همچن 􀑧 وع تنب 􀑧 ردن ) + اون (اك) = دود ، ن 􀑧 = توتون = توت (توتمك = دود آ
(توت) همريشه با توتون هستند.
344 . توختن
در 􀑧 افتن مص 􀑧 از مصدر ترآي توخوماق (= بافتن)،احتمالاً دوختن هم از همين ريشه است ؛آينه توزي = آينه توختن =آينه بافتن ؛ در فارسي ب
معادل آن مي باشد. البته معناي توختن در فارسي تعميم يافته است.
345 . تور
( = توْر = شبكه ، دام ، از ريشه هاي قديمي ترآي ( 2
346 . توران
د 􀑧 ين بودن 􀑧 هر نش 􀑧 ين و ش 􀑧 وم يكجانش 􀑧 ون ق 􀑧 ا چ 􀑧 رك ه 􀑧 ت ، ت 􀑧 = توُر(تورماق يا دورماق = ماندن ، حرآت نكردن ) + ان (اك فاعلساز ) = مانده ، ثاب
سرزمينهايشان توران خوانده مي شد ؛ همريشه با تُرك
347 . تورج
رين 􀑧 ام بزرگت 􀑧 ر ) ؛ ن 􀑧 ك ، درّاج (مع 􀑧 بيه آب 􀑧 ي ش 􀑧 دة و حش 􀑧 توار ، پرن 􀑧 م واس 􀑧 دن ) + اج (اك) = محك 􀑧 اق = يكجامان 􀑧 = توُراج = توُر (تورماق يا دورم
:( پسر فريدون آه توران منسوب به اوست ( 1،2،19،27
( الا تا نام سيمرغ است و طغرل/ منوچهري دامغاني ( 27 × الا تا بانگ دراج است و قمري
348 . توسن
= توْوسان= توْوسا(توْوساماق = چست و چابك رفتن)+ ان (اك فاعلي) = چست و چابك رونده ، سرآش ؛ توْوسون = وحشي و رام نشده
349 . توك
( = توك = مو ، دسته مو يا پشم ، موي پيشاني ، آاآل اسب ( 1
350 . تولك
اي 􀑧 زي و درآوردن پره 􀑧 ر ري 􀑧 ازه ) + ك (اك) = پ 􀑧 ر ت 􀑧 ش پ 􀑧 ر و روي 􀑧 ردن پ 􀑧 ين ب 􀑧 = تولك = توله (توله مك = صاف آردن ، زدودن پَر زائد ، از ب
جديد ، پرريزي ابتدائي جوجة پرنده
351 . تومان
× ا􀑧 ين ثن 􀑧 ومن م 􀑧 ه، ت 􀑧 ودو ايل 􀑧 وش ئ 􀑧 = تومن = ده هزار ، واحد پولي معادل ده هزارلير ؛ تومن مين = ده هزار هزار = يك ميليون ، بيشمار: ئوآ
اوغان بير باياتا اونا يوخ فنا / عتبه الحقايق
352 . توي
( =توْي = عروسي وجشن ، در ترآي باستان بمعني مجلس ، بصورت طو و طوي به عربي رفته است ( 1،25،18
353 . ته
ا 􀑧 ك = ت 􀑧 ا ت 􀑧 اه، زنجان 􀑧 ه چ 􀑧 ي = ت 􀑧 ده؛قويو تك 􀑧 تفاده ش 􀑧 ز اس 􀑧 ك ني 􀑧 ي ت 􀑧 ات فارس 􀑧 زي ، در ادبي 􀑧 ه چي 􀑧 ا الي 􀑧 ا ، منته 􀑧 ط ت 􀑧 = تگ و تك و ته = انتها ، حرف رب
زنجان:
گرچه جو صافي نمايد مرترا/ مولوي × در تگ جوهست سرگين اي فتي
354 . تيپا
= تيپا و تيپاق (معادل تپيك در ترآي جغتائي) = با زور زدن ، لگد
355 . تير
از مصدر تيره مك (= ديره مك = پايه آردن ، لَم دادن) ، باخ: ديرك
356 . تيز
= تئز = سريع ، تند ؛ البته شايد تيز براي لبة چاقو ترآي نباشد ولي در اصطلاحهائي مانند تيز رفتن (تند و سريع رفتن) ترآي است.
357 . تيشه
= دئشه = دئش (ديشمك = تراشيدن سنگ با تيشه ، تيز آردن دندانة داس) + ه (اك) = وسيلة تراش سنگ
358 . تيليت
ده در 􀑧 = تير يا تيل (تيلمك و تيرمك = بريدن طولي ، بريدن ) + يت (اك) = برش طولي خورده ، برش شده ، تكه نانهاي بريده شده و خيس ش
ه 􀑧 د آ 􀑧 ي آي 􀑧 ت م 􀑧 ا) بدس 􀑧 ل + ت 􀑧 ا (تيْ 􀑧 ة تيْلت 􀑧 اق آلم 􀑧 در تيْلم 􀑧 ل از مص 􀑧 ظ ثقي 􀑧 ا تلف 􀑧 ين ب 􀑧 ده همچن 􀑧 آب گوشت ؛ تيريد نيز از مصدر محرف تيرمك بدست آم
ترآها غالباً تلفظ اخير را مورد استفاده قرار مي دهند.
359 . تيماج
د 􀑧 در باش 􀑧 = توُماج و توُماش = توما (توماماق = پوشاندن) + اج (اك) = پوشش ، چرم دباغي شده ، پوست تميز شدة بز ( 1) ؛ اگر از اين مص
وجه تسميه اش را نمي دانم.
360 . تيمار
ة 􀑧 ي پيروزمندان 􀑧 = توُمار= درك يك شخص ، خدمت به درمانده بامحبت نه ترس ( 7) ، نام خانم ؛ تومار خانم آه آوروش استيلاگر را در جنگ
.( تدافعي در حوالي جيحون از پاي درآورد( 20
361 . تيمور
د 􀑧 و تَمور = توْموُر = دمير = آهن ( 2) ، مردآهنين ، لقب امير تيمور گورآاني يا تيمور لنگ ؛ دمير براي آهن و تيمور براي مرد آهنين مانن
پولاد و پولادين درفارسي و استيل و استالين در انگليسي است:
سلطان تَمر آنكه چرخ را دلخون آرد
( وز خون عدو روي زمين گلگون آرد/ فرهاد ميرزا ( 27
362 . جاجيم
حبتهاي 􀑧 يم را در ص 􀑧 ه ج 􀑧 اف ب 􀑧 ر آ 􀑧 ش ، تغيي 􀑧 م (اك) = پوش 􀑧 يدن ) + ي 􀑧 ك = پوش 􀑧 ديمي گئيم 􀑧 ورت ق 􀑧 ك = ص 􀑧 ز (آئزم 􀑧 زيم =آئ 􀑧 = جئجيم =آئجيم =آئ
روزانه هم مي توان ديد:آئچل - چئچل ، آوچه - چوچه
363 . جار
= قشقرق؛جار وجنجال= داد وبيداد ، جارچي = خبردهنده ، خبرچي
364 . جُربُزه
= جوربوز = گوربوز = تنومند و قوي ، با شهامت ؛ فلاني جربزة (شهامت ، قدرت) اين آار را دارد.
365 . جر دادن
مصدر جعلي از مصدر ترآي جيرماق (= پاره آردن)
366 . جرگه
( = جؤرگه = چؤرگه = چؤر (= صف ، رديف) + گه (اك) = به صف ، به رديف (باخ: چريك) ( 2
367 . جغَتاي
( = جوغاتاي = جوغ (بچه، باريك و آوچك) + ا (به) + تاي (مانند) = آودك وش ، نام اصلي سيمينه رود ( 5
368 . جقّه
و جغه و جيقه = جيققا و جيغا = جيق (چيْغماق و چيخماق = سر برآوردن) + قا (اك) = سر برآوردني ، تاج ، هر چيز تاج مانند يا پر آه به
.( آلاه نصب آنند ( 1
369 . جُلّ
= چوْل و جوْل = پالان ، پوشاك ، پوشاك چهارپايان ؛ جوْلون سودان چيخارتدي = (آنايه از بزور حاجت و نياز خود را برآوردن)
370 . جلگه
= جؤلگه = چؤلگه = چؤل (باخ: چول) + گه (اك) = جاي فراخ و هموار و صاف
371 . جلو
= جيلاو وجيلوْ = پيش ، افسار اسب آه در جلوي صورتش مي بندند ( 1) آه بعداً اين آلمه تعميم پيدا مي آند به هر چيز آه پيش باشد.
372 . جوال
= جوُوال و چوُوال = چوُخال و چوُخا = زير انداز يا پارچة پشمي ، بالاپوش نمدين چوپانها؛چوُخار=زره آهنين جنگي روي اسب يا سرباز
373 . جوجه
= جوجه = جو (صدا) + جه (اك) = جوجو آنندة آوچك
374 . جور
= جور = گونه ، مناسب ؛ بوجور = اينگونه ، جورله مك = جور آردن ، جورلش مك = جور شدن
375 . جوشيدن
م 􀑧 ايد ه 􀑧 رد . ش 􀑧 ي گي 􀑧 رار م 􀑧 تفاده ق 􀑧 ورد اس 􀑧 ور م 􀑧 ه وف 􀑧 ان ب 􀑧 ر دو زب 􀑧 ه در ه 􀑧 ت آ 􀑧 ترك اس 􀑧 درهاي مش 􀑧 جوشماق در ترآي و جوشيدن در فارسي از مص
فارسي باشد چون در ترآي مصدر قايناماق هم در اين معني داريم ؛ جوش = بجوش ، جوشدي = جوشيد
376 . جوق
اق 􀑧 = چوُغ و چوْخ و جوُخا و چوْخا و جوُغ = زياد ، گروه ، جمعيت بسيار زياد ؛ در ترآي معاصر چوخ استفاده مي شود و نيز جوْوقا قورم
بسته از جوق زنان همچوماه/ مولوي × = تجمع آردن ؛ باخ: سرجوخه: پاي او مي سوخت از تعجيل و راه
عجب اين قهقهه ازحورجنان مي آيد/مولوي × عجب اين غلغله ازجوق ملك مي آيد
377 . جوله
و جولا=جوْلا= بافنده. همريشه با جلفا: ديبه ها بي آارگاه و دوك و جولا بافتن * گنج ها بي پاسبان و بي نگهبان داشتن / پروين اعتصامي
378 . جيران
( = جئيران = مارال ،آهو ( 1
379 . جيك
ؤك 􀑧 ك = ب 􀑧 ردد ؛ بي 􀑧 ت برگ 􀑧 = حالتي آه در بازي ، قاب (آشيق ، اُشتق) در گودي بخوابد و پشت آن رو شود (برعكس بؤك) ، حالتي آه لاك پش
، جيكين - بؤآونون بيليرم = جيك و بيك او را مي دانم
380 . چابك
( صورت قديكي آن( 2 « شابوك »، = چابوُك و چئويك=زرنگ و آاردان
381 . چاپار
= چاپ (چاپماق = تاخت آردن) + ار (اك فاعلساز) = اسب تازنده ، پستچي ، سيستم رساندن نامه در سابق
382 . چاپيدن
تاخت وتازآردن) =) « چاپماق » مصدرجعلي فارسي وام گرفته از مصدر ترآي
383 . چاتاغ
وجاتاغ = چاتاق = چات (چاتماق = بارآردن) + اق (اك) = بار ، چيزي آه بار را تحمل آند ، تختة سوراخدار بر سر ستون خيمه:
( جاتاغ خيمة تو سزد از سپر بدر/ سوزني ( 19 × اي خيمة تو به ز بهشت برين بقدر
384 . چاتلانقوش/گ
ي 􀑧 دم م 􀑧 زارع گن 􀑧 ار م 􀑧 ه در آن 􀑧 ان آ 􀑧 اخة يكس 􀑧 و چاتلاقوچ = ميوة درخت پستة وحشي آه از آن ترشي درست مي آنند ( 1) ؛ بوته اي با ساقه و ش
رويد و روستائيان از آن بعنوان جارو استفاده مي آنند.
385 . چاتمه زدن
م 􀑧 = چاتما = چات (چاتماق = بار آردن ، روي هم سوار آردن ، روي هم گذاشتن ، بهم رسيدن ) + ما (اك) = روي هم سوار آرده ، روي ه
گذاشته ، در اردوها اسلحه ها را سه تائي بصورت هرم چيدن تا از سو استفادة انفرادي آن جلوگيري شود.
386 . چاخان
= چاخ (چاخماق =؟) + ان (اك فاعلساز) = شارلاتان ، فريبنده ، لاف زن
387 . چادر
= چاتيْر و جاتيْر و جاجيْر ودر غزي جاشيْر = خرگاه ، خيمه ، چادر ( 2) ، همريشه با چتر (ه.م)
388 . چارق
= چاريْق = آفش ساق بلند آه بندها در ساق بسته شود ؛ احتمالاً در اصل ساريْق (ساريْماق = پيچاندن ، بستن) باشد :
چارقت دوزم زنم شانه سرت/مولوي × تو آجائي تا شوم من چاآرت
389 . چاق. 1
( = چاغ = سلامتي ؛ حالت چاغه؟ = حالت خوب است؟ ، دماغ چاق = خوب مزاج ( 1
390 . چاق. 2
( = چاغ = زمان ؛ چاغ آدم در بهشت لايزال … ( 1
391 . چاق. 3
( = چاغ = درشت هيكل ( 1،25
392 . چاقالو
ب 􀑧 ه ترآي 􀑧 د آ 􀑧 ي نماي 􀑧 د م 􀑧 رش ؛ بعي 􀑧 يده و ت 􀑧 ايد نرس 􀑧 = چاغالي = چاغا آلي = چاغا (بچه و نورس در ترآمن ه ا) + آلي (آلو) = آلوي نورس و ش
اين آلمه بصورت چاغ + آلي (آلوي چاق ؟) باشد.
393 . چاقو
= چاققي و چاغيْ = چاغ(چاقماق = بريدن) + قي يا يْ (اك) = بُرنده ، وسيله بريدن،چاققي چي= چاقوآش،همريشه با چاك چاك و چكاچاك
394 . چاك چاك
= چاق چاق = بريده بريده ، چاك دامن = شكاف و بريدگي در طرح دامن (باخ: چاقو)
395 . چاآر
( صورت عربي اين ريشه است ( 1 « شاآر » ، = چاآير= نوآر
396 . چال
( = اسبي آه داراي موهاي سرخ و سفيد است ، بچة شتر ، ريش سيا ه و سفيد ( 1،27
397 . چالاك
= چالاق = چال (چالماق = تلاش آردن ، جدال آردن) + اق (اك) = تلاشگر ، رزمجو
398 . چالانچي
( = چال (چالماق = نواختن ، زدن) + ان (اك فاعلي) + چيْ (اك شغل) = نوازنده ، خواننده ، سازندة ساز ، ساز زن ( 1
399 . چالش
= چاليْش = چال (چالماق = زدوخوردآردن) + يْش (اك مفاعله) = زد وخورد ، دعوا با هم ، جنگ :
ور نبودي زخم و چاليش و وغا / مولوي × ور نبودي نفس و شيطان و هوا
400 . چاوش
ا داد 􀑧 ر ب 􀑧 ر ، خب 􀑧 ام ، خب 􀑧 داگفتن ) + وش (اك) = پي 􀑧 = چوْووش = چوْو (چووماق = خبر دادن ، شايعه آردن ، خبري را با آب وتاب و سر و ص
و فرياد ، شخصي آه آواز بخواند و جلوي آاروان برود :
چوووش لارين گلرسسي صداسي/ شهريار × حيدربابا! قاراچيمن جاداسي
401 . چاويدن
مصدر جعلي فارسي و وام گرفته از مصدر ترآي چوْوماق (= فرياد آردن ، شايعه پراآني آردن ، خبر دادن) ؛ چاو چاو = شور و غوغا:
چاوچاوان درت چونان است/سمرقندي × مرغ ديدي آه بچه زو ببرند
402 . چاي/ج
د 􀑧 ود مانن 􀑧 ي ش 􀑧 ه م 􀑧 م گفت 􀑧 ئي ه 􀑧 اي و س 􀑧 ي س 􀑧 ر ترآ 􀑧 اي ديگ 􀑧 ه ه 􀑧 اي ؛ در لهج 􀑧 اي ، قوروچ 􀑧 ي چ 􀑧 ي : آج 􀑧 = رودخانه ، پسوندي در انتهاي اسامي جغراف
رودخانة يئني سئي(رود جديد) در چين(باخ: سيل)
403 . چپار
= چاپار= ؟ ، عموماٌ هرچيز دورنگ ، ابرش ( 1،19 ). ريشه اش اگر همان چاپماق (= چاپيدن) باشد ارتباطش معلوم نيست.
404 . چپاندن
ده 􀑧 رّف ش 􀑧 = تپاندن = مصدر جعلي فارسي و وام گرفته از مصدر ترآي تپمك (= بزور فرو آردن). در ترآي هم اين فعل بصورت چپمك مح
و همان طور آه تپيك از تپمك گرفته شده است ، چپيك (آف زدن) نيز از چپمك اشتقاق يافته است.
405 . چپاول
= چاپوْوول = چاپوْ (ه.م) + وول (اك) = تاخت و تاز، يغما
406 . چپِش
( = چپيش = بچة بز شش ماهه ( 1
407 . چپق
يدن 􀑧 يلة آش 􀑧 د ( 27 ) ، وس 􀑧 ي زنن 􀑧 ان م 􀑧 ه بدنش 􀑧 ا ب 􀑧 دن گاوه 􀑧 راي ران 􀑧 دمكاران ب 􀑧 ه گن 􀑧 وچكي آ 􀑧 تي آ 􀑧 ه ، چوبدس 􀑧 ك ، ترآ 􀑧 ازك و باري 􀑧 = چوُبوُق =شاخة ن
در فرانسه استفاده مي chibouk توتون و تنباآو ( 1) ؛ احتمالاً در اصل چؤپوك (چؤپ + وك = چوبي) بوده و بعداً ثقيل شده است . بصورت
.( شود ( 27
408 . چپل
و چفل = چوه ل = احتمالاً چپ ال = چپ (فارسي) + ال (دست) = چپ دست (در نوشتن) ، آج دست (در اخلاق) ، آنايه از آدم نادرست
(1)
409 . چپو
= چاپوْ = چاپ (چاپماق = چاپيدن ، تاختن) + وْ (اك) = غارت ، تاخت ؛ چپوچي = غارتگر
410 . چتر
ادر ، در 􀑧 ا چ 􀑧 ه ب 􀑧 يده ، همريش 􀑧 م رس 􀑧 = چه تير = چاتير= چات (چاتماق = بار آردن ، انداختن روي چيزي ، بهم رسيدن ) + ير (اك) = بار ، به
چادرصحرائي و چتر در مرآز آنها پارچه بهم مي رسد. همچنين در چاتمه (ه.م) با قنداق سه اسلحه روي زمين و سرشان بهم مي چسبد
411 . چِچك
( = چيچك = غنچه ، گل ( 1
412 . چخماق
در 􀑧 ن مص 􀑧 = چاخماق هم اسم و هم مصدر (= درخشيدن ، جرقه زدن ، آوبيدن ميخ ، درخشنده و جرقه زننده ) ؛ شاخماق صورت قديمي تر اي
يدن 􀑧 ي آش 􀑧 دن در فارس 􀑧 در چكان 􀑧 تفادة مص 􀑧 وارد اس 􀑧 ي از م 􀑧 رق زد ، يك 􀑧 د و ب 􀑧 دي = رع 􀑧 ك چاخ 􀑧 رق زد ، شيمش 􀑧 د و ب 􀑧 اخدي = رع 􀑧 است ، ايلديريم ش
ماشة اسلحه است آه در اين معني در اصل چخاندن (از چخماق) است.
413 . چخيدن
ي 􀑧 تفه ام م 􀑧 تيزه از آن اس 􀑧 گ و س 􀑧 مصدر جعلي از مصدر ترآي چخماق (= چاقماق = بريدن ، زد و خورد آردن ) ؛ در فارسي بيشتر مفهوم جن
شود ( 27 ) ؛ همريشه با چاقو (ه.م): ما را بدان لب تو نيازست در جهان * طعنه مزن آه با دو لب من چرا چخي؟/ آسائي مروزي
ولي عشق تو غالب مي نمايد / عطار × بسي با عشق تو عقلم چخيدست
414 . چدن
رف 􀑧 اب = ظ 􀑧 ون ق 􀑧 ت ؛ چوي 􀑧 داول اس 􀑧 = چوُدان = آهن آبديده ؛ چووون / چويون / چوزون نيز در تاريخ آمده است آه درح ال حاضر چويون مت
فلزي (لعابي)
415 . چراغ
= چيْراق = چيْر (چيْرماق = چيْريْماق = سو دادن) + اق (اك) = سوسو آننده ، نوردهنده
416 . چِرك
= چيرك = چير (چربي و روغن) + ك (اك) = چرك بدن آه حاصل رسوب چربي بدن به لباس است ، الآن هر مايع لزج و ناپاك
417 . چُرك
( = چؤره ك = نان ( 1
418 . چروك
= چوروك = چورو (چورومك = پژمرده شدن ، پوسيدن) + ك (اك) = پژمرده ، پوسيده
419 . چريك
ت 􀑧 تفاده قرارگرف 􀑧 ورد اس 􀑧 ز م 􀑧 ا ني 􀑧 دآه در اروپ 􀑧 امل ميش 􀑧 ش « ده 􀑧 ب دوره ندي 􀑧 دة داوطل 􀑧 رزمن » ه􀑧 ري ب 􀑧 م هج 􀑧 رن ده 􀑧 در ق « ري 􀑧 ي چئ 􀑧 يئن » و « ري 􀑧 چئ »
( گفته است ( 1،2 « چريق » آاشغري نيز به سرباز و رديف و صف
420 . چُغُل
ي 􀑧 ود ، چُغُل 􀑧 ي ش 􀑧 تفاده م 􀑧 م اس 􀑧 وُوول ه 􀑧 ي ؛ چ 􀑧 ي ، جاسوس 􀑧 = چوْوغول و چوْوول = چوْ و (شايعه ، خبر ) + غول (اك) = شايعه پراآني، خبرچين
( ات را مي آنم = به همه اطلاع مي دهم ، چغلچي = خبرچين ، نمّام ؛ غياث اللغات نيز آنرا ترآي مي داند ( 19
421 . چغندر
د 􀑧 ه قن 􀑧 = چوغوندور و چوآوندور = چوك(چوآمك=درخاك فرو نشستن ) + ون (اك) + دور (اك) = پنهان در خاك ، گياهي با ريشة غده دار آ
از آن بوجود مي آيد. قديم هر دو مورد استفاده شده است .
422 . چقچقي
.( = چاقچاقي = قسمي ساز آه از چوب سازند ( 1
423 . چقَر
ايد 􀑧 د و ش 􀑧 گ را گوين 􀑧 = چاخار = احتمالاً همان چاخير (= شراب) ، شرابخانه ، ميخانه ، ميكده ؛ چاخير در اصل آبي و يا آبي - خاآستري رن
بسوي مدرسه سيفي نمي رود ز چقر/ سيفي × بخاطر رنگ شراب چنين ناميده شده است : زواقفان چو نداند آه يار درچقر است
424 . چَك
از مصدر ترآي چكمك(= آشيدن)= آشيده ، سيلي ، شپلاق ، تپانچه
425 . چِك
اهيم در 􀑧 ين مف 􀑧 ا هم 􀑧 ت و ب 􀑧 ي اس 􀑧 وني ترآ 􀑧 ر آن 􀑧 ن واژة فراگي 􀑧 ت اي 􀑧 = چئك (چئكمك = آشيدن) ؛ برهان قاطع ( 27 ) تنها مرجعي است آه معتقد اس
فرانسه) ، صك و شك ) cheque ، ( انگليسي ) Check . ترآي استفاده مي شد : گره (عقده) ، بند ، دفتر ، ورقة گواهي ، قباله ، امضاء ، بخت
ازين پس × (عربي) ؛ حتي هزار سال قبل از اروپائي ها ، اين آلمه با همين مفهوم به شاهنامه هم رفته است : به قيصر سپارم همه يك به يك
نوشته فرستم و چك/ شاهنامة فردوسي
426 . چكاچاك
ي 􀑧 ين ترآيب 􀑧 ي چن 􀑧 = چاقاچاق = چاق (چاقماق = بريدن) + ا (اك بين دوفعل مشابه براي نشان دادن تكراريك عمل ) + چاق = بِبُرببر ، در ترآ
ه 􀑧 ن آ لم 􀑧 ق . اي 􀑧 ه چ 􀑧 ريم آ 􀑧 ه بگي 􀑧 م نتيج 􀑧 ه از روي آن ه 􀑧 براي چكاچاك صحيح نيست آ « صداي بهم خوردن شمشيرها » زياد استفاده مي شود . تعبير
يك مفهوم است نه يك صدا وآاملاً مسمّي مي باشد (باخ: چاقو).
427 . چكّش
تن ، از 􀑧 يلة شكس 􀑧 دي ) = وس 􀑧 رط بن 􀑧 = چككوش و چاققيْش از مصدر چككوشمك يا چاققيْشماق (= شكستن ، شكستن استخوان جناغ مرغ براي ش
د 􀑧 ي دانن 􀑧 يدن ، زدن ) م 􀑧 ك (آش 􀑧 در چكم 􀑧 را از مص 􀑧 م آن 􀑧 اهي ه 􀑧 د ( 27 ) ؛ گ 􀑧 ي آنن 􀑧 تفاده م 􀑧 ربه اس 􀑧 راي ض 􀑧 وسايل مكانيكي ، فعلاً از اين وسيله بيشتر ب
(باخ: چك) ، ولي مشدد بودن آاف اين احتمال را ضعيف مي آند.
428 . چكمه
= چك (چكمك =آشيدن ، بالا آشيدن) + مه (اك) = بالا آشيدني ، نوعي آفش ساقدار آه موقع پوشيدن بايد ساقهاي آنرا آشيد.
429 . چكه
( = چه آه =آوچك ،خرد ، شوخ ، مسخره ( 1
430 . چگر
ي 􀑧 ا م 􀑧 ه ترآه 􀑧 و چگور = چوْغور = چوْغ (چوْقماق = آوبيدن ، زدن ، نواختن ) + ور (اك) = نواختني ، زدني ، نوعي ساز از ذوي الاوتار آ
( زدند ؛ چگر زدن = نواختن چگر ( 1
431 . چلاق
د (الا در 􀑧 اص داده ان 􀑧 ا اختص 􀑧 ه پ 􀑧 فت را ب 􀑧 = چوْلاق = چوْل (چوْلماق = معيوب شدن ) + اق (اك) = معيوب ، يكط رفي راه رونده ؛ البته اين ص
ترآيب: مگردستت چلاقه؟) درحاليكه عام است ، چوْلكوي = آسي آه يكطرف بدنش معيوب است.
432 . چلاندن
يدن آب ) 􀑧 مصدر جعلي و وام گرفته از مصدر ترآي چيلاماق (ثقيل شدة چيله مك = آب پاشيدن ، آب را با چيزي مثل جارو پاشيدن ، نم نم پاش
؛ به اعتبار آنكه وقتي لباس را مي چلانيم در واقع آب آنرا بصورت قطره قطره خارج آرده و به زمين مي ريزيم.
433 . چلَب
( = خدا ؛ چلبي = آقا ، سرور ، خواجه ، مراد ، معلم( 1
434 . چلپك
وده و در 􀑧 ك ب 􀑧 رش تن 􀑧 ه خمي 􀑧 اني آ 􀑧 = شايد خفيف شدة چالپاق = چال (چالماق = آوبيدن ، محكم زدن ) + پاق (اك) = آوبيده ، محكم زده شده ، ن
.( روغن بريان آرده باشند ( 27
435 . چلتوك
او 􀑧 ين را بك 􀑧 ين ) = زم 􀑧 ت در زم 􀑧 = چلتيك = چل (چلمك و چالماق = آوبيدن ، زدن ، برزمين زدن ) + تيك (تيكمك = بافتن ، آاشتنِ تخم با دس
و تخم را بكار ، برنجكاري ، برنجزار ، شلتوك هم گفته مي شود.
436 . چلچله
= چيل چيله = خال خال ، داراي خال سياه وسفيد يا سياه و آبود ، پرستو و لاك پشت
437 . چلَك
( = آاسة چوبين ، دلو آب ( 1
438 . چلنگر
= چيلينگر = آهنگرِ سازندة ابزارآلات و ظروف و … ( 1) ؛ شايد همريشه با چليك (ه.م)
439 . چلّه
= چيلله = چيل(؟) + له (اك) = زه آمان ، وتر
440 . چليك
ا 􀑧 د ت 􀑧 ده باش 􀑧 ل ش 􀑧 م وص 􀑧 ائي به 􀑧 = چيليك = فولاد ، ظرف آهني و حلبي ( 1،19 ) ؛ ظرف چوبين با دو قاعدة دايروي و بدنة شكم دار آه با تخته ه
ت ، 􀑧 ج و زحم 􀑧 ه (= رن 􀑧 ل و چيل 􀑧 ك ، چي 􀑧 لي چلي 􀑧 ة اص 􀑧 الا ريش 􀑧 د ( 27 ). احتم 􀑧 ك گوين 􀑧 را چلي 􀑧 وي آن 􀑧 د . محت 􀑧 در داخل آن شراب و سرآه و غيره بريزن
عذاب ، سختي) باشد بخاطر اينكه تهية فولاد در سختترين شرايط دمائي و با چكش آاري هاي طاقت فرسا انجام مي گرفت.
441 . چماق
.( = چوْماق = چوْقماق = زدن ، آوبيدن ؛ چوب دستي براي زدن ، به هر دو صورت اسم و فعل مي آيد ( 1
442 . چمچه
ه 􀑧 ر ، ملاق 􀑧 زرگ ، آفگي 􀑧 = چؤمچه = چؤم (چؤممك = در آب فرو رفتن ) + چه (اك) = ابزاري آه در آب ديگ فرو برند تا هم زنند ، قاشق ب
دو پيمانه آب است ويك چمچه دوغ/سعدي × ؛ محرف چمچه همان آمچه (ه.م) است: غريبي گرت ماست پيش آورد
443 . چمند
( و چمندر = اسب آوتول و آاهل ، شتر آاهل و آندرو ، آدم بيكاره و تنبل ( 27
444 . چنته
= چنته = چانتا = جامه دان ، توبره ، آيسة درويشان و شكارچيان ( 25 ) ؛ جونتاي صورت قديمي آن ، شنطه (معر)
445 . چَنداول
.( و چِنداول=؟ = آسي آه از عقبة لشكر مي رود و آب مي دهد ( 27
446 . چندش
= چينديش= چينچيش از مصدر چينچيشمك و چينچشمك
447 . چنگ
اهين 􀑧 اخن ش 􀑧 = جنك ، از ريشه هاي قديمي ترآي ( 2) ؛ چنگه = چنگالهاي حيوانات وحشي ، وسيلة آشاورزي مانند چنگال (ه.م) ؛ چنگل = ن
، چنگ اوْلماق = زمينگير شدن و عليل شدن
448 . چنگال
ل = 􀑧 ر ) ، چنگ 􀑧 ندل (مع 􀑧 ي ؛ ش 􀑧 ات وحش 􀑧 اخن حيوان 􀑧 پزخانه ، ن 􀑧 روف آش 􀑧 ون ، از ظ 􀑧 گ گ 􀑧 = چنگل = چنگ (ه.م) + ال (دست ، دسته ) = دستة چن
خاك گشته باد خاآش بيخته / لغت فرس × ناخن شاهين ( 27 ): پر بكنده چنگ و چنگل ريخته
شودآشته رستم به چنگال او/فردوسي × بدين آتف و اين قوت يال او
449 . چنگلوك
ا 􀑧 وار ي 􀑧 دن از دي 􀑧 د ش 􀑧 ع بلن 􀑧 ه موق 􀑧 ي آ 􀑧 دن ، آس 􀑧 = چنگليك ( 27 ) = چنگ (زمين گير ، باخ : چنگ) + ليك (اك) = زمين گيري ، عليل و ناتوان ش
آسي استعانت مي گيرد ( 27 ): اي غوك چنگلوك چو پژمرده برگ آوك * خواهي آه چون چكوك بپري سوي هوا/ لغت فرس
450 . چنگيز
= تنگيز (باخ: دنيز) = دريا ، چون دريا همه جا را مسخّرآننده ، نام آقا
451 . چو
و چاو = چوْو = خبر ، شايعه ، فرياد ؛ چوْدار = چاودار(شايد ترآي- فارسي) ، چوْووش = خبر دهنده و فرياد آننده
452 . چوب
( = چؤپ = خرده ريزة درخت ، پسماندة ته ديگ ( 2
453 . چوپان
بان ) 􀑧 وْوان (= ش 􀑧 ه ش 􀑧 ين ريش 􀑧 ي رود ، از ه م 􀑧 = چوْبان وچوْوان = چوْو (چوْوماق = راه زياد رفتن ) + ان (اك فاعلساز ) =آسي آه خيلي راه م
ي 􀑧 گرفته شده است ،آاشغري در لغات الترك همراه و نديم آدخدا را چوْپان و چوْبان تعريف آرده است آه بعدها به همراه و نديم گلّه اطلاق م
( شود ( 2
454 . چوك
= چؤك = زانو ؛ به چوك نشستن = چنباتمه زدن
455 . چوگان
( = چوْوقان = چوب آج براي توپ زدن و از ريشه هاي ترآي ( 18،2
456 . چول
( = چؤل = بيابان خالي از بشر ، صحرا ، همريشه با جلگه ( 1
457 . چون
ي 􀑧 تنباط م 􀑧 ز از آن اس 􀑧 ني « ه􀑧 ل آ 􀑧 دين دلي 􀑧 را ، ب 􀑧 زي » وم 􀑧 ي مفه 􀑧 ت ول 􀑧 اس « را يِ 􀑧 اطرِ ، ب 􀑧 بخ » اي آن 􀑧 ل معن 􀑧 = چون ، چين ، اوچون ، ايچين ؛ در اص
گردد.سني چين= بخاطر تو، بونوچون = بدين دليل آه ، نه يي چون = بخاطر چه؟
458 . چه /پ
بچه ، آغچا : « چه-چا » براي تصغير يا تحبيب از اك هاي ترآي باستان بصورتهاي « چه » پسوند
459 . چي /پ
در انتهاي آلمات مبيّن شغل است : ابريشمچي ، ساعتچي « چي » پسوند
460 . چيت
( در قديم به پارچة ابريشمي اطلاق مي شد آه از چين مي آوردند ولي فعلاً به نوع خاص ديگري از پارچه اطلاق مي گردد ( 2
461 . حميل
( = هميل = هامول و آمول = آدم ساآت و آرام ، يواش ، اين ريشه در عربي وزنهاي حمول و … نيز بخود گرفته است ( 18،2
462 . حوله
ه 􀑧 ز حول 􀑧 ا الآن ني 􀑧 ردن ، ترآه 􀑧 ك آ 􀑧 = هوْولي = خوْولي = خاولي= خاو يا خوْو (پرز) + لي (اك ملكي) = پُرزدار ، پارچة پرزدار ، وسيلة خش
( را براي حوله تأييد آرده است. ( 1،12 « هوله » را هوْولي تلفظ مي آنند و فرهنگستان زبان فارسي نيز املاي
463 . خاتون
= خاتيْن = ملكة دربار ، از القاب خانمهاي شاهان ترك ، پسوند نام خانمهاي صاحبمقام ، خواتين جمع عربي آنست.
464 . خاشاك
= خاشاق و قاشاق = نوعي علوفه با گلهاي صورتي روشن از خانوادة لگومينور آه عمدتاً در يونجه زارها مي رويد.
465 . خاقان
دان 􀑧 زرگ از فرزن 􀑧 اهي ب 􀑧 جاع ، پادش 􀑧 ده ، ش 􀑧 مگين و غرن 􀑧 ه ) = خش 􀑧 ان (اك مبالغ 􀑧 دن ) + غ 􀑧 مگين ش 􀑧 اق = خش 􀑧 = قاغان = قاغيْغان = قاغي (قاغيم
و 􀑧 يش روي ت 􀑧 ه پ 􀑧 وانم ب 􀑧 ه برخ 􀑧 د آ 􀑧 افراسياب (خان) ، لقب شاهان ترك وچين ، قاآن صورت مغولي آن ، خواقين جمع عربي آن ( 17 ): آنون باش
اندر*هرآنچه تو به خاقانان و طرخانان و خان آردي/ لغت فرس
466 . خامه
= خاما و قاما و قايما = قاي (قايماق = روي هم نشستن) + ما (اك) = رويه اي ، از لبنيات
467 . خان
= لقب افراسياب ( 2) ، دومين مقام حكومتي در زمان صفويه (آتاب صفويه / راجر سيوري)
468 . خان باليغ
= خان (ه.م) + باليغ (شهر، در ترآي معاصر يعني ماهي) = شهر بزرگ ، پايتخت ، نام پايتخت قديم چين (تقريباً پكن آنوني)آه در سفرنامة
مارآوپولو از آن ياد شده است. از شهرهاي ديگر چين مي توان به بش باليغ (پنج شهر) و ينگي باليغ (شهر جديد) اشاره آرد.
469 . خانقاه
= خانقا = خان (ه.م) + قا (اك) = خانگاه ، احتمالا معرب شده
470 . خانم
= خانيْم = خان من ، عنواني آه ترآها خانمهاي خود را بخاطر ادب و تواضع صدا مي آنند.
471 . خانوار
= خانه (ه.م) + وار (هست ، موجود) = خانه دار ، اعضاي يك خانه
472 . خانه
ده 􀑧 اريخ آم 􀑧 م در ت 􀑧 ان ه 􀑧 ورت خ 􀑧 ه بص 􀑧 وم خان 􀑧 ا و …؛ مفه 􀑧 اط و اتاقه 􀑧 ة حي 􀑧 ترده ، مجموع 􀑧 راخ ) + ا (اك) = گس 􀑧 = خانا = خان (بزرگ ، وسيع ، ف
است. ( 27 ) ؛ خان و خانه = سراي بزرگ ، خانچه = سراي آوچك
473 . خُتاي
= خوتاي = حرير و ابريشم ، در ترآي باستان آوتاي آمده است .
474 . خرده
ت در 􀑧 ه حرآ 􀑧 نگريزه زار آ 􀑧 ق = س 􀑧 نگريزه ، خيْرليْ 􀑧 = خيْردا = قيْردا = قيْر (قيْرماق = بريدن) + دا (اك) = تكه ريزه و بريده شده ؛ خيْر = س
آن سخت باشد ، خيْرخيْم = پشم ريزه ؛ اين آلمه بعد از رفتن به فارسي بصورت خرد هم استفاده شده است.
475 . خرّه
( = خرره = لجن ، گِل خيلي شل ( 25
476 . خزر
يلادي 􀑧 م م 􀑧 = خازر = قازر= قاز (نام قوم بزرگ ترك همريشه با قافقاز ) + ار (پهلوان) = پهلوان قاز ؛ قومي آه از 576 تا نيمه هاي قرن ده
( بر حاشية درياچة آاسپين تسلط داشتند ، نام اين قوم در چند نقطة جغرافيائي ديگر نيز آمده است. مانند: قزاق ، قفقاز ، قزوين ( 18
477 . خُل
= خوْل = خوْر (باخ: خوار).
478 . خلج
دي 􀑧 ات چن 􀑧 رك رواي 􀑧 زرگ ت 􀑧 = خالاج = قالاچ = قال (بمان) + آچ (باز آن) = بمان و باز آن ؛ نام قومي ترك ، در مورد وجه تسمية اين قوم ب
د و 􀑧 ي آردن 􀑧 ت م 􀑧 ان حكوم 􀑧 ان و آذربايج 􀑧 م ، آاش 􀑧 اوه ، اراك ، ق 􀑧 وجود دارد . اين قوم بين قرن ششم و هشتم ميلادي در هندوستان ، بلوچستان ، س
.( سكه و آتيبه هاي آنها اآنون در شهرهاي تاشكند ، سيحون و بشكند پيدا شده است ( 18
479 . خواب/فرش
= خاو و خوْو = پُرز ، پرز فرش يا پارچه ، همريشه با هوله(باخ: حوله)
480 . خواجه
= خوْجا = مرشد ، معلم ، راهنما ، شايد در اصل قوْجا (= پير و مراد) باشد ؛ اين آلمه بر روي نام دهات زيادي ديده مي شود و در ترآي
سابقه اي ديرينه دارد. پذيرفتن اينكه خواجه در اصل خدايچه (= خداي جه = خايجه = خواجه) بوده سخت است ، خواجه تاش = خوْجا تاش
آاندرآنجا ميشناسد اين قماش/ پروين × = هم خواجه ، دوست : هست بازاري دگر اي خواجه تاش
481 . خوار
ردن 􀑧 = خوْر = بد و ناشايست ، خوار و ذليل ؛ خوْر باخماق = خوار نگريستن ، حالي خ وْردو = حالش نامناسب است ، خوْرلاماق = خوار آ
، خُل نيز محرف همين آلمه است.
482 . خوب
.( و خُب = قوْب = قوْپ = شادي ، سرور ، خوشي ؛ در ترآي معاصر خيْپ (باخ: آيپ) از همين ريشه است ( 2
483 . خورجين
داً 􀑧 د و بع 􀑧 ي انداختن 􀑧 ه روي الاغ م 􀑧 = هورجين = هؤرجين = هؤر (هؤرمك = زلف بافتن ) + جين (اك) = بافته شده ، ق ديم به بافتني مي گفتند آ
به آيسه هاي روي دوچرخه و موتور نيز اطلاق شد!.
484 . خون
( = خان = قان ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 17
485 . خيابان
ال 􀑧 ه از رج 􀑧 ود آ 􀑧 ز ب 􀑧 اوان در تبري 􀑧 ة خي 􀑧 د منطق 􀑧 فالت ش 􀑧 ه آس 􀑧 ران آ 􀑧 ان در اي 􀑧 ين مك 􀑧 هر ، اول 􀑧 كين ش 􀑧 ابق مش 􀑧 ام س 􀑧 او ن 􀑧 = خياوان = ريشه گرفته از خي
روحاني آن منطقه بود و اصلاٌ خياوي (مشكين شهري) بود ، اين نام بعداً تعميم پيدا مي آند به هر جاي آسفالت شدة ماشين رو.
486 . خيل
ت 􀑧 ه اس 􀑧 = خيْل و خايل ، از ريشه هاي اصيل و قديمي ترآي آه به عربي هم رفته است . خيلتاش وخيلباش (ه.م) و… از مواردآاربرداين ريش
گ ، 􀑧 و استفاده در زبان ترآي بمراتب بيشتر است مانند آرواد خايلاقي وآيشي خايلاقيْ براي تشخص جنس گروهي ، يا ايت خيْلي = گروه س
خيْل تك = انبوه وار و پرتعداد
487 . خيلباش
( = خيْل (ه.م) + باش (سر ، رئيس) = فرمانده خيل ، فرمانده سواران ، از رتبه هاي سابق نظامي ( 19
488 . خيلتاش
:( = خيْل (ه.م) + تاش (هم) = هم خيل ،گروه سپاهيان يا غلامان از يك خيل ، فرمانده ، امير ، از رتبه هاي سابق نظامي ( 19،27
خِردم يزك فرستد به وثاق خيلتاشم
( ادبم طلايه دارد به يتاق و پاسباني/ نظامي گنجوي ( 27
489 . خيلي
ده و 􀑧 تفاده نش 􀑧 ي اس 􀑧 = خئيلي وخيْلليْ = خيل (ه.م) + لي (اك ملكي ) = داراي خيل ، زياد ، وفور ؛ اين آلمه ترآي است و در متون قديم فارس
ي 􀑧 ه معن 􀑧 ب « ي􀑧 خيل » . ي􀑧 ود خيل 􀑧 دك ش 􀑧 است مانند سعدي آه مي گويد : اندك ان « گروهي » نيست بلكه بمعني « زياد » اندك استفادة آن نيز بمعناي
فراواني و وفور در سده هاي اخير وارد زبان فارسي شده است و ريشه گرفته از زبان ترآي است.
490 . دادا
و دده = آسي آه تربيت فرزندان خانواده هاي اشرافي رابه عهده داشت ، در خانواده هاي متوسط به پدر خانواده و برادر بزرگتر اطلاق مي
شد
491 . داداش
-1 دادا (ه.م) + داش (هم) = هم مربي ، هم پدر ، پسران تحت تربيت يك مربي
در داداش و « اش» ؛ -2 دادا (برادر ، پدر ، ه .م) + اش (اك تحبيب ) = برادر بزرگوار ، لقبي براي برادر بزرگتر همراه با احترام و محبت
بالاش (مخاطب قرار دادن آودك با محبت و نوازش) نقش مشابهي دارند.
492 . داروغه
= دارقا = احتمالاً تارغا = تاراغا = تارا (تاراماق = تاراندن ، نظم دادن ، شانه آردن ) + غا (اك) = نمايندة حاآم براي ماليات گيري (شايد
در مفهوم تاراندن)،رئيس امنيت شهر(شايد از نظم دهنده) ، رئيس هر پيشه
493 . داغ / ج
بصورت پسوند درمعناي آوه:قره داغ ، ميشوداغ و … ؛ بصورتهاي تاو ، تاي ، تاغ نيز آمده است. مانند: آلتاي (ه.م)
494 . داغ
ت 􀑧 ود را جه 􀑧 بهاي خ 􀑧 ده اس 􀑧 رم ش 􀑧 ت گ 􀑧 يلة آل 􀑧 ا بوس 􀑧 ود آنه 􀑧 ج ب 􀑧 ي راي 􀑧 ا خيل 􀑧 ين ترآه 􀑧 وارآاري در ب 􀑧 = درفش و آلت گرم آردن و داغ آردن ، چون س
لاق 􀑧 ود ، اط 􀑧 ي ش 􀑧 رم م 􀑧 ه گ 􀑧 ه آ 􀑧 مي گفتند ولي بعدها اين اصطلاح بجاي تعريف فوق ، به آن قطع « داغ » تمييز علامت مي زدند آه به اين عمل
در 􀑧 اف ان 􀑧 ده مص 􀑧 مي گردد و فعلاً آه به هر چيز گرم تعميم يافته است ( 2) ؛ شعر زير اشارة مستقيم به اين نكته دارد ( 27 ): ديدآان خواب نادي
مصاف * مرآبان داغ ناآرده قطار اندر قطار/ فرخي سيستاني
495 . داغان
از مصدر داغيْلماق (= پراآنده شدن ، از نظم افتادن) = بي نظم ؛ داغان شدن = بي نظم شدن
496 . داغون
= بهم ريخته (باخ: داغان)
497 . دالان
= دال (پشت) + ان (اك) = پنهانه ، راهرو ، دهليز زيرزميني ( 1) ، الآن اين آلمه دامنة وسيعتري يافته است.
498 . دالبوز
ز 􀑧 وز ا) ني 􀑧 زه (= دال ب 􀑧 وزه و دالب 􀑧 تو ؛ دالب 􀑧 ت ، پرس 􀑧 تري پش 􀑧 تري ) = خاآس 􀑧 داليْ بوْز = دال (پشت) + يْ (اك ملكي سوم شخص ) + بوْز (خاآس
گفته مي شود.
499 . دام
= جاي سر پوشيده ، واحد خانه ، خانه ،گودال سرپوشيده و پنهان ، تله
500 . دانه
نيز استفاده ميشود: نارتانا = ناردانا = ناردنه (= دانة انار) ، بيتانه = « دانا » = دنه = دن (قطره ، ريز) + ه (اك) = ريزه ، قطره ؛ بصورت
بيرتنه = بيردنه (= يكتا ، دُردانه)
501 . دايي
= داييْ و داماي = برادر مادر ، آلمة اصيل ترآي
502 . دبّه
ه 􀑧 ردن = بهان 􀑧 ه آ 􀑧 ا دب 􀑧 ه درآوردن ي 􀑧 يجات ؛ دب 􀑧 تن ترش 􀑧 رف انباش 􀑧 تني ، ظ 􀑧 دني ، انباش 􀑧 ه (اك) = چپان 􀑧 دن ) + م 􀑧 ك = چپان 􀑧 پ (تپم 􀑧 ه = ت 􀑧 = تپپه = تپم
گيري براي فسخ قرارداد
503 . دبير
.( = دپير = تپير در ترآي سومري = مربّي ، آموزگار ، اين ريشه به عربي رفته و مشتقات مدبّر ، تدبير… از آن گرفته شده است ( 20
504 . دُچار
ا 􀑧 دن ي 􀑧 ار ش 􀑧 ك = دچ 􀑧 ر گلم 􀑧 تلا ؛ دوش 􀑧 ار ، مب 􀑧 = دوچر= دوشر= دوش (دوشمك = افتادن ، درافتادن ، دچار شدن ، مب تلا شدن) + ار (اك) = دچ
رو در رو شدن ؛ آنرا بصورت زير هم مي دانند: دوچهار = دوچاهار = دوچار
505 . دده
(25،2) daddy ؛ = ده ده = دادا ، پدر ، از ريشه هاي قديمي ترآي
506 . دُرد
ه از 􀑧 ده ، آنچ 􀑧 ين ش 􀑧 ه نش 􀑧 وب ت 􀑧 ا ، رس 􀑧 ت و پابرج 􀑧 ا (اك) = ثاب 􀑧 ي و ت 􀑧 دن ) + ت 􀑧 ت مان 􀑧 ا و ثاب 􀑧 = توْرتيْ و توْرتا = توْر (تورماق = دورماق = پابرج
ت ، 􀑧 مايعات ته نشين گردد ، رسوب مايعات ، ته نشين شراب ، در بين ترآمنها توْردي و دوْردي در معناي مانا و جاودان از اسامي آقايان اس
دردي (معر): پير دردي آش ما گرچه ندارد زر و زور * خوش عطابخش و خطاپوش خدائي دارد/ حافظ
507 . درشكه
= داشيْگه = داشيْقا = داشيْ (داشيماق = حمل آردن) + قا (اك) = وسيلة حمل ؛ احتمال دارد آه روسي هم باشد.
508 . دَرَك
ة 􀑧 ت گ ان 􀑧 ات هف 􀑧 ه طبق 􀑧 ه ب 􀑧 ه آ 􀑧 ل درج 􀑧 نم و مقاب 􀑧 ة جه 􀑧 ت گان 􀑧 ات هف 􀑧 ه = دره اي ، طبق 􀑧 = دره (ه.م) + ك (اك) = جاي عميق و مخوف ، جهنّم ؛ درآ
بهشت اطلاق مي گردد ، به درك = به جهنّم
509 . دُرنا
ام 􀑧 = دوُرنا = دوُر (دوُرماق = ماندن ، ثابت ماندن ، ايستادن ) + نا (اك) = ايستا ، مانا ، احتمالاً بخاطر گردن فراخ و ايستاي آن پرنده بدين ن
.( مسمّي شده است ( 1
510 . درنگ
و « ن» ين 􀑧 ه ب 􀑧 ود دارد آ 􀑧 ه اي وج 􀑧 ون غن 􀑧 تان ، ن 􀑧 ي باس 􀑧 أخير ؛ در ترآ 􀑧 أخير ) ، ت 􀑧 راي ت 􀑧 ردن ب 􀑧 ك و دو آ 􀑧 ك (ي 􀑧 در ديرنم 􀑧 رن از مص 􀑧 = ديرنگ يا دي
قرار دارد. باخ: بانگ: به پيش پدر رفت پور پشنگ * زبان پر ز گفتار و دل پر درنگ / فردوسي « نگ »
511 . درّه
= دره = در (درمك = چيدن ، بريدن ) + ه (اك) = بريده ، شكاف ، فاصلة بين آوههاآه بريده شده است ؛ درين = در + ين = عميق ، درآباد
= درآوا = جاي دره اي ، درآه = دره + آه (اك) = جاي عميق ، دَرَك = جهنم ، و با احتمالي ديگر دريا نيز از همين ريشه است.
512 . دريا
= تالويا = تَليا = تريا = دريا ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 17 ) ؛ در ترآي معاصر به دريا دنيز مي گويند ولي در ترآي باستان همان تالويا
استفاده مي شد آه احتمالاً بصورت فرسايشي به دريا تبديل شده است.
513 . دژ
( = دئز= ديز= جاي بلند و محكم و استوار ، قلعه ( 2
514 . دستاق
= دوُستاق = دوُتساق = دوت (دوتماق = گرفتن) + ساق (اك) = گرفتني ، زندان ؛ دستاق بان = زندان بان
515 . دشمن
= دوشمان = دوش (دوشمك = افتادن ، درافتادن) + مان (اك) = درافتاده ، لج آرده
516 . دشنه
= دشنه = دئشنه و دئشنك = دئش (دئشمك = آاويدن ، سوراخ آردن بقصد تفحص و آاويدن) + نه(اك) = سوراخ آن ، ابزار سوراخ آردن
517 . دآمه
ون و 􀑧 = دويمه و دوگمه = دوگ (دوگمك يا دويمك = بند زدن ، بستن ، گره زدن ) + مه (اك) =گره زدني ، وسيله اي براي بستن لباس ؛ دوگ
دويون = گره
518 . دَگَنَك
ا 􀑧 راي زدن ي 􀑧 ت ب 􀑧 وب آلف 􀑧 ا چ 􀑧 اق ي 􀑧 يلة زدن ، چم 􀑧 ك (اك) = وس 􀑧 ردن ) + ه (اك) + ن 􀑧 ابت آ 􀑧 وردن ، اص 􀑧 ربه خ 􀑧 = ده گه نك = ده گ (ده گمك = ض
آوبيدن ؛ بصورت دؤيه نك از دؤيمك (= آوبيدن ، زدن ، آتك زدن) نيز تلفظ مي شود آه اتفاقاً صحيح هم هست.
519 . دُلمه
= دوْلما = دوْل (دوْلماق = پر شدن) + ما (اك) = پر شده ، نام غذا ، در داخل چيزي مانند برگ مو يا بادنجان و گوجه قرار گرفته شده.
520 . دُلَمه
ته 􀑧 = دله مه و دلمه = تيلمه = تيل (تيلمك = بريدن ، طولي بريدن ) + مه (اك) = بريدني ، برش دادني ، شيري آه در آن مايع پنير زنند تا بس
( شود (آه قابل بريدن بشود) ، خون دلمه شده ، پنير تر( 1
521 . دَلو
= مقلوبِ دوْل (دوْلماق = پر شدن) = وسيله پر آردن ، ظرف آبكشي از چاه
522 . دلواپس
طرب و 􀑧 ا (اك) = مض 􀑧 دن) + س 􀑧 طرب ش 􀑧 اق = مض 􀑧 دن ؛ تالبانم 􀑧 اآرام ش 􀑧 ردن ، ن 􀑧 طرب آ 􀑧 اق = مض 􀑧 ا (تالبام 􀑧 ا = تالب 􀑧 ا = تالباس 􀑧 ه = تالواس 􀑧 و تلواس
ناآرام ؛ تالواسادان دوشمك = آرام و قرار يافتن
523 . دلير
ردد 􀑧 ي گ 􀑧 تنباط م 􀑧 م اس 􀑧 ه ه 􀑧 = دلير از مصدر دليرمك (پهلوان شدن ، ديوانه شدن) = پهلوان ، ديوانه ؛ البته در اينجا از ديوانه مفهوم عاشق و وال
ي 􀑧 ه دل راه نم 􀑧 ي ب 􀑧 يچ ترس 􀑧 وق ه 􀑧 ه معش 􀑧 يدن ب 􀑧 و شايد از همان جاست آه مفهوم پهلوان استنباط مي گردد ، چراآه آدم عاشق و ديوانه براي رس
وندي در 􀑧 ين پس 􀑧 ي چن 􀑧 اً در فارس 􀑧 ر ، ثاني 􀑧 ه دِلي 􀑧 ود ن 􀑧 ي ش 􀑧 ه م 􀑧 ر گفت 􀑧 ه دَلي 􀑧 ت چراآ 􀑧 دهد. توجيه فارسي در مورد ارتباط دلير به دل بنظر ناصحيح اس
انتهاي اسم وجود دارد.
524 . دمار
= دامار = رگ ، در قصابي اعضاي غير از گوشت واستخوان ، دمار درآوردن = روزگار سياه آردن
525 . دماغ. 1
ام ) 􀑧 وخته (= ناآ 􀑧 اغ س 􀑧 د دم 􀑧 اتي مانن 􀑧 رد . در ترآيب 􀑧 ط آ 􀑧 ز ) خل 􀑧 اغ (مغ 􀑧 = داماق = آام ده ان ، آام دهان ؛ البته نبايد اين آلم ه را با دماغ (بيني) و دم
مراد همان دماغ ترآي است.
526 . دماغ. 2
داماق = دام (دامماق = چكيدن) + اق (اك) = محل چكيدن ، محلي كي آب از آن بچكد.
527 . دَمَر
( = دميروْ و تونقوُروْ = به پشت خوابيدن ؛ آلمة اصيل ترآي( 2
528 . دنبلان
فند ، 􀑧 ة گوس 􀑧 روي ، بيض 􀑧 ده ، آ 􀑧 رد ش 􀑧 از ) = گ 􀑧 ده ) + لان (اك فاعلس 􀑧 م برآم 􀑧 ؤز = چش 􀑧 ا گ 􀑧 ده ؛ دوْمب 􀑧 رد و برآم 􀑧 ده ، گ 􀑧 = دوْمبالان = دوْمبا (ورقلمبي
.( دومبالاق = با سر بصورت معلق به زمين آمدن ؛ نسبت دادن آن به دنب (دم) صحيح به نظر نمي رسد ( 1
529 . دنج
ي 􀑧 ن معن 􀑧 رعكس اي 􀑧 اً ب 􀑧 ر دقيق 􀑧 ي معاص 􀑧 ردن ، در ترآ 􀑧 اآت آ 􀑧 ديرمك = س 􀑧 اآت ؛ دين 􀑧 وت ، آرام ، س 􀑧 = دين (دينمك = ساآت شدن) + ج (اك) = خل
استفاده مي شود يعني: دينديرمك = به صحبت آشاندن و مشغول آردن
530 . دنيز
دار ، 􀑧 گ = ناپاي 􀑧 ز (تن 􀑧 ه تنگي 􀑧 ن آلم 􀑧 ديمي اي 􀑧 ورت ق 􀑧 ه (ه.م) ؛ ص 􀑧 ا دان 􀑧 ه ب 􀑧 انم ، همريش 􀑧 ام خ 􀑧 ا ، ن 􀑧 رات ، دري 􀑧 ع ) = قط 􀑧 ز( اك جم 􀑧 ره) + ي 􀑧 = دن (قط
آوچك) است آه چنگيز هم از آن بدست آمده است.
531 . دوختن
= توختن = از مصدر ترآي توخوماق ، معادل اصلي اين فعل در فارسي بافتن است ؛ آينه توزي = آينه توختن = آينه بافتن در دل
532 . دود
= توت از مصدرتوتمك (= دود آردن ، دود پس دادن لوله) ، همريشه با توتون و توتك (ه.م)
533 . دورْگه
( = دورگه = دور (دورمك = بسته بندي آردن ، پيچيدن) + گه (اك) = بسته ، دسته شده ؛ دورمك = بلله ( 3،19
534 . دوز
از مصدر دوزمك (= چيدن ، آرائيدن) ؛ دوز بازي = نوعي بازي بصورت چيدن مهره ها ، دوز و آلك = برنامه چيدن و آلك زدن
535 . دوزمان
( = دوزمان = دوز (دوزمك = چيدن ، مرتب آردن) + مان (اك مبالغه) = خوب چيده شده ، مرتب ( 8
536 . دوش
= دوش (خواب) احتمالا از مصدر دوشمك (= افتادن ، به زمين افتادن) ، از همين معني ، مي توان مفهوم شب را نيز استنباط كرد.
537 . دوقلو
= دوْغوُلوُ = دوْغ (دوْغماق = زائيدن) + وُ (اك) + لوُ (اك) = همزاد ( 12 ) ، از اين آلمه به اشتباه سه قلو و چهارقلو … نيزساخته شده بدون
ين 􀑧 ا از دوج 􀑧 ازند و ي 􀑧 ي س 􀑧 يبله م 􀑧 ي ، س 􀑧 ة انگليس 􀑧 ثلاً از دوبل 􀑧 ود . م 􀑧 ي ش 􀑧 ده م 􀑧 م دي 􀑧 ر ه 􀑧 اي ديگ 􀑧 ت در جاه 􀑧 ن دس 􀑧 آنكه قلو معنا داشته باشد . نمونه از اي
فرانسه (بمعني 12 ) ، يك جين و سه جين هم مي سازند.
538 . دولاب
ه ، 􀑧 د ، حيل 􀑧 و ) آارآن 􀑧 ا دول (دل 􀑧 ه ب 􀑧 اه آ 􀑧 = دوْلاب = دوْلا (دوْلاماق = پيچاندن ، چرخاندن ، سرآار گذاشتن ، فريب دادن ) + ب (اك) = چرخ چ
ي 􀑧 دن ) م 􀑧 اشكاف ديوار ؛ احتمالاً دولاب در معناي اشكاف آه ترآها آنرا ديلاب تلفظ مي آنند از مصدر ديلمك يا تيلمك (= شكافتن طولي ، بري
باشد. اشكاف در فارسي شايد از اين آلمه گرته برداري شده است.
539 . دَوَلو/ت
( = دوه لي = دوه (شتر) + لي (اك ملكي) = شتردار ، متعلق به شتر ، طايفة ترك ايراني از شاخة قاجار ( 18
540 . دهره
زرگ و 􀑧 اغ ب 􀑧 = دهره = دگره = دگيره = دگير (دگيرمك = چرخيدن ، غلتيدن ) + ه (اك) = چرخيده ، غلتيده ، انحنا يافته ؛ دهره بورون = دم
آج ، از حربه هاي دسته دار آه سرش مانند داس انحنا دارد ، شمشير آوچك آه سرش مانند سر عنان باريك و تيز است ؛ دهرة دهر = هلال
( ماه ، دهرة صبح = روشني صبح ( 1
541 . دُهل
= دؤوول = دؤو (دؤومك = زدن ، آوبيدن) + ول (اك) = آوبيدني ، زدني ، از آلات ضربي در موسيقي
542 . دياق
داياق = دايا (داياماق = لم دادن ، از پشت نگه داشتن) + اق (اك) = پشتيبان ، بك آپ ، از اصطلاحات فني براي قطعه اي كه بعنوان پشت
بند استفاده مي شود.
543 . ديرك
زرگ 􀑧 اي ب 􀑧 ه ه 􀑧 لي در خان 􀑧 = ديره ك = دير(ديرمك و تيرمك = تكيه آردن ، زُل زدن ، پافشاري آردن ) + اك (اك) = تكيه گاه ، پاية چوبي اص
قديمي ، ستون ، ميله هاي دروازه درفوتبال ، همريشه با تير
544 . ديشلمه
د ، 􀑧 ردن قن 􀑧 رد آ 􀑧 دپهلو ، خ 􀑧 اي قن 􀑧 ي ، چ 􀑧 از گرفتن 􀑧 و ردني ، گ 􀑧 ه (اك) = خ 􀑧 دن ) + م 􀑧 = ديشله مه = ديشله (ديشله مك = گاز گرفتن ، خوردن ، جوي
چاي شيرين نشده آه با قند بخورند( 1) ؛ ديش (= دندان ، حبه قند ، شايد بخاطر اينكه قديم قند را با دندان نصف آرده و مي خورند)
545 . ديگر
= ديگر = تيگر و تيگير (تيگيرمك = چرخيدن ، تغيير حال دادن) = مربوط به چيزي سواي آنچه آه هست ؛ همريشه با طاير (ه.م)
546 . ديلاق
( = دايلاق = آره اسب دوساله و بچه شتر يكساله ، آدم بي قواره ، دراز بي ثمر ؛ دايچا = آره اسب ، قد بلند ( 1
547 . ديلماج
( و ديلمانج = ديل (زبان) + ماج (اك) = مترجم ( 1
548 . ديوار
اق 􀑧 در توم 􀑧 ال دارد از مص 􀑧 تاده ؛ احتم 􀑧 ا ، ايس 􀑧 تادن) + وار (اك) = پابرج 􀑧 اق = ايس 􀑧 اوره اي دور ؛ دوُرم 􀑧 ورت مح 􀑧 = دوُرار و دوُوار= دوُ(= ص
(دربر گرفتن ، پوشيدن) به معناي دربر گيرنده نيز باشد. از همان مصدر داريم: تومان(تُنبان) و دوواق (درپوش تنور ، شال عروس)
549 . رشته
اق (= 􀑧 در آرقام 􀑧 ش ) از مص 􀑧 ديمي اري 􀑧 = اريشته = اريش (تارهاي عمودي در قالي بافي ) + ته (اك) = تارهاي نازك و بلند ؛ آريش (صورت ق
ه 􀑧 ين ريش 􀑧 م از هم 􀑧 ش ه 􀑧 ايد ري 􀑧 د . ش 􀑧 ي گذرن 􀑧 اج ) م 􀑧 ميان چيزي را تفحص آردن ) به نخهاي طولي فرش گويند چراآه از داخل پودهاي فرش (آرق
باشد.
550 . زگيل
( = زيگيل ، زيييل ، سيگيل ، از ريشه هاي ترآي باستان ؛ سيگنه مك = زگيل درمان آردن ( 2
551 . زنجان
-1 زنگجان = زنگ (مس) + جان (اك مكان) = مكان مس
-2 زنگين و زنگان = سنگين ، باوقار ، باارزش ؛ شهر ارزنجان (پهلوان باوقار) در ترآيه با اين شهر همنام است.
552 . زيلو
وعي 􀑧 ده ، ن 􀑧 ترده ش 􀑧 ده ، گس 􀑧 ن ش 􀑧 تن) + ي (اك) = په 􀑧 م دوخ 􀑧 داختن ، چش 􀑧 ك = ان 􀑧 ه م 􀑧 ائي ؛ زيلل 􀑧 ه ج 􀑧 ز ب 􀑧 اه تي 􀑧 ه ، نگ 􀑧 ن ، انداخت 􀑧 ل (په 􀑧 يُ = زي 􀑧 = زيل
زيرانداز
553 . ژنده
اورة 􀑧 ه ج در مح 􀑧 ر ژ ب 􀑧 وم . تغيي 􀑧 ين مفه 􀑧 ه و هم 􀑧 ين ريش 􀑧 ا هم 􀑧 دير ب 􀑧 درس ؛ جيْن 􀑧 = ژينده = جينده و جيْندا = جيْن (؟) + دا (اك) = پارچة آهنه و من
روزانه نيز متداول است. مانند: گج-گژ ، گيج-گيژ ، آج-آژ
554 . ساتكين
دان 􀑧 ه چن 􀑧 د آ 􀑧 روش ) باش 􀑧 ود ف 􀑧 و ساتكن و ساتگن و ساتگين و ساتگيني = پياله و قدح بزرگ باده ( 1) ؛ احتمالاً در اصل ساتغيْن (= فروشي ، خ
مي اندر سر و ساتكيني به دست/ سعدي × تناسب معنائي ندارد : به مسجد درآمد سرايان و مست
555 . ساتلمش/ت
ده ، 􀑧 ه ش 􀑧 ي فروخت 􀑧 يلة آس 􀑧 ده ، بوس 􀑧 ه ش 􀑧 زور فروخت 􀑧 يش (اك) = ب 􀑧 ار و وادار) + م 􀑧 ل (اك اجب 􀑧 روختن) + ي 􀑧 اتماق = ف 􀑧 ات (س 􀑧 اتيْلميْش = س 􀑧 = س
ازامراي غازان خان درحدود 700 ه.ق
556 . ساج
( = تاوه ، ورقة چدني و آهني براي پختن نان ؛ ساج اياغ = ساج + آياق (پا ، پايه) = پاية ساج ( 3
557 . ساچمه
د 􀑧 دّنظر باش 􀑧 = ساچما = ساچ (ساچماق = ريختن) + ما (اك) = ريختني ، گلولة سربي آه دراسلحه مي ريختند شايد هم فرايند ساخت ساچمه م
آه از ارتفاع خاصي سرب گداخته را به آب مي اندازند و بدون تراشكاري و پرداخت آاري به قطعة صاف و آروي مي رسند.
558 . ساخلو
= ساخلاو = ساخلاغو = ساخلا (ساخلاماق = نگه داشتن ، محافظت آردن ) + غو (اك) = محل محافظت شده ، پادگان ، منطقة استحفاظي ،
( ماليات دريافتي درقبال ايجاد امنيت ( 1،25
559 . سارا
مبل 􀑧 وان س 􀑧 = ساراي = ساري آي = ساري (رنگ) + آي (ماه) = ماه زرد ، ماه بدر ، ناب ، خالص ، نام دختر ، ساراي از شيرزناني آه بعن
زن عفيف و باغيرت ترك در تاريخ جاودانه مانده است.
560 . سارغ
( = ساريْق = ساري (ساريماق =گستردن) + ايق (اك) =گسترده شده ، نوعي سفره پهن ( 1
561 . سارواصلان/ت
( = ساريْ اسلان = ساري (زرد) + اسلان (شير) = شيرزرد ، لقبي براي امراي صفوي ( 1
562 . ساغدوش
ظ 􀑧 اغديش تلف 􀑧 ورت س 􀑧 = ساغديچ = ساغ (راست) + ديچ (طرف) = سمت راست ، شخص سمت راست داماد ( 2) ؛ اين آلمه براي راحتي بص
مي گردد و به اشتباه آنرا ساغدوش (دوش = شانه) مي خوانند
563 . ساغر
ا 􀑧 = ساغير = ساغ (ساغماق = دوشيدن) + ير (اك) = ظروف شير و شراب ، مخروطي بشكل هاون آه در آن شراب ريزند ( 2) ، همريشه ب
سغراق (ه.م)
564 . ساغَري
ه ؛ 􀑧 وعي پارچ 􀑧 ب و الاغ ، ن 􀑧 ده اس 􀑧 اغي ش 􀑧 ت دب 􀑧 ز ، پوس 􀑧 ر چي 􀑧 ت ه 􀑧 ت ، پوس 􀑧 ش ، پوس 􀑧 ده ) + ريْ (اك) = پوش 􀑧 = ساغريْ = ساغ (وسيلة نگهدارن
ي 􀑧 ه عرب 􀑧 اغري ب 􀑧 ورت ص 􀑧 ساغري پوش = پوشش درويشانه و ساده ، ساغري دوز = دوزندة ساغري ، يئر ساغري سي = پوستة زمين ، بص
نيز رفته است. ( 2) ؛ ساغراق (= ساداق = تيردان) و ساخلاماق (= نگهداشتن) و ساغليق (سلامتي) همگي از اين ريشه اند.
565 . ساق
( = ساغ = سالم ، سلامت ، صحيح ، منظم ، مرتب ، صاغ (معر) ( 1
566 . سالار
= سالار = سال (سالماق = انداختن ، برانداختن ) + ار (اك فاعلساز ) = براندازنده ، به خاك مالنده ، يل ؛ گاهي اصرار دارند آه سالار تغيير
يافتة سردار است!
567 . سامان
ف در 􀑧 ين تعري 􀑧 ا هم 􀑧 = ساهمان = ساغمان = ساغ (ه.م) + مان (اك مبالغه ) = بسيار مرتب و منظم ، آنچه ماية سلامتي و نظم و راحتي باشد. ب
الا ، 􀑧 فر ، آ 􀑧 وازم س 􀑧 ه ، ل 􀑧 باب خان 􀑧 د : اس 􀑧 د . مانن 􀑧 ف متفقن 􀑧 ن تعري 􀑧 ي روي اي 􀑧 فارسي بيش از 15 معني براي سامان آورده مي شود آه در اصل همگ
ي : 􀑧 ار ، در ترآ 􀑧 دن آ 􀑧 ت ش 􀑧 دن = درس 􀑧 امان ش 􀑧 افتن ، س 􀑧 م ي 􀑧 افتن = نظ 􀑧 نظم و آرايش ، آرام و قرار ، رونق ، پاآدامني ، دولت و ثروت ؛ سامان ي
سهمان تاپماق = سامان يافتن ، سهمانسيز = بي سر و سامان
568 . سان / پ
= شبيه ، عظمت ، اعتبار ؛ پسوندي در انتهاي اسم براي بيان شباهت (باخ: آبسان و ساناز)
569 . سان ديدن
هرت و 􀑧 از ريشة ترآي سان (تعداد ، اعتبار ، شبيه) = مشاهدة عظمت و قدرت و نظم ، مشاهدة رژة نيروهاي مسلح ، آدلي-سانلي = داراي ش
اعتبار ، همريشه با ساناز (ه.م)
570 . ساناز
= سان (ه.م) + آز (آم) =آم شمار ،آم نظير ، نام دختر
571 . ساو
ادي 􀑧 = ساو و سوْو = پيغام ، هديه ، داستان ، رسالت ، خبر ( 2) ؛ باج يا هدية شاهان ضعيف به شاهان قوي ( 27 ) ؛ اين ريشه در ترآيبات زي
وْو = 􀑧 ؤز س 􀑧 و ، س 􀑧 و مگ 􀑧 اواش = بگ 􀑧 ر : س 􀑧 مشاهده مي شود . از جمله: سخن (ه.م) ، ساوج (پيامبر) ، ساوه (ه.م) ، سبلان (ه.م) و در ترآي معاص
حرف و پيام :
اگر رام گردد به از ساو نيست/ شاهنامة × مرا با چنين پهلوان تاو نيست
572 . سبكتگين
وي و 􀑧 ود غزن 􀑧 در محم 􀑧 ب پ 􀑧 = سُبَك تگين = سوبك تگين = سو (قشون ، سرباز ) + بك (بيگ ، رئيس ) + تگين (ه.م) = شاهزاده افسر اردو ، لق
بُك 􀑧 داماد آلپ تگين ومؤسس سلسلة غزنوي ( 18 ) ؛ سوبك = افسر اردو ، از رتبه هاي نظامي غزنويان ، در زبان فارسي سُبَك را به اشتباه سَ
خوانده اند ، سوُباي = سو باي = افسر و ترآي معاصر يعني مجرّد ، سو باشي = سرلشكر
573 . سبلان
ا 􀑧 ده ي 􀑧 = ساوالان = ساو (هديه ، باج ، پيام ) + آلان (گيرنده) = باجگير ، هديه گير ، پيامگير ، وحي گير ، آوهي در اردبيل ؛ مفهوم پيام گيرن
وه 􀑧 ين آ 􀑧 رد و در هم 􀑧 پري ميك 􀑧 وه س 􀑧 ن آ 􀑧 وي را در اي 􀑧 وحي گيرنده شايد نزديكتر باشد چراآه اعتقاد زيادي اس ت آه زرتشت دوران رياضت و تق
وحي به او نازل مي شد.
574 . سپوختن
= مصدر جعلي از مصدر ترآي سوْپوخماق (= حمله وري باسرعت و شدت به طرف يك شخص)
575 . سُپور
= سوپور (سوپورمك = جارو آردن) = جاروآُن ، وسيلة جارو آردن ، مجازاً آشغالچي
576 . سُخمه
= سوْخما = سوخ (سوخماق = فرو بردن) + ما (اك) = فرو برده ، فرو بردن خنجر در شكم دشمن ، اصطلاح نظامي
577 . سخن
= سوْقن = سوْوقان = سوْو (پيام ، خبر) + قان (اك) = پيام رسي ، صحبت رسمي و ديپلماتيك؛همريشه با سبلان،ساوه،ساوج ، سوغات
578 . سراغ
ي ؛ 􀑧 ال آس 􀑧 ردن ازح 􀑧 = سوْراق = سوْر (سوْرماق = پرسيدن) + اق (اك) = پرس و جو ، سؤال ، احوالپرسي ؛ سراغ گرفتن = پرس و جو آ
سوْرماق در معناي فوق در ترآيه مورد استفاده قرار مي گيرد و ترآان آذري بجاي آن سوْروشماق را استفاده مي آنند.
579 . سرتق
= سيْرتيْق = سيْرت (سيْرتماق = لوس و ننر آردن) + يق (اك) = لوس ، نُنُر ، بي ادب ؛ سيْرتيْلماق = سرتيق شدن
580 . سرجوخه
الارين 􀑧 ديم ؛ جوْوق 􀑧 امي درق 􀑧 ة نظ 􀑧 ري ، رتب 􀑧 روه 8 نف 􀑧 يس گ 􀑧 الاتر ) = رئ 􀑧 ر ب 􀑧 = سر (رئيس / فارسي) + جوخه (= چوْخا و جوُغا و جوْوقا = 8 نف
يئنه قوردولار! = باز هم گروهشان را تشكيل دادند.
581 . سرآه
( = سيرآه ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 2
582 . سرگين
= سرگين = سر (سرمك = پهن آردن) + گين (اك) = پهن شده ، ريخته شده روي زمين ، فضلة چهارپايان مانند الاغ و اسب و شتر :
گرچه جو صافي نمايد مرترا/ مولوي × در تگ جو هست سرگين اي فتي
583 . سرمه
= سورمه = سور (سورمك = ماليدن ، آشيدن) + مه (اك) = آشيدني ، ماليدني ، از وسايل آرايشي چشم.
584 . سري
ز 􀑧 ده ني 􀑧 ف ش 􀑧 ت خفي 􀑧 ده ؛ در حال 􀑧 ه ش 􀑧 م بافت 􀑧 ده ، به 􀑧 رهم چي 􀑧 ت س 􀑧 دن ) + ا (اك) = پش 􀑧 رهم چي 􀑧 ت س 􀑧 تن ، پش 􀑧 افتن ، دوخ 􀑧 = سيْرا = سيْر (سيْرماق = ب
بصورت سئري و سيره مي آيد.
585 . سُريدن
( و سُر خوردن = از مصادر جديد فارسي و وام گرفته از ريشة ترآي سورمك (= ليز دادن ، آشيدن روي چيزي) ( 18
586 . سريش
ادة 􀑧 بنده ، م 􀑧 ادة چس 􀑧 ش (اك) = م 􀑧 اب ) + ي 􀑧 دود ، لع 􀑧 د ، ان 􀑧 ي ش 􀑧 فالي داده م 􀑧 روف س 􀑧 ر روي ظ 􀑧 ه ب 􀑧 ابي آ 􀑧 ير (لع 􀑧 ريش = س 􀑧 يريش و چي 􀑧 و سريشم = س
صحافي
587 . سغراق
غراق 􀑧 در ، س 􀑧 = ساغراق = ساغ (باخ: ساغر) + راق (اك) = ظرف شير و شراب ، آاسه يا آوزة لوله دار ، جام شراب : خاموش آن پرده م
خاموشان بخور * ستّارشو ، ستّارشو ، خو گير از حلم خدا / مولوي
588 . سقّز
دني) ، 􀑧 ي جوي 􀑧 يرة درخت 􀑧 دران (ش 􀑧 يظ و رُبّ ، قَن 􀑧 يرة غل 􀑧 د ش 􀑧 ود مانن 􀑧 زان ش 􀑧 بد وآوي 􀑧 ه بچس 􀑧 ه جام 􀑧 ه ب 􀑧 زج آ 􀑧 ز ل 􀑧 اقيْز = هرچي 􀑧 اغيْز ، س 􀑧 اققيْز ، س 􀑧 = س
( ازجويدني هاي طبيعي ، شهري درآردستان ؛ ساغيز تبراق = خاك لزج = گل آوزه ، ساغيزقان = آشكرك ( 2
589 . سقلمه
و سقرمه و سدرمه و سغلمه = سيْغيْلما = سيْغيْل ( محكم شدن ، مشت شدن ) + ما (اك) = حالت مشت آردن دست براي زدن ، مشت ؛ سقلمه
( زدن = مشت زدن ؛ سيْغماق = محكم بستن ، فشار دادن ( 1
590 . سقناق
= سيْغيْناق = سيغين (سيغينماق = پناهنده شدن ، پناه گرفتن در جائي ) + اق (اك) = پناهگاه ، ايمنگاه ، قلعه و استحكامات : هريك در مكان و
سُكنا و سقناق خود با يكديگر در مقام نفاق … / مجمع التواريخ
591 . سكّو
( = سكي = پله ، نشيمنگاه بلندتر از سطح زمين مانند سنگ ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 18،2
592 . سلاّنه سلاّنه
= ساللانا ساللانا (ساللانماق = آويزان شدن) = آويزان آويزان ، شل و ول رفتن ، ولو
593 . سلجوق/ت
ا 700 ه.ق 􀑧 ال از 429 ت 􀑧 ه 270 س 􀑧 ران آ 􀑧 رك اي 􀑧 اي ت 􀑧 = سئلجوق = سئل (سيل) + جوق (اك) = سيل آسا ، يورش آننده چون سيل ، از حكومته
در آسياي غربي سلطنت آردند آه بعدها از افغانستان تا شام و الجزيره و روم را تحت يك حكومت اسلامي واحد مقتدر درآورد.
594 . سنجاق
= سانجاق = سانج (سانجماق = زدن شانه به سر ، آويختن يا زدن ميخ و … در جائي ) + اق (اك) = وسيلة آويختن و زدن ، (به سر) زدن ؛
قديم بمعناي پرچم (بايراق) هم آمده است چراآه بايراق را در زمين ميخكوب مي آرده اند.
595 . سنجر
= پرندة شكاري ، نوعي عقاب ، لقب احمدبن ملكشاه آخرين پادشاه سلجوقي
596 . سنقر
= سوْنقوُر= نوعي عقاب سردسيري ، بزرگ خاندان اتابكان فارس درقرن ششم ، طغان شاه پادشاه ترآستان دو غلام داشت بنامهاي آق سنقر
و قارا سنقر آه به مراتب بالاي حكومتي رسيدند.
597 . سنگر
( = سنكير = سرآوه ، آنارة هر ديوار ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 2
598 . سنه نه
= سن (تو) + ه (به) + نه (چه) = به تو چه ؛ ترا سنه نه = ترا به تو چه! = به تو چه مربوط؟
599 . سو
= آب ، رودخانه ، ترآيبي در نام بسياري از رودخانه ها. مانند: آغ سو و قان سو در چين
600 . سوپ
در انگليسي Soap = سوب (ترآي باستان) = سو (ترآي معاصر) = آب ( 17 ) ، غذاي آبكي و شُل ، بصورت
601 . سودا
ياهي و 􀑧 اي س 􀑧 ه معن 􀑧 ي آ 􀑧 ي عرب « ود ا 􀑧 س» ا􀑧 د ب 􀑧 ه نباي 􀑧 ن آلم 􀑧 ق ، اي 􀑧 ت وعش 􀑧 تن ) + دا (اك) = محب 􀑧 ت داش 􀑧 ئومك = دوس 􀑧 ئو (س 􀑧 ئودا = س 􀑧 = سؤودا و س
معامله دارد اشتباه شود. سوداي رخ ليلي ، شد حاصل ما خيلي * مجنون بيگي واويلا ، اولدوم ينه ديوانه/ مولوي
602 . سورتمه
= سورتمه = سورت (سورتمك =آشيدن) + مه (اك) = آشيدني ، وسيلة سُر خوردن و آشيدن بوسيلة سگ يا ميمون در روي برف
603 . سورچي
= سورچي = سور (سورمك = سواري آردن) + چو (اك) = راننده ؛ سورچي ارابه = درشكه چي
604 . سوغات
وان 􀑧 ي ت 􀑧 در ترآي م « سو-ساو » = سوْقات و ساوقات = سوْو(پيغام ، هديه ، باج ) + قات (اك) = هديه ، هدية سفر؛ از ديگر آاربرده اي ريشة
بلان ، 􀑧 اجگير = س 􀑧 اوالان = ب 􀑧 اوه ، س 􀑧 اوا = س 􀑧 ام ، س 􀑧 رف و پي 􀑧 وْو = ح 􀑧 ؤز س 􀑧 بموارد زير اشاره آرد : ساواش = بگو مگو ، ساووج = پيامبر، س
سخن = سوقن
605 . سوك
= سوْخ (سوْخماق = فرو بردن) = ابزار نوك تيز براي راندن گاو و الاغ
606 . سوگلي
= سئوگيلي = سئو(محبت) +گيل (اك) + ي (اك) = مورد محبت ، معشوقه
607 . سولدوش
= سولديچ = سوْل (چپ) + ديچ (سمت) = سمت چپ ، شخصي آه در عروسي در سمت چپ داماد بايستد (باخ: ساغدوش)
608 . سولماز
ام 􀑧 رده )، ن 􀑧 ه پژم 􀑧 وًلار (هميش 􀑧 = سوْل(سوْلماق = پژمردن) + ماز(اك انكار و سلبيّت ) = آسيكه هرگز پژمرده نمي شود،هميشه جاودان،مق ابل س
خانم
609 . سومر
ريّت 􀑧 دني بش 􀑧 وم م 􀑧 ين ق 􀑧 وم ، اول 􀑧 = سومر = سوم (سوْم = آامل ، تمام ،ناب ، بي نقص ، قومي قديمي از ترآه ا) + ار(پهلوان) = پهلوان قوم س
ه 􀑧 اي يافت 􀑧 ته ه 􀑧 اد نوش 􀑧 ابهات زي 􀑧 رائن و تش 􀑧 آه 7200 سال پيش از آذربايجان تا بين النهرين حكومت آردند و 3000 سال حاآم بودند . شواهد و ق
شده از اين قوم ، زبان آنها را به ترآها نزديكتر مي آند.
610 . سونا
-1 سوْن (آخر) + ا (اك) = آخري ، نام دختر ته تغاري
ا 􀑧 د دورن 􀑧 رآيبش مانن 􀑧 ت ت 􀑧 -2 سوُنا = سوُ (آب) + نا (اك) = متعلق به آب ، نام گلي درآنارآب ، نوعي مرغابي (شايد اتفاقي است آه در اين حال
شده است) ، زيبا ، نام دختر ؛ با اين تلفظ در ترآيه متداول است.
611 . سياق
= ساياق = ساي (سايماق = شمردن) + اق (اك) = شمارش ، علم محاسبات در قديم ، اين ريشه در عربي هم استفاده مي شود.
612 . سيبري
دگي 􀑧 ة زن 􀑧 = سيبير و سيوير = سابار و ساوار (باخ: بيله سوار ) ، ساآنان آنوني توبولسك اآنون هم اين ناحيه را آه در قرون 5 و 6 محل اولي
ي 􀑧 يار بزرگ 􀑧 ة بس 􀑧 ه منطق 􀑧 ام ب 􀑧 ن ن 􀑧 قوم ساوار بوده است بدين نام مي خوانند و بعداً روس ها از قرن 16 ميلادي نام آنرا به سيبري تغيير داده و اي
.( اطلاق مي گردد ( 18
613 . سيخ
قا 􀑧 ر ؛ اَت سيش 􀑧 اب و جگ 􀑧 = سيْق در سو مري = سيش وشيش در اويغوري = سيْخ در آذري = فرو بردني ، وسيلة فرو بردن ، وسيلة پختن آب
توقتوردي = گوشت را به سيخ آشيد ( 2) ، شيشليك = سيخليك = سيخي
614 . سيل
ات 􀑧 ت و داراي ترآيب 􀑧 ي اس 􀑧 ه ترآ 􀑧 ن آلم 􀑧 ون رود ؛ اي 􀑧 ان چ 􀑧 ه ، خروش 􀑧 ي از رودخان 􀑧 اي ) + ل (اك) = ناش 􀑧 اخ : چ 􀑧 ئي (رود ، ب 􀑧 ئل = س 􀑧 = سئيل و س
ردن 􀑧 اري آ 􀑧 ك = ج 􀑧 زيادي در اين زبان مي باشد : سلجوق = سئلجوق = سيل آسا ، سئي له مك = شستن غلة ناصاف در آب رودخانه ، سئلله م
ئلينتي 􀑧 ، سئلوْوچا = مسيل ، سئي سئي = آاهل و وقت تلف آن (مانند هدر رفتن آب ) ، سئيين = آاسة سفالين بزرگ براي ماست و آبدوغ ، س
= پخش و پلا (مانند سيل)
615 . شاباش
ديمي 􀑧 وم ق 􀑧 د و از رس 􀑧 روس دهن 􀑧 ا ع 􀑧 اد ي 􀑧 ه دام 􀑧 ي ب 􀑧 ه درعروس 􀑧 ه اي آ 􀑧 ه ، هدي 􀑧 اد ، هدي 􀑧 اه دام 􀑧 = شاه (ه.م) + باش (سر ، سهم ) = سهم شاه ، سهم ش
ترآان است و در بين فارسها چندان متداول نبوده و شايد نيست. با اين همه اصرار دارند آه اين آلمه در اصل شادباش بوده است:
شاباش اي سلطان ما / مولوي × سلطان آني بي بهره را
616 . شاخ
ائم 􀑧 اق = ق 􀑧 اخ دورم 􀑧 اخه ) ؛ ش 􀑧 اخ : ش 􀑧 ت (ب 􀑧 ه نيس 􀑧 ن آلم 􀑧 اي « اخه 􀑧 ش» ة􀑧 ه ريش 􀑧 ت . البت 􀑧 ه اس 􀑧 ين ريش 􀑧 ز هم 􀑧 ات ني 􀑧 = تيز و قائم ؛ وجه تسمية شاخ حيوان
ايستادن ، شاخ پول = پول تازه و تا نشده
617 . شاخه
= شاخا = شاخ (شاخماق = پيچيدن دور چيزي و بالا رفتن ، رعد و برق زدن،جاري و روان شدن همراه با ايجاد آردن پر و بال)+ ا(اك)
=رشد آننده و بالا رونده،بالا رونده و پر و بال دهنده ، قسمت رشد آننده و پر و بال دهندة گلها و درختان ؛ شاخدا = ساتع شونده و نفوذ
آننده، سوز و سرما ، ايلديريم شاخدي = رعد و برق ساتع شد.
618 . شاآر
= معرب چاآر آه مشتقات شُكر ، تشكر و … به خود گرفته است.
619 . شانه
رغ ؛ 􀑧 م م 􀑧 ل تخ 􀑧 = شانا = شان (لانة زنبور عسل ، آندو ) + ا (اك) = آندوئي ، مانند آندو بصورت خانه خانه و مشبك ، قابي آاغذي براي حم
اني 􀑧 رغ ، آري ش 􀑧 م م 􀑧 رف تخ 􀑧 راي ظ 􀑧 ان ب 􀑧 براي همين است آه اين لغات بصورت برعكس نيز استفاده مي شود يعني شانه براي لانة زنبور و ش
= آندوي زنبور
620 . شاه
.( = احتمالاً از ريشة ترآي باستانيِ شات و شاد (= عاليترين درجة نظامي در ترآي باستاني) آمده است ( 17
621 . شاهسِوَن
ه 􀑧 ا ب 􀑧 ه بن 􀑧 فوي آ 􀑧 اهان ص 􀑧 زرگ طرفدارش 􀑧 ل ب 􀑧 اه ، قبائ 􀑧 امي ش 􀑧 ت ، ح 􀑧 اه دوس 􀑧 = شاه (ه.م) + سئو (سئومك = دوست داشتن) + ان (اك فاعلي ) = ش
ود 􀑧 ي ش 􀑧 ه م 􀑧 ا گفت 􀑧 ه آنه 􀑧 ز ب 􀑧 ون ني 􀑧 ل س 􀑧 د ، اي 􀑧 كني گزيدن 􀑧 د و در آن س 􀑧 ل آمدن 􀑧 ه اردبي 􀑧 غير ب 􀑧 ياي ص 􀑧 ام از آس 􀑧 ين ن 􀑧 ه اي بهم 􀑧 ر قبيل 􀑧 اس آبي 􀑧 اه عب 􀑧 دعوت ش
(انقراض سلسلة صفويه / لكهارت / ترجمة عماد ).
622 . شبان
= شوْوان = چوْوان = چوْبان = چوپان (ه.م)
623 . شبستر / ج
ت ، از 􀑧 وم چيچس 􀑧 وان ق 􀑧 وان) = پهل 􀑧 ه ) + ار (پهل 􀑧 ة ارومي 􀑧 ابق درياچ 􀑧 ام س 􀑧 وم ، ن 􀑧 ام ق 􀑧 ت = ن 􀑧 ت (و چيچس 􀑧 تر = چوْووس 􀑧 تر = چوْووس 􀑧 = شوْووس
ابي 􀑧 ور زهت 􀑧 ن راز ، پروفس 􀑧 شهرهاي تبريز آه در تاريخ ، بسيار عالِم خيز و علم پرور بوده است از جمله : شيخ محمود شبستري صاحب گلش
ا 􀑧 د ! گوي 􀑧 ي خوابن 􀑧 تر م 􀑧 ب در بس 􀑧 ه ش 􀑧 تر (هم 􀑧 ب بس 􀑧 ه ش 􀑧 ت و توجي 􀑧 ند اس 􀑧 صاحب تاريخ هفت هزار سالة ترآان ؛ تحريف چوْووستر به شبستر ناپس
ديگران روي سنگ مي خوابند) ناپسندتر.
624 . شبيخون
ب ، 􀑧 ت ش 􀑧 ت ) = تاخ 􀑧 ده اس 􀑧 ي ش 􀑧 تفاده م 􀑧 و شباخون ( 1) = شب آخين = شب + آخين (تاخت و تاز ، يورش ، در ترآي باستان هم از اين آلمه اس
افتن 􀑧 يل ي 􀑧 دن ، گس 􀑧 آخين = آخ (آخماق = روان ش ؛ «! خون در شب » يورش در شب ، در مفهوم اين آلمه نيز همين معني استنباط مي شود نه
، يورش آردن) + ين (اك) = يورش
625 . شپلاق
= شاپالاق = شاپا (شاپاماق = آشيدن ، آشيده زدن ، چپ و راست زدن) + لاق (اك) = سيلي
626 . شغال
اطع 􀑧 ان ق 􀑧 اه ؛ بره 􀑧 وچكتر از روب 􀑧 واني آ 􀑧 ز ، حي 􀑧 ي و تي 􀑧 وان برق 􀑧 ال (؟) = حي 􀑧 رق زدن ) + ق 􀑧 اق = ب 􀑧 اق (چاخم 􀑧 ال = چ 􀑧 ال = چاقق 􀑧 = شاغال = چاغ
schakal ، ( ي􀑧 ل (عرب 􀑧 ي ) ، جق 􀑧 غال (فارس 􀑧 27 ) بر ترآي بودن اين آلمه اصرار دارد و از اين زبان است آه به زبانهاي ديگر رفته است : ش )
انگليسي). ) jackal ، ( فرانسه ) chakal ، ( (آلماني
627 . شّق
ا) 􀑧 اق + ق 􀑧 اققا = ش 􀑧 = شاق = معرّب چاق (چاقماق = بريدن ، شكافتن ) = بريده ، دونيم ؛ شّق القمر = شكافتن ماه ، انشقاق ومشتق و شقّه (= ش
از همين ريشه اند.
628 . شلاق
= شاللاق = شال (شالماق = چالماق = زدن ، آوبيدن) + لاق (اك) = آوبش ، ضربه ، وسيلة زدن
629 . شلتاق
= شيْلتاق = چيْلتاق = چيْل (= هياهو ، ديوانگي ، بي عقلي ) + تاق (اك) = هياهو آننده ، بي عقل ، لاف زن ، دعوا آننده ، متجاوز ، لوس ،
دن ، 􀑧 ه ش 􀑧 ديرماق = ديوان 􀑧 ه ، چيْل 􀑧 يْن = ديوان 􀑧 م : چيْلغ 􀑧 ه داري 􀑧 ين ريش 􀑧 ت . از هم 􀑧 ه اس 􀑧 وده و آودآان 􀑧 اب ب 􀑧 شلوغ ، آارهاي بچگانه آه بي حساب و آت
شيللاق = جفتك
630 . شلخته
= شالاختا = شالاقتا (مانند: يومورتا) = شالاق (وارفته ، بي اندام ، خربزة وارفته) + تا (اك) = بدترآيب ، بي قواره ، وارفته
631 . شلمه
ي 􀑧 ي م 􀑧 يش از 20 معن 􀑧 ا ب 􀑧 ه ه 􀑧 اق در لغتنام 􀑧 راي چالم 􀑧 تن ، ب 􀑧 ر بس 􀑧 ا س 􀑧 دن ي 􀑧 ه ب 􀑧 تاري را ب 􀑧 = شلمه و چلمه = شل (شالماق = چالماق = پارچه يا دس
نويسند آه در اينجا اين معني مورد نظر است) + مه (اك) = دستاري آه بر سر ببندند ؛ اوشاغي دالينا چالدي = بچه را به آول خود زد
632 . شمخال
.( = شامخال = نوعي اسلحة ابتدائي سرپُر شبيه برنو آه در دورة صفويه مورد استفاده قرار گرفت ( 25
633 . شمشك
= شيمشك = نور ساتع شده از رعد و برق ، آذرخش
634 . شنگ
= شنگ = شاد؛ شوخ و شنگ = شوخ و شاد ؛ باخ: شنگول و گلشن
635 . شنگول
= شن (شادي) + گول (خنده) = شادي - خنده ، محل تفرج و شادي ؛ مقلوبِ گلشن (ه.م):
شوخكي ، شنگولكي ، عيارآي/ مولوي × ناگهان بستد دلم دلدارآي
636 . شيشليك
= شيش (باخ: سيخ) + ليك (اك) = سيخي ، به سيخ آشيدني
637 . شيشه
اف ، 􀑧 اك و ص 􀑧 خ پ 􀑧 وز = ي 􀑧 وش ب 􀑧 فافيت ؛ ش 􀑧 اآي و ش 􀑧 مبل پ 􀑧 ز ، س 􀑧 اك و زلال و تي 􀑧 ز پ 􀑧 ر چي 􀑧 اك ) + ه (اك) = ه 􀑧 = شوشه = شوش (صاف ، تيز ، پ
قولاغين شوش دوتوب=گوشش را تيز آرده ، شوشوْو = گاو شاخ تيز ، شوش پاپاق = آلاه بوقي
638 . شيما
( = شيما = از نامهاي قديمي ترآي خانم ها ( 5
639 . صاطور
و ساطور و ساتور = ساتيْر = سات (ساتماق و چاتماق = دو تكه آردن) + ير (اك فاعلساز) = دونيم آننده ، چاقوي بزرگ دسته دار :
برهنه نشايد به ساطورآشت/سعدي × ورش بخت ياور بود،دهر پشت
640 . صندل
( در انگليسي ( 17 Santal نيز استفاده شده است ، بصورت « چينتال و چيندال » = معرّب سندل = نوعي درخت آوچك ، در ترآي باستان
641 . صندلي
= سندلي = سندل (باخ: صندل) + ي (اك) = منسوب به صندل ، از جنس صندل ، وسيلة نشستن
642 . طاباق
ه 􀑧 ين آلم 􀑧 دة هم 􀑧 = تاباق = تابا (باخ: تابه) + اق (اك) = تابه اي ، ظرف مدور فلزي براي پختن نان ، خشت پختة بزرگ ( 1)؛ طَبَق نيز ساده ش
م 􀑧 ه ه 􀑧 ة تاب 􀑧 ه و ريش 􀑧 ة آن تاب 􀑧 ت و ريش 􀑧 ه اس 􀑧 است ، طابق = معرب تابك (= تابه + ك) = طاباق آ وچك ، تاباق ، اين آلمه از ترآي به عربي رفت
تاو است. تاباق آپارما(طبق بردن) از سنتهاي ديرينه در عروسي در بين ترآهاست.
643 . طاس
= تاس و تاز و داز (ترآي باستان ) = تاش و داش (ترآي معاصر ) =آاسة سنگي و سخت ، سنگ ،آاسة فلزي ، سر بي مو ، حيوان بي شاخ
، زمين بي حاصل ( 17،2 ) ؛ دازالاق و دازلاق = آچلِ بي مو ؛ سگ تازي = سگ شكاري و بي مو
644 . طاق. 1
ي 􀑧 ود م 􀑧 م بوج 􀑧 وار به 􀑧 رف دي 􀑧 باندن دو ط 􀑧 طاق در واقع از چس ؛ « تاقماق و تاخماق = يكي آردن ، چسباندن » = تاق = در ترآي سومري بمعني
.( آيد ( 7
645 . طاق. 2
دن 􀑧 اق ش 􀑧 ت ط 􀑧 = معرب تاي (ه.م) = لنگه ، تك ، فرد ؛ جفت و طاق بازي = نوعي سرگرمي و بمعني فرد و زوج بازي ، طاقي = تكي ، طاق
= يكه شدن طاقت و از آف رفتن آن ( 1). الحق اميرهوشنگ ، امروز در دنيا طاق است و بهتر از اويي نيست / اميرارسلان
646 . طاير
اي 􀑧 ده ، چرخه 􀑧 ده و غلتن 􀑧 يلة چرخن 􀑧 وردن ) = وس 􀑧 ط خ 􀑧 دن ، غل 􀑧 = تَيَر و تَهَر و تَكَر = تگر از مصدر تگيرمك (= ديگيرمك و ديغيرماق = چرخي
ودرو 􀑧 رخ خ 􀑧 ز از چ 􀑧 ي هرگ 􀑧 ت ول 􀑧 ه اس 􀑧 م رفت 􀑧 ي ه 􀑧 ه عرب 􀑧 اير ب 􀑧 ماشين ؛ همريشه با دگيرمان (و دييرمان = آسياب) ، اين لغت هرچند بصورت ط
در Tire ورت 􀑧 د ، بص 􀑧 ي باش 􀑧 نمي توان مفهوم پرواز آردن (طير) را اس تنباط آرد . لذا املاي طاير در فارسي هم اشكال دارد و تاير صحيح م
انگليسي و ديگر زبانهاي اروپائي.
647 . طرخان
ه 􀑧 ق ورود ب 􀑧 ازه ح 􀑧 ب اج 􀑧 دون آس 􀑧 ود و ب 􀑧 اف ب 􀑧 راج مع 􀑧 اج و خ 􀑧 دة آن از دادن ب 􀑧 ه دارن 􀑧 = ترخان = اصيل زاده ، رئيس وسرور ، شاهزاده ، لقبي آ
وران : 􀑧 ان ت 􀑧 ود ، از قهرمان 􀑧 اراب ب 􀑧 حضور شاه را داش ت ، رتبه اي نظامي درترآي باستان ، لقب فيلسوف بزرگ ابونصرفارابي آه از ترآ ان ف
برو تيز با لشكر رزم ساز / شاهنامه × به طرخان چنين گفت آاي سرفراز
648 . طرغان
كر (در 􀑧 وه لش 􀑧 ي = انب 􀑧 ك ترگن 􀑧 و ن ، چري 􀑧 ردن قش 􀑧 ع آ 􀑧 تن = جم 􀑧 ان بس 􀑧 ون ؛ طرخ 􀑧 ون (اك) = قش 􀑧 ردن ) +گ 􀑧 = معرب ترگون = تر (ترمك =گرد آ
قوتادغوبيليغ) :
… و سلطان طرغان بست و بندگان چالش مي آردند / راحه الصدور
649 . طَرغو
اريم = 􀑧 ت ، ت 􀑧 ارلا = آش 􀑧 كش ( 1)؛ ت 􀑧 ه و پيش 􀑧 ده ، علوف 􀑧 ته ش 􀑧 ي (اك) = آاش 􀑧 تن) + غ 􀑧 اق = آاش 􀑧 اري (تاريم 􀑧 اريغي = ت 􀑧 ارغي = ت 􀑧 ارغو = ت 􀑧 = ت
آشتزار
650 . طرقّه
= تاراققا= تاراق(صداي انفجار)+قا(اك) = تاراق آننده ، مادة منفجره
651 . طرلان
= ترلان = شاهباز ، بي باك ، زيبا ، نام دختر ؛ اكِ لان در انتهاي تعدادي حيوانات ديگر هم مي آيد: ايلان (= مار) ، قاپلان (= پلنگ)
652 . طُغتگين/ت
ق ( 497 􀑧 ان دمش 􀑧 س اتابك 􀑧 گين مؤسّ 􀑧 دين توغت 􀑧 وغ ، ظهيرال 􀑧 اهزاده ت 􀑧 ين (ه.م) = ش 􀑧 اص ) + تگ 􀑧 م خ 􀑧 ا اس 􀑧 = توُغتگين = توُغ (باخ: طوق ، در اينج
ه.ق) و از رؤساي لشكري سلجوقي و داراي مقام اتابكي
653 . طُغراء
وطوُرغاي وطوُرقا = توغرا = توغ (باخ: طوق) + را (اك) = حلالي و قوسي،حكم ، مُهر قوسي سلاطين ترك در بالاي فرمانهاي حكومتي
، در غزليات فارسي آنايه از آمانِ ابرو: هلالي شد تنم زين غم آه با طغراي ابرويش*آه باشد مه ،آه بنمايد ز طاق آسمان ابرو/حافظ
654 . طُغرل
گ دراج 􀑧 ا بان 􀑧 ا: الا ت 􀑧 ام آق 􀑧 ورد ! ( 1) ، ن 􀑧 ي خ 􀑧 ي را م 􀑧 ط يك 􀑧 ي فق 􀑧 د ول 􀑧 ي آن 􀑧 كار م 􀑧 = توُغرول = پرندة شكاري ازجنس طوغان آه هزار مرغابي ش
است و قمري*الاتا نام سيمرغ است و طغرل / منوچهري دامغاني
655 . طلناز
= تئلناز= تئل(زلف ،گيسو)+ ناز= ناز گيسو، خوش زلف ، نام دختر
656 . طنبور
= تنبور = تن (ه.م) + بور (بورماق = تاباندن ، انحنا دادن ، پيچاندن ) = تن تاب خورده ، بدنه انحناء يافته ، از سازهاي زهي آه درآن آاسه
اطع 􀑧 نسبت به دسته اش انحناء پيدا آرده است ؛ تنبور ترآي = تنبوري آه آاسه و سطح آن از نمونة شرواني آن آوچكتر است ؛ البته برهان ق
27 ) آنرا اسپانيائي مي داند. )
657 . طواشي
اي 􀑧 ادم ه 􀑧 ه و خ 􀑧 دمتكار ، خواج 􀑧 غلي ) = خ 􀑧 ي (اك ش 􀑧 افتن ( 2)) + ي (اك) + چ 􀑧 ردن ، ي 􀑧 دمت آ 􀑧 = معرب تاپوچي = تاپي چي = تاپ (تاپماق = خ
حرمسرا ( 1) ؛ تاپي (= خدمت) در اصل تاپيق بوده لذا تاپيچي هم در اصل تاپيقچي بوده است،تاپينماق = عبادت ، تاپيناق = محل عبادت
658 . طوج
( = توج = برنز ( 25
659 . طوزغو
( = توْزغو = توْز (؟) + غو (اك) = ؟، توْزغو و توْزلوق از غذاهاي متنوع و لذيذ آه پيشكش خويشان مي آردند ( 1
660 . طوغان
ي 􀑧 ان در ترآ 􀑧 ان - طغ 􀑧 ا ، طوغ 􀑧 تة عقابه 􀑧 ده اي از دس 􀑧 ده ، پرن 􀑧 كار آنن 􀑧 يار ش 􀑧 ان (اك) = بس 􀑧 رفتن ) + غ 􀑧 ر گ 􀑧 = توُغان = تو (توماق = گرفتن ، درب
گر مثل طوغانش گويد يا تگين/ ناصرخسرو × مانند سارا-دارا درفارسي و زيد- عمرو در عربي است. پند از هرآس آه گويد گوش دار
661 . طوغاي
= توُغاي = توغ (باخ: طوق) + آي (ماه) = ماه گرد ، ماه هلالي ، در مقابل ساراي (ماه آامل) ، درختان خودرو در مسير رود ، نام آقا
662 . طوق
= توُق = توٌغ = مهر گرد شاهان ترك در بالاي طومارها ، هر چيز گرد (باخ: طغراء و طوغاي) :
ابا طوق زرين و مشكين آله/ شاهنامه × همان گيل مردم چو شير يله
663 . طومار
ي 􀑧 ال م 􀑧 ته و ارس 􀑧 ل آن بس 􀑧 ه را در داخ 􀑧 ديم ، نام 􀑧 ه ق 􀑧 يله اي ك 􀑧 انده ، وس 􀑧 ته ، پوش 􀑧 اعلي ) = بس 􀑧 اندن ) + ار (اك ف 􀑧 تن ، پوش 􀑧 تومار = تو(توماق = بس
كردند. همريشه با تومان (باخ: تنبان) و دومان (= مه)
664 . طيار
ب 􀑧 ان غاي 􀑧 لاك مالك 􀑧 ده و ام 􀑧 ف ش 􀑧 وال توقي 􀑧 احب و ام 􀑧 ي ص 􀑧 = تايار =؟، مالي آه از عوارض دروازة شهرها (در دورة سلجوقي) و از زمينهاي ب
( (در دورة ايلخانيان) به شاه مي رسيد. ( 1
665 . عاشيق
ا 􀑧 ا و پ 􀑧 ده از دني 􀑧 ور آنن 􀑧 وريده ، عب 􀑧 رهم ، ش 􀑧 م ب 􀑧 ده ، دره 􀑧 اتي ش 􀑧 ق (اك) = ق 􀑧 دي ) + اي 􀑧 ا بلن 􀑧 وه ي 􀑧 = آشيْق = آش (آشماق = قاتي آردن ، رد آردن آ
لاً 􀑧 رآن اص 􀑧 ه در ق 􀑧 وده بطوريك 􀑧 ديم نب 􀑧 ي ق 􀑧 ه درعرب 􀑧 ن ريش 􀑧 را اي 􀑧 ت زي 􀑧 ه اس 􀑧 ه رفت 􀑧 ين ريش 􀑧 ي از هم 􀑧 ق در عرب 􀑧 گذاشته در عالم معنوي ؛ احتمالاَ عاش
استفاده شده است. « ودّ » استفاده نشده و بجاي آن از معادلش يعني
666 . عالي قاپو
ه از 􀑧 = آلا قاپيْ = آلا (سنگين ، خاآستري ) + قاپي (در) = درب سنگين يا خاآستري ، از آثار باستاني اصفهان و يادگار شاه عباس صفوي آ
اپو د 􀑧 اردبيل آوردند و الآن هم به همين نام (آلا قاپي) در اردبيل وتبريز دروازه وجود دارد ؛ قاپي (در) ، قاپاق (درپوش) ، قاپقا (دروازه) و ق
(دربچه) همگي ازمصدر قاپاماق (= بستن ، پوشاندن) بوده و همگي نوعي درب است.
667 . عبير
.( استفاده شده است ( 17 « ايبر/ ايپر/ ييپر » = معرّب ابير= ايبر= مشك ، خوش بو، در ترآي باستان
668 . عضو
( = اوزو در ترآي سومري با همين معني ( 20
669 . عيوض
فانه 􀑧 ان ؛ متأس 􀑧 ي آذربايج 􀑧 ان مل 􀑧 و قهرم 􀑧 ران آوراغل 􀑧 ي از دلي 􀑧 ام يك 􀑧 ا رخ ، ن 􀑧 اه ، زيب 􀑧 و عوض = آيواز و آيوز = آي (ماه) + وز (شبيه) = مانند م
ا 􀑧 م ب 􀑧 ن اس 􀑧 اطع اي 􀑧 ان ق 􀑧 ه در بره 􀑧 ند . البت 􀑧 ي نويس 􀑧 ت ) م 􀑧 ام نيس 􀑧 راي ن 􀑧 عمداً يا سهواً اين نام پرمغز را بصورت عيوض و عوض (آه اصلاً مناسب ب
( معني آراسته و پيراسته درج شده است. ( 27
670 . غاز. 1
انگليسي) ) Goose ؛ ( = قاز = پرنده اي بزرگتر از اردك ( 1
671 . غاز. 2
( = قاز از مصدر قازماق (شكافتن ، آندن) = شكاف ، چاك ، نراك ، پاره ، ژنده ؛ غاز غاز = شكاف شكاف و ترك ترك ( 1
672 . غازالاخ
و قازلاخ ( 1) = قازآلاق = پرنده اي خوشخوان از خانوادة چكاوك آه در سواحل درياي خزر يافت مي شود.
673 . غازان
ايد 􀑧 گ (ش 􀑧 يل ، دي 􀑧 ي از س 􀑧 ين ناش 􀑧 و قازان وغزغن (معر) وغازغان = قازغان = قاز (قازماق = آندن) + قان (اك) = بسيارآَنَنده ، شكاف زم
( بخاطر اينكه ديگها سابقاً چوبي بودند و داخل آنها با آنده آاري درست مي شد) ( 1،2
674 . غازي
اغ 􀑧 اد در دم 􀑧 دّعا و ب 􀑧 اي آدم پرم 􀑧 ازاً در معن 􀑧 ر مج 􀑧 ي معاص 􀑧 نده ) ( 20 ) و در ترآ 􀑧 ده ، آُش 􀑧 رد آنن 􀑧 ده ، خ 􀑧 ت دهن 􀑧 ومري (= شكس 􀑧 = قازيْ در ترآي س
ي 􀑧 وذ در عرب 􀑧 ا نف 􀑧 ه ب 􀑧 ن آلم 􀑧 تن ! ؛ اي 􀑧 ش خواس 􀑧 س آ 􀑧 تن و نف 􀑧 اغ داش 􀑧 اد در دم 􀑧 اق = ب 􀑧 اغ ، قازيلانم 􀑧 اد در دم 􀑧 ازيْ آدام = آدم ب 􀑧 ود : ق 􀑧 ي ش 􀑧 تفاده م 􀑧 اس
بصورتهاي غزوه ، غزوات و غيره نيز درآمده است.
675 . غاميش
ي 􀑧 اعي و جنگ 􀑧 يلة دف 􀑧 ابق وس 􀑧 ه س 􀑧 ي (آ 􀑧 ي ، ن 􀑧 ا جنگ 􀑧 اعي ي 􀑧 يلة دف 􀑧 ش (اك) = وس 􀑧 = قاميْش و گميش = قام (قامماق = زدن ، زدن بقصد آشت) + ي
بود) ، خيزران ، اسباب مزاحمت ، موي دماغ! ؛ قميش شدن = غاميش گذاشتن = مزاحمت
676 . غجر
= قجر= قاجار (ه.م) = فالگير ، آولي ، آگاه ؛ غجرچي = دانا ، راه دان
677 . غدّاره
ه 􀑧 تباه گرفت 􀑧 ت اش 􀑧 ا) اس 􀑧 ي وف 􀑧 دار (= ب 􀑧 ث غ 􀑧 ه مؤن 􀑧 ي آ 􀑧 داره در عرب 􀑧 = حربه اي شبيه شمشير ولي پهن و سنگين ، پيكان پهن ، اين آلمه نبايد با غ
ي 􀑧 تن ) و در معن 􀑧 م بس 􀑧 اق (= محك 􀑧 در قادام 􀑧 ه از مص 􀑧 شود ( 1) ؛ اگر اين آلمه ترآي باشد احتمالاً بايد بصورت قادارا باشد و آن ، احتمال دارد آ
وسيله اي آه به آمر مي بندند باشد. احتمال ديگر آنست آه از قادا (= خطر ، بلا) آمده باشد آه معناي وسيلة خطرناك مي دهد.
678 . غلام
وقچي = 􀑧 ت ؛ قول 􀑧 يگم (ه.م) اس 􀑧 انم و ب 􀑧 د خ 􀑧 لام مانن 􀑧 ب غ 􀑧 دمتكارم ، ترآي 􀑧 ي ) = خ 􀑧 اهي تحبيب 􀑧 = قوُلام و قوُلوم = قول (خدمت) + وم (اك ملكي و گ
خادم ، قُلُّق = خدمت آردن ، غلمان = غلام
679 . غِلمان
× د􀑧 ا دهن 􀑧 وان بم 􀑧 ة رض 􀑧 = غوُلمان وقوُلمان = قول (خدمت) + مان (مانند) = غلام مانند ، غلام ، پسر نوجوان خادم بهشت : فردا اگر نه روض
غلمان ز روضة حور ز جنت بدر آشيم / حافظ
680 . غنچه
اس 􀑧 ه در لب 􀑧 ي آ 􀑧 ه عروس 􀑧 ل ب 􀑧 كوفة گ 􀑧 باهت ش 􀑧 اطر ش 􀑧 ه بخ 􀑧 ن آلم 􀑧 الاً اي 􀑧 روس ؛ احتم 􀑧 ي ع 􀑧 ديم يعن 􀑧 ي ق 􀑧 كفته ، در ترآ 􀑧 كوفة ناش 􀑧 ا = ش 􀑧 ا و قوْنج 􀑧 = قوُنچ
عروسي است به آن تعميم يافته است.
681 . غوره
= قوْرا= قوْر(شرر،تلخي ( 3)) + ا(اك) = تلخه ، تنده ، انگورآال وترش
682 . غوزه
= قوْزا و قوْز = غلاف و پوستة بعضي ميوه ها و گياهان ؛ قوْزالاق = غوزه هاي ميوه
683 . غوغا
( = قاوقا و قوْوقا = قاو (قاوماق و قوْوماق = راندن ، جنگيدن ، دور آردن ، تاختن ، تاراندن) + قا (اك) = دعوا ، بلوا ، هياهو ( 18
684 . غول
ه 􀑧 اطر اينك 􀑧 ايد بخ 􀑧 رد . ش 􀑧 ت آ 􀑧 وان برداش 􀑧 = قوُل = خدمتكار ، خادم ، غلام ؛ در اينجا بصورت مستتر معناي درشت هيكل و آدم زمخت را مي ت
از غول عليرغم درشت هيكل بودنش ، استفادة ابزاري مي آردند به اين اسم نامگذاري آرده اند.
685 . فِر
ورت ، 􀑧 لاح ص 􀑧 راي اص 􀑧 ده ب 􀑧 اي تابي 􀑧 ته ه 􀑧 ورت رش 􀑧 يله اي بص 􀑧 ا = وس 􀑧 ه = فيْرچ 􀑧 وردن ، فرچ 􀑧 اب خ 􀑧 داماق = ت 􀑧 د ؛ فيْريْل 􀑧 وي مجعّ 􀑧 = فيْر= تاب ، م
فيرقادان چيخماق = سر به هوا شدن ، فرفره = فيْرفيْرا ، فيْريْلداق = هواآش ، فيْريْلداقچي = حقه باز
686 . فشنگ
وران 􀑧 قيرتي = ف 􀑧 = فيشن و فيشنگ = فيشه (فيشه مك = جهيدن ، فوران كردن) + نگ (اك فاعلي) = جهنده ، فَوَرانگر؛ فيشقا = سوت ، فيش
، تبديل فيشه ك به فشنگ مانند تبديل توفه ك است به تفنگ و احتمالاً قشه ك = قشنگ.
687 . فغفور
ت 􀑧 ال حكوم 􀑧 ه 62 س 􀑧 كاني آ 􀑧 = فغ پور = فغ (باخ: بيگ) + پور (پسر ، ه .م) = بيگ زاده ، بزرگ زاده ، لقب شاهان ترك و چين ؛ پادشاهي اش
:( آرد ( 27
چرا بايد نهادن سر به تعظيم آي و آسري
چرا بايد آشيدن منت از فغفور و خاقانش / فضولي
688 . فنر
ي 􀑧 را ترآ 􀑧 = فانار = فان + ار = ؟، حصار دور چراغ ، چراغ ، هر چيز ارتجائي مانند چوب و فلز ؛ همريشه با فانوس (فان + يس) ( 1) ؛ آن
خيلي نادر است. « ف» مي دانند اما شروع آلمة ترآي با حرف
689 . قاآن
صورت ديگر خاقان (ه.م)
690 . قاب
= ظرف ، آوند ، آيسه و پوستي آه جنين با آن متولد گردد آه آنرا به فال نيك بگيرند ؛ در ديوان لغات الترك بصورتهاي قا و قاچا و قاپ نيز
.( آمده است ( 1،2
691 . قابتورقاي
ا 􀑧 ه ي 􀑧 ندوقچه ، آيس 􀑧 د ، ص 􀑧 ندوقچه باش 􀑧 ه در ص 􀑧 ري آ 􀑧 ه و مه 􀑧 كل ، نام 􀑧 ابي ش 􀑧 راي ق 􀑧 راء) = طغ 􀑧 اخ: طغ 􀑧 اي (ب 􀑧 اب (ه.م) + تورغ 􀑧 اي = ق 􀑧 = قابتورغ
( صندوق نامه و مهر ( 1
692 . قابلمه
= قابلاما = قابلا (قابلاماق = ظرف گذاشتن ، بار و بنه جمع آردن) + ما (اك) = مظروف ، آارخانة آنسروسازي ، از ظروف آشپزخانه
693 . قابوك
.( = قابيق = ناوداني بر آناره هاي بام براي جمع شدن آب باران درآن و هدايت به زمين ، قابول و قابور نيز آمده است ( 19
694 . قاپو
= قاپيْ = قاپ (قاپماق و قاپاماق = بستن ، در بستن) + يْ (اك) = وسيلة بستن ، در ، دروازه ؛ مصدر قاپماق در معناي گاز گرفتن در اصل
( اپو (ه.م) ( 19 􀑧 الي ق 􀑧 قارپماق است و نبايد با اين مصدر اشتباه شود . قاپوچي = دربان ، قاپوچي باشي = رئيس دربان ها در دورة قاجاريه ، ع
اپو 􀑧 ه ق 􀑧 رات ، تخت 􀑧 ن حض 􀑧 ة اي 􀑧 ، تخته قاپو آردن = در (قاپو) را تخته آردن ، خانه نشين آردن ، ساآن آردن عشاير ، له آردن : … زير چكم
شدند/غربزدگي جلال آل احمد
695 . قاپوق
دو 􀑧 ان آن 􀑧 تها در مي 􀑧 ر و دس 􀑧 وند و س 􀑧 قاپيْق = قاپ (قاپماق =گرفتن ، گاز گرفتن ) + ايق (اك) =گيره ، دو تكه چوب آه از وسط بهم وصل مي ش
( قرار مي گيرد ، چوبة اعدام ؛ در قاپوق قرار دادن = مورد تحقير و تنبيه و مسخره قرار دادن ( 25،1
696 . قاپيدن
ن 􀑧 ل اي 􀑧 ه در اص 􀑧 ي درآوردن ) ؛ البت 􀑧 ت آس 􀑧 زي را از دس 􀑧 ر چي 􀑧 ي خب 􀑧 ا ب 􀑧 زور ي 􀑧 اق (= ب 􀑧 ي قاپم 􀑧 در ترآ 􀑧 ده از مص 􀑧 اخته ش 􀑧 ي س 􀑧 ي فارس 􀑧 = مصدر جعل
مصدر قارپماق بوده است.
697 . قات
ه 􀑧 ه لاي 􀑧 اق = لاي 􀑧 ردن ، قاتلام 􀑧 = لا و تاي هر چيز، لايه ، دفعه ، خط اتو ، خم ، آنار ( 2،3 ) ؛ قات زدن = خم شدن و تعظيم ، قاتماق = قاتي آ
رمن/ 􀑧 اخير ايچ 􀑧 ن چ 􀑧 م م 􀑧 ان ه 􀑧 ن قوْپوزچالارس 􀑧 م س 􀑧 د ا*ه 􀑧 نين قاتين 􀑧 القيز س 􀑧 واهم ، ي 􀑧 ت خ 􀑧 م زدن : روزي نشس 􀑧 ديرماق = به 􀑧 ان، قاتيش 􀑧 ا ن 􀑧 اس ي 􀑧 دن لب 􀑧 چي
مولوي
698 . قاتق
= قات (قاتماق = قاطي آردن ) + يق (اك) = قاطي شده ، ماست ، دسر ، ترآيب ؛ قاتق آردن = خورشت را آم آم خوردن تا غذا براي همه
:( تقسيم شود ( 19
بر روي نوعروس قتق زلف و خالها × مشاطگان قيمه ز روغن نهاده اند
699 . قاتمه
= قاتما و قاتيما = قات (قاتماق = قاتي آردن ) + ما (اك) = قاتي شده ، با چيز ديگري مخلوط شده ، طنابي آه از مخلوط موي دم و يال اسب
( مي بافتند؛ قاتمه تاب = موتاب ، قاتمه ريس = ريسندة پشم قاتمه ( 19
700 . قاجار
اريه 􀑧 د از افش 􀑧 ه بع 􀑧 از آ 􀑧 = قاچار= قاچ (قاچماق = دويدن ، فرار آردن ) + ار (اك فاعلساز) = فراري ، غير ساآن ، قومي هميشه در تاخت وت
ده 􀑧 1344 ه.ق) حكومت آردند ؛ در توجيه ديگري گفته ش - و زنديه توسط آقامحمدخان سلسلة قاجاريه را تشكيل دادند و مدت 150 سال ( 1193
آه قاجار = قاج (قوم) + ار (پهلوان) مي باشد.
701 . قاچ
= قاچ و قاش = ابرو ؛ قاچ آردن = بريدن مانند ابرو
702 . قاچاق
= قاچ (قاچماق = فرار آردن) + اق (اك) = بصورت فراري ، غير مجاز ؛ قاچاقچي = فراري
703 . قادين
= قاديْن = خانم ، مخاطب براي خانم هاي متأهل
704 . قاراشميش
= قاريشميش = قاريش (قاريشماق = درهم برهم شدن) + ميش (اك مفعولي) = درهم برهم شده
705 . قارساق
ه آن 􀑧 ه ب 􀑧 ت آ 􀑧 تي گرانقيم 􀑧 ا پوس 􀑧 د ب 􀑧 اه ق 􀑧 اهي آوت 􀑧 اپ زدن ، روب 􀑧 تار ق 􀑧 ب ) = خواس 􀑧 اق (اكِ طل 􀑧 دن ) + س 􀑧 گ درآوردن ، قاپي 􀑧 = قار (قارماق = از چن
.( روباه خال دار يا فنك (عربي) نيز مي گويند. اين روباه در ترآستان بيشتر يافت مي شود ( 1
706 . قارقي
( = قارغي = قار(قارماق :ه.م) + غي (اك) = بزور گيرنده ، قلعة بالاي آوه ، از اقوام ترك از ريشه هاي ترآي باستان ( 17
707 . قارماق
از مصدر قارماق و قارينماق(= بزور چيزي را از جائي آندن ، چيزي را بزور از آسي گرفتن) = وسيله اي قاپيدن ، چنگك ماهي گيري
708 . قازاياغي
و قزاياغي = قازآياغي = قاز (باخ: غاز. 1) + آياغ (پا) + ي (اك مضاف) = پاي غاز ، جاپاي غاز ، از گياهان داروئي
709 . قازبيي/ت
= قازبيگي = قازبيگي و قازبيي = بيگ غاز ، پول مسي متداول درايران درقرون نهم و يازدهم ه.ق
710 . قاشق
ي 􀑧 ت م 􀑧 اري بدس 􀑧 = قاشيق = قاشي (قاشيماق =آندن) + يق (اك) = آنده شده ، وسيله خوردن آه قديم بصورت چوبي بود و داخل آن از آنده آ
آمد ، از ظروف آشپزخانه
711 . قاطر
= قاتير= قات (قاتماق = ترآيب آردن) + ير (اك) = ترآيبي ، حيواني از ترآيب خر و اسب
712 . قاطي
= قاتي = قات (قاتماق = ترآيب آردن ، درهم برهم آردن) + ي (اك) = درهم برهم ، غاتي (معر)
713 . قاق
ب 􀑧 دن = عق 􀑧 اق ش 􀑧 دن ، ق 􀑧 يب مان 􀑧 ي نص 􀑧 دن = ب 􀑧 = قاخ = ميوة خشك شده ، منحرف و غير اصلي ؛ قاخاق = گوشت و ماهي خشك شده ، قاق مان
از قدر اندازيش تير قضا قاق شد/محمداشرف × ماندن اسب ( 1،3،19 ) ؛ آدم نحيف و لاغر ( 27 ): شوخ آماندارمن ، شهرة آفاق شد
714 . قال
رون 􀑧 ال بي 􀑧 اندن آن ، از ق 􀑧 ان رس 􀑧 ه پاي 􀑧 كون درآوردن و ب 􀑧 ت س 􀑧 = از مصدر قالماق (= ماندن ، پابرجا ماندن ) ؛ قال چيزي را آندن = آنرا از حال
آوردن = از بوته درآوردن و احيا آردن ، قال گذاشتن = مانع به حرآت درآمدن
715 . قالپاق
اق 􀑧 اقچي = قالپ 􀑧 كل ؛ قالپ 􀑧 ين ش 􀑧 ه هم 􀑧 ودرو ب 􀑧 اي خ 􀑧 ي چرخه 􀑧 يلة پوشش 􀑧 = احتمالاً همان قاپاق (= سرپوش) باشد ، نوعي آلاه ترآها در قديم ، وس
ازين نمد من درويش را آلاهي هست/ سيفي × دوز=آلاهدوز: مرا محبت قلپاق دوزي ماهي است
716 . قالتاق
ب 􀑧 يكس روي اس 􀑧 ت و ف 􀑧 ه ثاب 􀑧 طة آنك 􀑧 ب بواس 􀑧 = قالتاق = قال (قالماق = ماندن ، ثابت ماندن ) + تاق (اك) = ثابت و مانا ، ليز نخورنده ، زين اس
مي ماند ، لات ( 1) ، يكدنده و لج
717 . قالُش
= قاليش = قال (قالماق = ماندن) + ايش (اك) = ماندني ، چيزي آه بيرون نيايد ، نوعي آفش آه برخلاف پاپوش ها از پا درنمي آمد.
718 . قالنجه
( = قاليْنجا = قاليْن (ضخيم ، پُرپشت) + جا (اك) = پرپشتك ، پرنده اي باندازة آبوتر ، فاخته ( 1
719 . قالي
ت 􀑧 داري و مكان 􀑧 ود از پاي 􀑧 ي ش 􀑧 ع م 􀑧 ه جم 􀑧 يم آ 􀑧 اجيم و آل 􀑧 ه ج 􀑧 بت ب 􀑧 ه نس 􀑧 ار آنك 􀑧 ه اعتب 􀑧 ده ب 􀑧 = قال (قالماق = ماندن) + ي (اك) = ماندني ، سُر نخورن
بهتري بهره مند است ؛ بصورت قالين (= ضخيم ، زيرانداز ضخيم) نيز استفاده مي شود ، غالين (معر) :
بيدق خود را به فرزينش مده / اقبال × بورياي خود به قالينش مده
720 . قالين
قالين = ضخيم ، باخ: قالي
721 . قام
= جادوگر ، ساحر ، صفت آاهنان ،آاهن ، غيبگو ( 1) ؛ باخ: قميز
722 . قاوت
و قاوود = قوْووت = قوْو (قوْوماق = راندن ، جهاندن ) + وت (اك) = فوت آردني ، راندني ؛ آاشغري آنرا قاغوت (= غذائي با ارزن ) ثبت
وي 􀑧 سبكي ، پوآي ، خشكي ، آتش ، م » آرده است ( 2) ؛ نظر ديگر آنست آه قاووت از قاو و قوْو حاصل شده است و ترآيبات قوْو در مفهوم
ورة 􀑧 ر ، ش 􀑧 ك س 􀑧 وْواق (آپ 􀑧 ك ) ، ق 􀑧 وْووق (بادآن 􀑧 بك ) ، ق 􀑧 وردني س 􀑧 اووت (خ 􀑧 د :ق 􀑧 اند . مانن 􀑧 است. در واقع همة اين مفاهيم سبكي را مي رس « ، پوسته
سر) ، قوْغ (آتش) ، قوْولو (خوْولو = هولو = حوله ، پارچة خواب دار) ، قاوات (سبك سر) ، قوْوون (خربزه)
723 . قاولُغ
= قوْولوق = قوْو (پوست ، غلاف) + لوق (اك) = پوسته اي ، جلدي ، پوشه اي ،آيف ، جعبه خياطي:
واله آن قاولغم آز طاق جيب آويختند
روشن است اين خود آه قنديلي بود هر طاق را/ نظامي قاري
724 . قايق
= قاييْق = قاي (قايماق و جايماق = سُر خوردن ، ميل آردن ، منحرف شدن از ج ا) + يق (اك) = لغزنده روي چيز ديگر، سُر خورنده روي
آب ، ميل آننده به سمتي ، وسيلة حرآت روي آب
725 . قايم
ايم 􀑧 رده ؛ ق 􀑧 م و فش 􀑧 د ، محك 􀑧 ود ، بلن 􀑧 ع ، عم 􀑧 ده ، مرتف 􀑧 ته ش 􀑧 = قاييْم = قاي (قايماق = متراآم شدن ، روي هم انباشتن ) + يْم (اك) = روي هم انباش
ه 􀑧 ا رفت 􀑧 ين ج 􀑧 م از هم 􀑧 ي ه 􀑧 ائم در عرب 􀑧 (محكم) زدم گوشش ، صداي قايمي (بلندي) آرد ، قالين - قاييم = آت و آلفت ؛ مي توان احتمال داد آه ق
است زيرا خيلي به اين مفهوم نزديكتر است.
726 . قاين
( = قاييْن = برادر زن يا برادر شوهر ( 1،19
727 . قباق
راز آن 􀑧 ر ف 􀑧 ره ب 􀑧 ا نق 􀑧 لا ي 􀑧 و قُبق و قپاق = قاپاق = قاپ (قاپماق = قاپيدن) + اق (اك) = قاپيدني ، تير چوبي بلند در وسط ميدان با حلقه اي از ط
آه سواران ضمن اسب دواني آنرا بايد با تير بزنند تا صاحب آن شوند ، قباق افكني = هدف زني ، قباق انداز = به هدف رسيده :
نمي خورم زر وقف ، ارچه شحنة چرخ
ز بهر تير فلاآت مرا به چوب قباق / ملا فوقي يزدي
728 . قبچاق
د و 􀑧 اآم ش 􀑧 ه ح 􀑧 ياي ميان 􀑧 ر آس 􀑧 = قيْبچاق و قيْپچاق = فعّال ، زيبا ، غضبناك ؛ از اقوام بزرگ ترك آه قبل از اسلام با تسلط بر اقوام ديگر ترك ب
بعد از اسلام حتّي مصر را هم تحت حكومت خود درآوردند :
گمان افتاد خودآآفاق من بود/نظامي × سبكرو چون بت قبچاق من بود
729 . قُبچور
و قبجور و قپچور = ؟، ماليات ، از انواع ماليات ها غير از ياسا و قلان:
و آن قپچور آه اآنون بحكم ياساي بزرگ مي ستانند ، نستدندي و اآنون هم بحكم ياسق از پنج آس نمي گيرند… / رسائل خواجه نصير
730 . قبراق
ده و 􀑧 ال ، پيچي 􀑧 رحال ، فعّ 􀑧 الاك ، س 􀑧 تن ) + اق (اك) = چ 􀑧 = قيْبراق= قيْوراق= قيورا (قيوراماق = ناز آردن ، خرامان رفتن ، چست و چابك رف
تابيده
731 . قبرغه
( = قابيْرقا = قاب (ه.م) + يْر (اك) + قا (اك) = قاب شده ، اسكلت شده ، پهلوي بدن ، استخوان دنده پهلو ، استخوان هاي قفسه سينه ( 1
732 . قپان
ه 􀑧 ود ( 19،27 ) ؛ ب 􀑧 ي ش 􀑧 ته م 􀑧 = قاپان = نوعي ترازو براي بارهاي سنگين ، باسكول ، دهخدا و غياث اللغات آنرا ترآي مي داند ، آپان هم نوش
نظر نمي رسد آه از مصدر قاپاماق (= بستن) باشد. اگر ترآي باشد ريشه اش معلوم نيست:
يكي دينار برسنجد به آپان/ عنصري بلخي × يكي ديبا فرو ريزد برزمه
733 . قپلان
ات 􀑧 ي حيوان 􀑧 امي بعض 􀑧 اي اس 􀑧 افلانكوه ، لان در انته 􀑧 اخ : ق 􀑧 گ ( 25 ) ؛ ب 􀑧 ده ، پلن 􀑧 = قاپلان = قاپ (قاپماق = قاپيدن) +لان (اك) = قاپنده ، گاز زنن
ديگر هم ديده مي شود: ايلان ، جئيلان (جئيران) ، ترلان.
734 . قُپُز
وي 􀑧 ت ( 1) ؛ مول 􀑧 ادي اس 􀑧 رور و ش 􀑧 اد س 􀑧 = قوْپوز= قوْپ (باخ: خوب) + وز (اك) = شاديانه ، از سازها ، وجه تسمية اين ساز شايد بخاطر ايج
در شعري ترآي گفته است: هم سن قوْپوز چالارسان ، هم من چاخير ايچرمن ( 16 ) (هم تو قوپوز نوازي هم من شراب نوشم!)
735 . قُتُرماق
يم 􀑧 ي نه 􀑧 = احتمالاً قوتارماق (= تمام آردن ، خلاص شدن ) = بي مصرف ، بيكار ( 1) ؛ به اعتبار اينكه بعد از تمام آردن چيزي آنرا آنار م
و بي مصرف مي ماند.
736 . قُتلُغ
رك در 􀑧 اهان ت 􀑧 له اي از پادش 􀑧 ان = سلس 􀑧 غ خاني 􀑧 دي ؛ قتل 􀑧 ت من 􀑧 ته ، دول 􀑧 = قوُتلوُق = قوت (مبارك ، دولت ، بخت ) + لوق (اك) = مبارآي ، خجس
آرمان در قرن هفتم هجري:
نوروز و قتلغ شاه و غيره به آنگاج خلوتي ساختند… / تاريخ غازاني
737 . قُتُلمش/ت
= قوُتوُلموُش= قوتول(قوتولماق = تمام شدن) + موش (اك مجهول) = تمام شده ، ابن اسرائيل بن سلجوق از امراي سلطان طغرل بيگ
738 . قجا
( = قاجا = قا (قاب ، ظرف) + جا (اك) = آوند ، ظرف ، قاب ( 2،19
739 . قُچاّق
ا = 􀑧 ا ؛ قوچاقلام 􀑧 ل ، توان 􀑧 ت هيك 􀑧 ل ، درش 􀑧 وي هيك 􀑧 وان ، ق 􀑧 و قچاق = قوْچاق = قوْچ چاق = قوْچ (پهلوان) + چاق (فربه ، درشت ) = بزرگ پهل
دستياران توچون سرو همه بالاچاق/ گل آشتي × دو بيتي هاي حماسي ، حماسه : همگنان توهمه چابك ورندند و قچاق
740 . قدغن
دغن 􀑧 د ، غ 􀑧 ي آنن 􀑧 استنباط م « ممنوع و غير مجاز » = قاداغان = قادا (بلا ، خطر ) + غان (اك) = خطرناك ، پربلا ، آه از آن به اشتباه معناي
(معر) ؛ قادا آلماق = بلاي آسي را به جان خريدن ، قادالي = پُربلا
741 . قِر
ردن ، 􀑧 وه آ 􀑧 = قيْر = ناز و عشوه ، جنباندن بدن بقصد عشوه ؛ قرتي = قيْرتي = قر دهنده ، قيريشما = آرشمه (ه.م) ، قيرجانماق = ناز و عش
قيْرچيل و قيْرلي = عشوه گر
742 . قرابغا
( = قارابقا = ؟، نوعي منجنيق خاص آه در جنگ استفاده مي شد ( 1
743 . قراچوري
شمشير دراز( 1):قائد بانگ بر او زد و دست به قراچوري آرد/ بيهقي
744 . قراخان
= قاراخان = قارا (باخ: قره) + خان (ه.م) = خان بزرگ و قوي ، ابن منسك جدّ سلسلة قراخانان يا ايلگ خانيان
745 . قرآغاج
( = قارا (سياه) + آغاج (درخت) = درخت سياه ، نارون ، اوجا ( 1
746 . قراقوش/ت
تثنائي و 􀑧 اي اس 􀑧 ت . بناه 􀑧 ات ياف 􀑧 = قارا (سياه) + قوش (پرنده) = پرندة سياه ، لقب ابن عبدالّه اسدي والي مصر آه در سال 597 ق در قاهره وف
.( تاريخي او در مصر الآن هم جزو نقاط جهانگرديست ( 19
747 . قِران/پول
= قيْران = ريال ، واحد پولي در زمان فتحعلي شاه تا دورة پهلوي معادي 20 شاهي يا 100 دينار
748 . قراول
= قاروْوول و قاراقول = قارا (باخ: قره) + قوْل (بازو) = قوي بازو ، نگهبان ، نشان لشكر ؛ پيش قراول = طلايه دار قشون
749 . قربان
ت 􀑧 ورچي ، دربي 􀑧 ور و ق 􀑧 = قوُربان = قور(سلاح) + بان (اك) = تيردان و آيش ( 1) ؛ اين آلمه نبايد با قربانِ عربي اشتباه گردد ؛ همريشه با ق
ما نيزيكي باشيم ازجملة قربانها/ سعدي × نخست،مراد از قربان همان تيردان است: هرتيرآه درآيش است گر بر دل ريش آيد
چو قربان پيكار بربست و آيش / سعدي × چه خوش گفت گرگين به فرزند خويش
750 . قرچه
= قارا (= سياه) + چا (اك) = سياهه ، مقامي در موسيقي اصيل ايراني ؛ وجه تسميه اش را نمي دانم.
751 . قُرُغ
ام و 􀑧 اب طع 􀑧 يك ق × = قوُروُق = قوُروُ (قوروماق = خشك شدن ) + ق (اك) = خشك ، بيكار ، ظرف خالي ( 2): برطاقچه آوزة قرغ را بنگر
بيست بشقاب ببين / شفائي
752 . قُرُق
رق 􀑧 ت ؛ ق 􀑧 اني ، مراقب 􀑧 = قوْروق = قوْرو (قوْروماق = حفاظت آردن ، حمايت آردن ، مراقبت آردن ) + ق (اك) = حراست ، حفاظت ، نگهب
زدن =آمين زدن و پائيدن ، قرقچي = نگهبان و اسكورت:
گفتم: قرقچي گشته اي اي عشق اما يورت دل
ييلاق سلطان چون بود ، قشلاق چوپاني است اين/ مولوي
753 . قرقاول
( = قارقوْوول = ؟ ، از پرندگان ( 1
754 . قرقي
= قيْر(قيْرماق = تار و مار آردن) + قيْ (اك) = تار و مار آننده ، از پرندگان شكاري
755 . قرقيز
= قيْرقيْز= 1- قيْرخ قيْز = قيرخ (چهل) + قيْز (دختر) = چهل دختر
-2 قيْر (آنار) + قيْز (دختر) = دختر غريب و دور ؛ قيْر در معناي مذآور در جاهاي ديگر هم آمده است: قيْراق (آنار) و قيْرنا (لبه بام)
از اقوام ترك آسياي ميانه آه جمهوري قرقيزستان بازمانده از آنهاست.
756 . قَرلُق/ت
= قارليْق = قار (برف) + ليق (اك آثرت ) = جاي برفي ، برفي ، از اقوام ترك آه از سال 766 ميلادي اهميت يافتند و سلسلة ايلگ خانيان
را در ترآستان تشكيل دادند.
757 . قُرناق
ات 􀑧 دة ملزوم 􀑧 راهم آنن 􀑧 ده ، ف 􀑧 اط چينن 􀑧 د و بس 􀑧 اق (اك) = بن 􀑧 ردن ) + ن 􀑧 راهم آ 􀑧 دن ، ف 􀑧 اق = چي 􀑧 ور (قورم 􀑧 اق = ق 􀑧 اق و قيْرن 􀑧 اق ( 1) = قورن 􀑧 و قِرن
وص در 􀑧 ي الخص 􀑧 ت عل 􀑧 م دانس 􀑧 ر ه 􀑧 خدمتكار ، آنيزك ؛ البته قِرن اق (= قيْرناق) را مي توان از قيْر (باخ: قر) در معناي آنيزك شوخ و عشوه گ
شعر زير:
سخت زيبا و ز قرناقان شاه/ مولوي × يك آنيزك بود در مبرز چو ماه
758 . قره
= قارا = سياه ، بزرگ ، وسيع ، قوي ؛ قره قروت (=آشك سياه) ، قره باغ (= باغ وسيع) ، قاراخان (= خان قوي)
759 . قره تگين/ت
و قره تكين = قارا (باخ: قره) + تگين (ه.م) = شاهزاده نيرومند ، از امراي ساماني از سال 308 ه.ق
760 . قره سورن /ت
= قارا (سياه) + سوره ن (سواره) = سوارة سياه ، سوار امنيّه ، سرهنگ محافظين قافله و راه:
بس آه خال تو ره قافلةمور زند/محسن تأثير × آخرآن چهره قراسورن خط خواهد شد
761 . قره قويونلو/ت
له اي 􀑧 ود، سلس 􀑧 ان ب 􀑧 رق هايش 􀑧 ر بي 􀑧 ياه ب 􀑧 = قارا (سياه) + قويون (گوسفند) + لو (اك ملكي ) = منصوب به گوسفند سياه ، چون صورت گوسفند س
از ترآمنان آه 100 سال ( 780 تا 874 ه.ق) بر شرق آسياي صغير و شمالغربي ايران حكومت آردند.
762 . قزّاق
وم 􀑧 از ، ق 􀑧 ل ق 􀑧 ه ) = اي 􀑧 ا خان 􀑧 وم ي 􀑧 = قازاق = قازاخ = قازوخ = قاز (از اقوام ترك ) + اوخ (درمعناي ايل و خانه ، اوچ اوخ = آبادي داراي سه ق
قاز ، قاز دختر آلپ ارتونقا (افراسياب) بود و شايد قوم قاز منتسب به اويند ؛ باخ: قزوين ، قفقاز ، خزر
763 . قِزِل
= قيْزيْل = سرخ از هرچيز ، بصورت پسوند در انتهاي آلمات : ماهي قزل آلا ، قزلباش ، قزل ارسلان:
نهي زيرپاي قزل ارسلان / سعدي × چه حاجت آه نُه آرسي آسمان
764 . قِزِلباش
= قيْزيْل (طلا) + باش (سر ، آلاه ) =آلاه طلائي ، صفويه هائي آه در آلاه هايشان 12 نشان زر به نشانة 12 معصوم داشتند و هستة اصلي
حكومت صفويه را تشكيل مي دادند.
765 . قزوين
شهر عمدة نزديك آاسپين (ه.م) ، « آاسْپيَن » -1 قازْوييَن = معرب
از 􀑧 ه ق 􀑧 ب ب 􀑧 ايد منتس 􀑧 ه ش 􀑧 از آ 􀑧 وم ق 􀑧 -2 قازوْييْن = قاز (دخترافراسياب وبنا آن ندة قزوين ) + اويون (بازي) = تفرجگاه قاز دختر افراسياب ( 2) ، ق
د : 􀑧 ناخت . مانن 􀑧 دختر آلپ ارتونقا باشند بر منطقة وسيعي حاآم بوده اند و از نام هاي جغرافيائي با اين نام مي توان گستردگي حكومت آنها را ش
قزاقستان ، قفقاز ، خزر ، قزوين
766 . قِسِر
ي 􀑧 ر ، ب 􀑧 ي ثم 􀑧 اچيز ، ب 􀑧 د ن 􀑧 م درح 􀑧 ر (اك) = آ 􀑧 ردن ) + يْ 􀑧 م فش 􀑧 دانها را به 􀑧 ائين آوردن ، دن 􀑧 = قيْسيْر = قيْس (قيْسماق = تنگ فشردن ، آم آردن ، پ
نتيجه ، عقيم ، سترون ؛ قسر در رفتن ، قيسير آرواد = زن نازا
767 . قَسراق
( = قيْسراق و قيْسيْراق = قيْسيْر (عقيق) + راق (اك ؛ توپراق و ياپراق) = نازا ، مادياني آه نزاده باشند ، ماديان تاتاري ، رمكه ( 1
768 . قشقا
اق در 􀑧 اي قبچ 􀑧 اني ، از ترآه 􀑧 ط پيش 􀑧 فيد در وس 􀑧 الي س 􀑧 اني ، داراي خ 􀑧 قه پيش 􀑧 اني ، قش 􀑧 ط پيش 􀑧 رو، وس 􀑧 ط اب 􀑧 ا (اك) = وس 􀑧 = قاشقا = قاش (ابرو) + ق
محدودة جنوبي ايران
769 . قشقرق
= قيْشقريق=قيشقير(قيشقيرماق=داد و بيداد آردن)+يق(اك)= داد و بيداد
770 . قشلاق
ر 􀑧 لاوه ب 􀑧 اير ، ع 􀑧 اي عش 􀑧 ين ترآه 􀑧 رّم ؛ درب 􀑧 رم وخ 􀑧 اي گ 􀑧 = قيْشلاق = قيش (زمستان) + لاق (اك آثرت ) = زمستانه ، قابل زيست درزمستان ،ج
قيشلاق (زمستانه) و يايلاق (تابستانه) به مناطق يازلاق (بهاره) و گوزلوك (پائيزه) نيز آوچ مي آنند.
771 . قشو
دن 􀑧 ردن ب 􀑧 اك آ 􀑧 راي پ 􀑧 انه ب 􀑧 بيه ش 􀑧 زي ش 􀑧 ت فل 􀑧 ردن ) = آل 􀑧 اك آ 􀑧 رك ، پ 􀑧 دن ، زدودن چ 􀑧 يماق (= تاران 􀑧 در قاش 􀑧 اغي از مص 􀑧 ل قاش 􀑧 وْو = در اص 􀑧 = قاش
( چهارپايان ( 1
772 . قشون
راه 􀑧 يده ، هم 􀑧 = قوْشون = قوْشقون = قوْش (قوْشماق = وصل آردن ، به نظم آشيدن ، شعر سرودن ، همراه آردن ) + قون (اك) = به نظم آش
شده ، جمع شده ، لشكر
773 . قطار
ا 􀑧 ي همپ 􀑧 = قتار= قاتار = قات (رديف ، چيده ) + ار (اك) = رديف شده ، پشت سر هم چيده ، اين آلمه عربي نيست از معاني ديگر آن در ترآ
داً 􀑧 ف ، جدي 􀑧 م ردي 􀑧 ه ، ه 􀑧 م قافل 􀑧 ت ، ه 􀑧 دن اس 􀑧 ار ش 􀑧 م قط 􀑧 ان ه 􀑧 ه هم 􀑧 ت آ 􀑧 دن ) اس 􀑧 ع ش 􀑧 شدن و همراه شدن (قاتيلماق = دوست و همراه شدن ، قاتي جم
( وسيلة نقليّة متشكل از چند واگن ( 18
774 . قفقاز
ياي 􀑧 ه اي در آس 􀑧 رك ، منطق 􀑧 وام ت 􀑧 اف ، از اق 􀑧 = قافقاز = قاف (آوه معروف قاف در آسياي ميانه ) + قاز (باخ: قزوين) = قازهاي اطراف آوه ق
ميانه
775 . قُلاج
( = قوْلاچ = قوْل (بازو ، دست) + آچ (آچماق = باز آردن) = دست باز، واحد طول از نوك بيني تا انتهاي دست و در حدود يك متر ( 3
776 . قُلّاج
= قوْلاج و قوللاج = قوْل (بازو ، دست) + لاج (اك) = بازوئي ، زوري،بزور آشيدن آمان:چون پنجه به قلاّج زدي سوي آمانها/طغرا
777 . قلاچ
( =؟، جسته جسته رفتن اسب ( 1
778 . قلاچو
( =؟، جام چرمي براي شُرب آب ( 1
779 . قلّاش
ي ، 􀑧 خره گ 􀑧 اللاق (= مس 􀑧 ه ق 􀑧 ين ريش 􀑧 از ؛ از هم 􀑧 = قالاش= قاللاش = قاللا (قاللاماق = مسخره آردن ، هرزگي آردن ) = مفلس ، بدنام ، حيله ب
تا دربدر بگردم ، قلاش و لاابالي/ حافظ × شوخي) ، قاللاغا قوْيماق = به مسخره گرفتن آسي: ساقي بيار جامي ، در خلوتم برون آش
780 . قلان
راء را 􀑧 فر ام 􀑧 ة س 􀑧 ه هزين 􀑧 ائي آ 􀑧 ات ه 􀑧 ده ، از مالي 􀑧 د ، باقيمان 􀑧 ي آن 􀑧 وچ نم 􀑧 د وآ 􀑧 = قالان = قال (قالماق = ماندن) + ان (اك فاعلي ) = آسيكه مي مان
اهالي بايد مي دادند: بر دِه ويران نبود عُشر زمين ،آوچ و قلان * مست و خرابم ، مطَلَب درسخنم نقد و خطا / مولوي
781 . قَلاوز
-1 قوُلاغوز = قولاغ (گوش) + وز (اك) = استراق سمع ، جاسوس =
-2 قيلاووز = قيل (راست) + آووز (= آووج = راهنما) = راهنماي راه راست ، دانا
هردوروزه ، راه صدساله شود / مولوي × هرآه در ره بي قلاوزي رود
اوزون يولداسنه اولدوقيلاووز/مولوي × اگرگئيديرقارينداش يوخساياووز
782 . قلج خان
= قيْليْچ خان و قيلينج خان = شمشيرخان ، لقب خاقانان ترك بمعناي شاهي آه درمهمّات و امور آشوري چون شمشير برّنده باشد
783 . قُلچاق
= قوْلچاق = قوْل (بازو ، دست ) + چاق (اك) = دستك ، بازوبند ، دستكش بدون انگشتي شاطرها ، بازو بند فلزي آه در جنگها دستها را مي
آه ساعد از او يافت دست زره/ ميرزا طاهر وحيد × پوشاند: ز قلچاق چيزي دگر نيست به
784 . قلچماق
= قوْل چوْماق=قوْل(بازو) + چوْماق (ه.م) = چماق بازو ، مرد پرزور
785 . قلدر
= قوْل (قشون ، مرآز قشون) + دور (دورماق = ماندن) = عامل ماندگاري قشون ، قوي و نيرومند ، دزد و راهزن
786 . قلعه
= قالا = قال (قالماق = ماندن ، پابرجا ماندن) + ا (اك) = ماندگار ، پابرجا
787 . قٍلٍق
= قيل (قيلماق = گزاردن ، ادا آردن ، رفتار آردن) + يق (اك) = رفتار خاص ، لٍم
788 . قُلّق
= قوْللوق = قول (خدمت) + لوق (اك) = خدمتكاري ، بندگي و غلامي در دربارها
789 . قلما
د 􀑧 ه باش 􀑧 ن ريش 􀑧 ر از اي 􀑧 ا ( 27 ) ؛ اگ 􀑧 دازي چوپانه 􀑧 نگ ان 􀑧 ت س 􀑧 ن ، آل 􀑧 دني ، فلاخ 􀑧 ا (اك) = مان 􀑧 دن ) + م 􀑧 ا مان 􀑧 دن ، پابرج 􀑧 = قالما = قال (قالماق = مان
ارتباطش را نمي دانم.
790 . قَلماش
19 ) ؛ احتمالاً همريشه با قلاش (ه.م) است : ، = قالماش = هرزه ، نامعقول ، دروغگو ، ياوه گو ( 8
صوفيا!خوش پهن بگشا گوش جان/ مولوي × ! با تو قلماشيات خواهم گفت هان
وامكن انبان قلماشي ات را/ مولوي × بند آن مشك سخن پاشي ات را
791 . قُلي
( = قوُلو = قوُل (خدمت) + و (اك) = خادم ، فرزند پسر ، پسر ، نام آقا ؛ همريشه با غلام و غلمان و قلّق ( 25
792 . قليان
= قالايان = قالا (قالاماق = انباشتن ، برافروختن ، روشن آردن وسيله حرارتي ) + يان (اك فاعلساز ) = برافروزنده ، برافروزنده و روشن
آننده با آتش ؛ اود قالاماق = آتش برافروختن
793 . قليچ
عشقت گرفته جملة اجزام موبه مو/ مولوي × = قيْليْنج و قليج و قيليش = شمشير : اي ارسلان قليچ مكش از بهرخون من
794 . قمچي
اميچ 􀑧 ه (ه.م) و ق 􀑧 ا: قم 􀑧 = قامچي = قام (قامماق = زدن ، زدن بقصد آشت ) + چي (اك شغل ) = وسيلة آتك زدن ، تازيانه و شلاق ؛ همريشه ب
:( (آفگير آه غذا را بهم زنند) و غاميش (ه.م) ؛ مصدر فوق نبايستي با قانماق (فهميدن) خلط شود( 1
باعاشقان سخن به سرتازيانه آن/سيفي × قمچي به ناز بندوجفارا بهانه آن
795 . قمه
= قاما = قام (قامماق = زدن ، زدن بقصد آشت ) + ا (اك) = وسيلة جنگي ، خنجر آلان ، نوعي چاقو ؛ قملتي = چاقوي بزرگ (باخ: قمچي
( و غاميش) ( 1،3،25
796 . قميز
ه 􀑧 ام ، پيال 􀑧 = قاميْز= قام (صفت آاهنان ،آاهن ، غيبگو ) + ايز (اك) = مربوط به آار آاهنان ، شراب ، نوشيدني ترش از شير گاو و شتر ، ج
در روسي هم استفاده مي شود: هرگزشراب و قميز و نمك نمي خورد/حبيب السير kymys در انگليسي و koumiss ، ساغر ؛ بصورت
797 . قنداق
= قوُنداق = قون (دسته) + داق (اك) = گرفتني ، دسته ، دستة اسلحه ، پوشاندني نوزاد ؛ قوُنج = دسته
798 . قنق
ته ، 􀑧 يده ، نشس 􀑧 رده ، از راه رس 􀑧 زل آ 􀑧 دن ) + اق (اك) = من 􀑧 ازل ش 􀑧 تن ، ن 􀑧 دن ، نشس 􀑧 رود آم 􀑧 ردن ، ف 􀑧 زل آ 􀑧 اق = من 􀑧 = قوْنوق وقوْناق = قوْن (قوْنم
چونت قنق آندآه بيا خرگه اندرا / مولوي × مهمان ؛ قوْنشو = همسايه : چون راه رفتني است توقف هلاآت است
تا شبي در خانقاهي شد قنق/ مولوي × صوفيي مي گشت در دور افق
799 . قوتسوز
ن 􀑧 راج ايم 􀑧 يم او دِه از خ 􀑧 ز ب 􀑧 ود آ 􀑧 رك آن ب 􀑧 ه :تُ 􀑧 اره،آدم فروماي 􀑧 ك زده و بيچ 􀑧 = قوت (مبارك) + سوز (نا ، بي ، بدون ) = نامبارك ، ناميمون ، فل
بود * ترك آن نباشد آزطمع سيلي هر قوتسوز خورد/ مولوي
800 . قوچ
و غوچ= قوْچ= پهلوان، ازچهارپايان ؛ قوچقار =گوسفند پروار گشني
801 . قور
= قوْر = سلاح ؛ قورخانه = زرادخانه و آارخانة مهمات سازي ، قورچي = مسلح ، قورچي باشي= رئيس زرادخانه
802 . قورباغه
ت ) = 􀑧 = قوُرباغا = قوُر (صدا) + باغا (باخ: باخه) = دوزيست قور قور آننده ؛ توسباغا = تاسباغا = تاس (و تاش = سنگ) + باغا (دوزيس
دوزيست سنگي ، سنگ پشت
803 . قورت
= از مصدرقورتماق (= بلعيدن و فرو بردن) ؛ قورتوم = جرعه ، قورت قورت = جرعه جرعه
804 . قورداوتو/گ
( = قوُرد (گرگ) + اوْت (علف) + و (اك مضاف) = علف گرگ ، گياه خارا گوش ( 1
805 . قورماج
ي 􀑧 ته آردن 􀑧 ي ، برش 􀑧 = قوْوورماج = قوْوور (قوْوورماق = برشته آردن ، تف دادن ، بو دادن گندم و ذرت ) + ماج (اك) = تف دادني ، بو دادن
،گندم و ذرت بو داده شده
806 . قورمه
و 􀑧 ف داده و ب 􀑧 بز ي و… ت 􀑧 دم و ذزت و س 􀑧 = قوْوورما = قوْوور (قوْوورماق = برشته آردن ، تف دادن ) + ما (اك) = برشته ، تف داده شده ،گن
داده شده ؛ قورمه سبزي = نوعي غذا با استفاده از سبزي تف داده شده
807 . قوروت
= قورو (قوروماق = خشك شدن) + ت (اك متعدي آننده) = خشكانده ،آشك ؛ قره قوروت = آشك سياه
808 . قوريلتاي
ه 􀑧 ا (اك) = برنام 􀑧 دارد ) + ت 􀑧 ي ن 􀑧 ادل فارس 􀑧 = قوُرولتا = قوُر(قوُرماق = چيدن ، برنامه ريزي آردن ) + ول (اك براي اجبار ي آردن فعل آه مع
ر و 􀑧 ديگر مستبش 􀑧 دار يك 􀑧 ه دي 􀑧 رادران ب 􀑧 يس ( 1): … و ب 􀑧 اب رئ 􀑧 راي انتخ 􀑧 ي ب 􀑧 زرگ مردم 􀑧 وراي ب 􀑧 زرگ ، ش 􀑧 وراي ب 􀑧 ري ، ش 􀑧 راي ام 􀑧 ده ب 􀑧 زي ش 􀑧 ري
مستظهر گشتند و آغاز قوريلتاي و طوي آردند/ تاريخ غازاني
809 . قوش
= عموماً بمعناي پرنده و خصوصا يكي از پرندگان شكاري (سنقر)
810 . قوشچي /ت
تكلّم 􀑧 يدان و م 􀑧 الم و رياض 􀑧 مرقندي ع 􀑧 = قوُش (پرنده) + چي (اك شغل ساز) = آسيكه آارش با پرنده است ، ملّاعلي علاءالدين علي بن محمد س
ايراني آه به فرمان سلطان اُلُغ بيگ مأمور تشكيل رصدخانة سمرقند گرديد و ايشان عقاب مخصوص شاه را در شكارگاه نگه مي داشت.
811 . قوطي
ه 􀑧 ز ب 􀑧 = قوتو = جعبه ( 1) ؛ در قوتادغوبيليك (باخ: مقدمه) بمعناي دستة مردم آمده است . شايد بعداً اجتماع تخته ها براي ساخته شدن قوطي ني
اين معني آمده است! .
812 . قهرمان
-1 قارامان = قارا (قوي ، سياه رنگ ، بسيار) + مان (مانند ، پهلوان) = پهلوان قوي ، بسيار قوي
-2 قاهارمان = قاهار (قاهارماق = برانداختن ، مچ انداختن) + مان (پهلوان) = پهلوان غالب و برازنده
813 . قيچي
غلي ) = 􀑧 ي (اك ش 􀑧 ردن ) + چ 􀑧 ت آ 􀑧 = قيچي = قيْيچي = قيْي (قيْيماق = بريدن ، ريز ريز آردن ، رحم نكردن ، زير قول زدن ، نگاه تيز و با دق
وزن ) و 􀑧 برش دهنده ؛ ق يچاچي = قييچي چي = خياط ، قيْيديرماق = نگاه تيز آردن ، قييْقاج (باخ: قيقاج) ، قيْيما (باخ: قيمه) ؛ البته قيْييْ (= س
ود 􀑧 وك زدن ) بوج 􀑧 اق = آ 􀑧 اق (= قازورم 􀑧 قيْييْق (= سوزن گوني دوزي ) عليرغم تشابه ظاهري با اين آلمه همريشه نيستند بلكه از مصدر قايوم
آمده اند.
814 . قير
= قيْر = سياهي ، مرز و سرحد ، ناز و عشوه ؛ قيْراق = آناره ، قيْرنا = لبة ديوار و پشت بام ، قيْرقيْز (ه.م) ، قير- قوم = قير – ماسه و تار
– مار ، قيْرچيل = عشوه گر ، قيْرقيْ (باخ: قرقي) ، قيْرجانماق = خنده هاي لوس و عشوه ناك ، قيْريْشما (باخ: آرشمه)
815 . قيسي
( =قايسيْ = خشكة توت يا زردآلو ، قيصي (معر) ( 8
816 . قيش
ر 􀑧 د ب 􀑧 غ را مالي 􀑧 يْش ) ( 1): تي 􀑧 تان (ق 􀑧 ر ، زمس 􀑧 ان خمي 􀑧 رم ، ن 􀑧 ر ، چ 􀑧 د ، دوال آم 􀑧 مه ، بن 􀑧 ه ، تس 􀑧 اب ، پاي 􀑧 = قيْش = صورت محاوره اي قيْچ ، پا ، رآ
پيش تخمش در رآوع و در سجود/عارف × قيشي آه بود
817 . قيطان
ابه از 􀑧 ة مش 􀑧 دو آلم 􀑧 ه اين 􀑧 = قايتان = بند آفش ، قاي تاق = بند و تسمه ؛ اصل آنرا يوناني مي دانند ولي احتمالاً مصدري بصورت قايتاماق بوده آ
آن مشتق شده است.
818 . قيقاج
ي لة 􀑧 = قيْيقاج = قيي (قيماق = بريدن ، نگاه تيز و پنهاني آردن ) + قاج (اك) = بريده ، نگاه چپ ، نگاه آج ،آج ؛ قيقاج زدن = دل بردن (بوس
نگاه خماري) : مشق قيقاجي آه آن برگشته مژگان آرد و رفت * لاله زارسينة ما را گلستان آرد و رفت/ داراب بيگ
819 . قيماز
را در 􀑧 = قيْي (قييماق = انصاف آردن ، خرج آردن ، بريدن ) + ماز (اك سلبيّت) =آسي آه دل خرج آردن ندارد ، خسيس ؛ نمي دانم چرا آن
لغتنامه هاي فارسي آنيز مي نويسند؟ شايد از شعر زير بجاي خسيس ، آنيز استنباط آرده اند :
تا بيارد آن رقاق و غاز را / مولوي × پس درِ خانه بگو قيماز را
820 . قيماق
بلت 􀑧 ه س 􀑧 ر ب 􀑧 ه مقش 􀑧 هزارگون × م􀑧 ر زن 􀑧 از فق 􀑧 وين و پي 􀑧 ان ج 􀑧 = قايماق = قاي (قايماق = انباشتن) + ماق (اك) = انباشته ، رويه ، سرشير : زيمن ن
قيماق/ فوقي يزدي
821 . قيمه
ه 􀑧 ده ، قيم 􀑧 ز ش 􀑧 ت ري 􀑧 ا گوش 􀑧 تي ب 􀑧 ت = خورش 􀑧 ه خورش 􀑧 ده ؛ قيم 􀑧 ت بري 􀑧 ده ،گوش 􀑧 = قيْيما = قيْي (قيْيماق = بريدن ، انصاف دادن ) + ما (اك) = بري
قيمه = بريده بريده ، باخ: قيچي
822 . قين
ربت 􀑧 ا ، ش 􀑧 ال آنه 􀑧 ذ م 􀑧 كنجه و اخ 􀑧 ين و ش 􀑧 د از ق 􀑧 د : بع 􀑧 ه باش 􀑧 = قيْن = شكنجه ، عذاب ( 1) ؛ احتمال دارد آه آين در فارسي ، خفيف شدة همين آلم
شهادت مي چشانيدند / عالم آرا
823 . آابين
ا 􀑧 ه ب 􀑧 رد آ 􀑧 رار آ 􀑧 د اص 􀑧 ت ( 2) و نباي 􀑧 ده اس 􀑧 = آبين = مهريه ، صداق ؛ اين آلمه ترآي است و در قديم بصورتهاي آبين ، قالين و قاليم استفاده ش
آابين فارسي (در اصل فرانسوي) بمعني اطاقك در ارتباط است:
رطل آابينش گير و باده بيار/ خسروي × اين جهان نوعروس را ماند
824 . آاپود
= قاپود = قاپ (قاپماق و قاپاماق = بستن ، در بستن ) + ود (اك) = دربچه ، درب جلوي ماشين ؛ همريشه با: قاپو (در) و قاپاق (سرپوش) و
قاپقا (دروازه) ؛ ترآيب قاپود مانند اومود (اميد) است.
825 . آاسپين
وم 􀑧 ن ق 􀑧 ام اي 􀑧 ت . ن 􀑧 ده اس 􀑧 ته ش 􀑧 ي بس 􀑧 قوم ترك آاسپي يا آاسي آه در هزارة دوم قبل از ميلاد در اطراف اين درياچه مي ريستند . احتمالاً جمع عرب
در آاشان (ه.م) هم ديده مي شود.
826 . آاشان
( = آاسان =آاسيان =آاسي ها = ازمناطق زيست قوم ترك آاسپين يا آاس ، قاشان(معر) ( 1
827 . آاآا
= خفيف شدة قاغا (= برادر ، دائي ، لقبي براي خويشان نزديك)
828 . آاآل
=آه آول = موي ميان سر ( 1) : برشكن آا آل ترآانه آه در طالع توست * بخشش وآوشش خاقاني و چنگزخاني / حافظ
829 . آاآوتي
= تحريف شدة آهليگ اوْتو =آهليگ (آبك) + اوْت (علف) + و (اك مضاف) = علف آبك ، از گياهان طبي
830 . آال
( = آال = خشن و وحشي (در ترآي قديم) ، پوست آلفت و زبر ، مجازاً نارس ؛ آاليش = نوعي پيازچه ( 2
831 . آالبد
= آال (ه.م) + بوُد (بدن) = بدن پوستين ، بدن پوستين و بدون روح ، بدن خشن و عاري از روح
832 . آان آن
ه 􀑧 و آنكان =آانكان از مصدر آانكاماق و آانكانماق (= آاويدن ، ور رفتن ) بمعناي آاوشگر و ور رونده . عموماً به چاه آن اطلاق مي شود آ
ي 􀑧 ه در فارس 􀑧 ن آلم 􀑧 ادل اي 􀑧 ت !. مع 􀑧 ب اس 􀑧 ن مناس 􀑧 دن آ 􀑧 راي مع 􀑧 م ب 􀑧 ن اس 􀑧 گاهي آنرا بصورت آان (معدن) + آن (آَننده) تعبير مي آنند درحاليكه اي
چاه آن و در عربي مقنّي است.
833 . آَپَر
( = چَپَر = خانة چوبي و نيي ، حصاري از ترآه هاي سبدي ، نرده ؛ چپرله مك = نرده آشيدن ؛ آومه ، خانة نيي ، آلونك ، عريش ( 1
834 . آَپك
= شورة سر ، سبوسة سر ، آپك روي مواد غذائي ( 2) ؛ شايد: آپك = آپيك = آپي (آپيمك = خشك شدن) + ك (اك) = خشكيده
835 . آپيدن
( از مصدر ترآي آؤپمك (= خوابيدن در مقام تحقير ، آوفت خوابيدن ، تَرآيدن) ؛ آوپيده بود = آوفت خوابيده بود ( 3،19
836 . آتك
=آؤتك =آؤتوك = ريشه و شاخة درخت ، وسيلة زدن ، زدني ، عملِ زدن
837 . آچل
= آئچل = آئچه (بي ريش ، بي پشم ، فرش بي خواب ، نمد) + ال (اك) = بي مو ، تاس ؛ آئچي و گئچي = بز بي شاخ
838 . آد
= آند = روستا ، مملكت ، منزل ؛ آدخدا = رئيس روستا ، آدبانو = بانوي منزل
839 . آر
( = آار = ناشنوا ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 17
840 . آُرپي
= آؤرپو و آؤپرو = پل ، اسكله ( 25 ) ؛ بست در مكانيك خودرو ؛ آبري (معر)
841 . آرتمه
يخ از 􀑧 اي م 􀑧 اخت آن بج 􀑧 ه در س 􀑧 ان آ 􀑧 ة درخت 􀑧 ا تن 􀑧 ده ب 􀑧 اخته ش 􀑧 ة س 􀑧 كافته ،آلب 􀑧 ه (اك) = ش 􀑧 دن ) + م 􀑧 =آيرتمه =آيرت (آيرتمك = شكافتن ، چوب آن
.( شكاف واتصال سر تيرها استفاده مي آنند ( 3
842 . آِرِخت
ت 􀑧 اهي اس 􀑧 ه چ 􀑧 زآنك × رخ 􀑧 اشآ 􀑧 ين مب 􀑧 اهي!چن 􀑧 ر چ 􀑧 دن): س 􀑧 ت ش 􀑧 دن ، سس 􀑧 يج ش 􀑧 اق = گ 􀑧 يج ( آيْريْخم 􀑧 ي روح ، گ 􀑧 ت و ب 􀑧 ريْخ = سس 􀑧 رِخ = آيْ 􀑧 و آِ
برسردوزخ / آذري طوسي
843 . آرشمه
ات 􀑧 ا حرآ 􀑧 دن ي 􀑧 اق = خندي 􀑧 وه ؛ قيرجانم 􀑧 از و عش 􀑧 ا (اك) = ن 􀑧 دن ) + م 􀑧 ردن ، خرامي 􀑧 =گيريشمه = قيْريْشما = قيْريْش (قيْريْشماق = ناز و عشوه آ
( ديگر براي ناز و عشوه ، قيْر = ناز و عشوه ( 18،2
844 . آُرك
= آورك = پوست برخي حيوانات آه از آن بالاپوش مي سازند.
845 . آرنا
( = آره ناي و آره نئي = دودآش ، شيپور ،آرناي ( 1،3
846 . آرنش
وي 􀑧 يم جل 􀑧 اف ، تعظ 􀑧 =آورنيش =گورنيش =گرنيش =گر (گرمك = انبساط دادن ، وسعت دادن ، انعطاف دادن ) + نش (اك) = انبساط ، انعط
شاه ، حالت بدن حين خميازه ، انبساط طوليِ فلزات بخاطر اعمال تنش
847 . آُروك
=آؤروك = آلاه ، سقف ، سقف يا سايبان درشكه و خودرو ، دم آهنگري ( 25،3 ) ؛ آؤروآله مك = دميدن و تشديد آردن آورة آهنگري
848 . آَره
= چره = چيره = چير (چربي و روغن) + ه (اك) = چربناك ، روغني
849 . آَز
=آؤز = شعله اي آه بعد از خاموش آردن آتش مي ماند ، شعلة سطحي ( 1) ؛ آؤزه ر مك = آز آردن
850 . آسمه
ر 􀑧 ر س 􀑧 رده و ب 􀑧 ت آ 􀑧 ب درس 􀑧 ال اس 􀑧 ه از ي 􀑧 نوعي آ 􀑧 ف مص 􀑧 ل زل 􀑧 رده ، در اص 􀑧 دا آ 􀑧 ده و ج 􀑧 ه (اك) = بري 􀑧 ردن ) + م 􀑧 دا آ 􀑧 دن ، ج 􀑧 =آس (آسمك = بري
ميگذاشتند ، چين و شكن زلف بر رخسار ( 1) ؛ همچنين نان آليچه:
عروس بخت در آن حجله با هزاران ناز
شكسته آسمه و بر برگ گل گلاب زده / حافظ
851 . آشيك
ه 􀑧 ار اينك 􀑧 ه اعتب 􀑧 ايد ب 􀑧 ان ( 1) ؛ ش 􀑧 ذر ، نگهب 􀑧 ت و گ 􀑧 ك (اك) = در حرآ 􀑧 ردن ) + ي 􀑧 ور آ 􀑧 تن ، عب 􀑧 ك = گذش 􀑧 =آئشيك = احتمالاً آئچيك = آئچ (آئچم
آشيك در حرآت و وارسي محل مراقبت است.
852 . آلبتين
اري ؛ 􀑧 زارالآت نج 􀑧 ده ، از اب 􀑧 رو رون 􀑧 م ف 􀑧 اعلي ) = محك 􀑧 تن ) + ان (اك ف 􀑧 رو رف 􀑧 اق = ف 􀑧 ات (باتم 􀑧 م ) + ب 􀑧 ت ، محك 􀑧 ل (درش 􀑧 ان = آ 􀑧 ان = آلبات 􀑧 و آلبات
همريشه با آله (= آل + ه = گاو جوان و قوي)
853 . آُلَش
ه ش = 􀑧 ا لاً: آول 􀑧 د ( 19 ) ؛ احتم 􀑧 اقي بمان 􀑧 ه ب 􀑧 رگ و ريش 􀑧 اق و ب 􀑧 س از درو از س 􀑧 ه پ 􀑧 ولاك ( 3) ؛ آنچ 􀑧 =آوله ش =آاه ، پوشال ( 25 ) ، همريشه با آ
آوليش = آولي (آوليمك = زير سايه قرار گرفتن ، مدفون شدن) + ش(اك)= سايباني،آنچه روي آلاچيق بياندازند و سايبان درست آنند.
854 . آلنگ
ائي 􀑧 زار بن 􀑧 وم اب 􀑧 ان مفه 􀑧 ه هم 􀑧 ي ب 􀑧 ه ترآ 􀑧 ن آلم 􀑧 ر از اي 􀑧 ال حاض 􀑧 = آولوك و آولونگ = پاروي قايقراني ، بال درنا (بخاطر شباهت ) ، برآه . درح
استفاده مي گردد.
855 . آِليم
انه 􀑧 رهم و ش 􀑧 م ب 􀑧 اي دره 􀑧 ه = موه 􀑧 ورده ؛ آيلك 􀑧 انه نخ 􀑧 واب ، ش 􀑧 دون خ 􀑧 رش ب 􀑧 م (اك) = ف 􀑧 درس ) + ي 􀑧 ورده ، من 􀑧 = آيليم = آيل (= بي مو ، شانه نخ
نخورده ، آيلكه سوپورگه = جاروي بدرد نخور
856 . آلوچه
د ؛ 􀑧 ي پختن 􀑧 تر م 􀑧 ز خاآس 􀑧 انوائي روي آ 􀑧 ام ن 􀑧 د از اتم 􀑧 ديم بع 􀑧 ه ق 􀑧 ي آ 􀑧 ه ، آيك 􀑧 تره ، زغال 􀑧 ه (اك) = خاآس 􀑧 = آولچه ، آولوچه = آول (خاآستر) + چ
رص 􀑧 ه ق 􀑧 چنانچ × روب 􀑧 ول غ 􀑧 دن و اف 􀑧 از بگردي 􀑧 ول ب 􀑧 يد ( 27 ): قف 􀑧 اه و خورش 􀑧 رص م 􀑧 ود ( 1) ، ق 􀑧 ي ش 􀑧 آولچه لنمك = گرد شدن ؛ آليچه هم گفته م
( آليچه سميد نان سپيد / نصاب ( 27
857 . آلوخ
زه ، 􀑧 رده ري 􀑧 و = خ 􀑧 ده ، اوْوخونت 􀑧 رد ش 􀑧 د خ 􀑧 ه قن 􀑧 ده ، آل 􀑧 رد ش 􀑧 ت خ 􀑧 ز درش 􀑧 ز ) = چي 􀑧 ده ، ري 􀑧 رد ش 􀑧 ا (خ 􀑧 يم ) + اوْوخ 􀑧 ت ، حج 􀑧 ل (درش 􀑧 =آل اووخا =آ
قسم تو از آن آلوخ گردي است/ سنائي غزنوي × اوْوخالاماق = خرد و ريز آردن: گيتي همه سر بسر آلوخي است
858 . آمچه
= آمچه=چمچه=چؤمچه = وسيله اي چمچه مانند در آار بنائي
859 . آمك
=آؤمك =گؤمك =گؤم (گؤممك = دسته آردن علوفه ، دسته آردن) + ك (اك) = دست همكاري ، ياري ؛ آؤمه = توده اي از يك چيز
860 . آند/ج
و آد = ده ، شهر ، خانه ، پسوندي درانتهاي نامها :آق آند ، داشكند ، تاشكند ، آدخدا ،آدبانو
861 . آندو
م 􀑧 وانگر ر ا * ه 􀑧 و آندوج = آندي و آندوُك = ظرف گلي بشكل خم براي نگهداري آر د و… ( 27،18،2 ): ببندد سال قحط سخت ، درويش و ت
از گندم تهيآندوك و هم خالي زنان آرسان/ نزاري قهستاني
862 . آنكاش
: ( و آنكاج و آنگاج و آنگاش = آانكا (آانكاشماق و آنگيشمك = مشورت آردن) + ش يا ج (اك) = مشورت ( 1
نوروز و قُتلغ شاه و غيره به آنگاج خلوتي ساختند / تاريخ غازاني. 78
863 . آنيز
( استفاده شده است ( 17 « آونگ » =آنيز و آونيز و آونوز = خادمه ،آلفت زن ؛ در ترآي باستان
864 . آوتاه
ول 􀑧 رف ه معم 􀑧 ه ح 􀑧 = آوته = گوته = گوده و گوده ك ؛ گوده لمك = آوتاه شدن ، گودول = آوتول = نارس از قد ، در ترآي تبديل آاف آخر ب
ت ( 27 ) و 􀑧 ده اس 􀑧 ر ش 􀑧 ذآ kotak ورت 􀑧 است و براي همين معقول است آه آوته (آوتاه) از گوده (گوده ك ) بدست آمده باشد (در پهلوي نيز بص
اين فرض را تقويت مي آند). از همين آلمه ، آودك (ه.م) هم به فارسي رفته است.
865 . آوتول
= آوتول = گودول = گوده (آوتاه) + ول (اك) = قد آوتاه ، خپل (باخ: آوتاه و آودك)
866 . آوچك
وزاد ، 􀑧 وك = ن 􀑧 = آوچوك و آيچيك =آيچي (خرد و ريز ) + ك (اك) = آوچك ؛ آيچيلمك (= آوچك شدن) ، آيچيلدمك = آوچك آردن ؛ آوچ
م 􀑧 ساخته شدن مصادر آيچيلمك و آيچيلدمك از اسم آيچي مانند ساخته شدن مصادر ديريلمك (= زنده شدن) و ديريلدمك (= زنده آردن) از اس
ديري (= زنده) است.
867 . آوچه
= آوچه = آويچه = آوي (ه.م) + چه (اك تصغير) = آوي آوچك
868 . آوچيدن
از مصادر جديد فارسي و وام گرفته از مصدر ترآي آؤچمك
869 . آودك
ول 􀑧 اه (ه.م) و آوت 􀑧 گوده ك = گوده (آوتاه) + ك (اك) = آوچك و آوتاه ؛ قودوق و جوجوق (= بچه) محرف همين آلمه هستند. همريشه با آوت
(ه.م)
870 . آور
ردن ، 􀑧 ران آ 􀑧 اق = وي 􀑧 = آوْر = نابينا ، مسدود ، گرفته ، ناآگاه ، آم نور ؛ آوْر بوْغاز = سيري ناپذير ، آوْرقالماق = غافل ماندن ، آوْر قويم
آوْرگؤز = چشم چران ، آوْرلاماق = هدر دادن ، آوْريوْل = بن بست
871 . آوره
ه دود را از 􀑧 =آوره از مصدر آوره مك (= پارو آردن ، روبيدن ، رُفتن ) بمعناي وسيله اي آه برف را مي روبد و پاك مي آند ، وسيله اي آ
آتش گرفته و مي روبد.
872 . آوزه
( =آوزه و آوزه ج = ظرف نگهداري آب ( 18،2
873 . آوسه
= آوْسا = صورت آم مو ،آم ريش ( 3) ؛آوْسا ساققال = ريش بُزي
874 . آوك
يقي ، 􀑧 از موس 􀑧 ردن س 􀑧 ؤك آ 􀑧 ا آ 􀑧 ردن ي 􀑧 خ آ 􀑧 وزن ن 􀑧 ك = س 􀑧 ه م 􀑧 ه ؛ آؤآل 􀑧 اي پارچ 􀑧 ت ه 􀑧 اق ، دوخ 􀑧 ه ، چ 􀑧 دگي ، ريش 􀑧 = آؤك = آهنگ و لحن در خوانن
( آؤآسيز = بي ريشه ( 2،25
875 . آوآو/پرنده
= قوُققوُ = قوق (صدا) + قو (اك) = نام پرنده اي آه قوق قو مي آند ، فاخته
876 . آول
آب ازلوله رود درآولها/مولوي × =گؤل = استخر ، آبگير ، تالاب ، برآه ، درياچة آوچك ( 2،1 ): شه چوحوضي دان حشم چون لولها
877 . آولاك
ولي 􀑧 ك = آ 􀑧 ه ك = آولي 􀑧 ولاك = آول 􀑧 ه : آ 􀑧 ت آ 􀑧 ر آنس 􀑧 ر ديگ 􀑧 ده! ؛ نظ 􀑧 ولاك آنن 􀑧 ردن) + اك (اك) = آ 􀑧 ولاك آ 􀑧 ك = آ 􀑧 ه م 􀑧 ه (آول 􀑧 ه ك = آول 􀑧 = آول
(آوليمك = زير سايه قرار گرفتن ، مدفون شدن) + ك (اك) = زير گيرنده ، مدفون آننده ، تندباد برفي آه همه چيز را زير مي گيرد.
878 . آوماج
ود و 􀑧 ي ش 􀑧 ه م 􀑧 ش پخت 􀑧 تر و آت 􀑧 ر خاآس 􀑧 ه در زي 􀑧 يرين آ 􀑧 ان ش 􀑧 وعي ن 􀑧 ه ، ن 􀑧 ردن ) + اج (اك) = پنهان 􀑧 ان آ 􀑧 = آؤمج = آؤم (آؤممك = زير چيزي پنه
ؤمج 􀑧 را آ 􀑧 ان آن 􀑧 ن ن 􀑧 ه اي 􀑧 آؤمور (خاآستر) از همين ريشه است ( 18،2 ) ، چادري را آه بوسي لة خيمه و ستوني بلند آنند بخاطر شبا هت چادر ب
.( يا آوماج گويند ( 1
879 . آومه
( = آوْما =آوْم (دسته ، بسته) + ا (اك) = توده ، آلاچيق ، دخمه ، آلبه ( 3) ؛ خرگاهي از حصير و چوب براي شكار و قرق ( 19
880 . آوي
( =آوي = محّل آوچك زندگي ، ده ، ازريشه هاي قديمي ترآي ؛ آوي لو = دهاتي ، آوچه = آويچه ( 3
881 . آي
= گئي = خوب ، بزرگ ، پيشوندي در نامهاي شاهان آيانيان ؛ آيكاووس،آي آرش،آيقباد؛ شاه شاهان ، از همين ريشه آيا: اگر گئي دير
اوزون يولدا سنه اولدور قيلاووز/مولوي × قارينداش يوخسا ياووز
882 . آيپ
= خيْپ و قوْپ = محكم ، بسيار خوب (ه.م) ، تنگ ، بهم پيوسته
883 . آيش
( = تيردان ، قربان ، ريشة اصيل ترآي( 2
هر تير آه در آيش است ، گر بر دل ريش آيد
ما نيز يكي باشيم ، از جملة قربان ها / سعدي
884 . آيوسك
ن 􀑧 ه اي 􀑧 ك ؛ البت 􀑧 ه ، اتاق 􀑧 ايبان ، اتاقچ 􀑧 ردن ) + ك (اك) = س 􀑧 ايه ب 􀑧 ر س 􀑧 اندن ، زي 􀑧 ومك = پوش 􀑧 و (آؤش 􀑧 وك = آؤش 􀑧 =آيوشك =آوشك و آؤشك = آؤش
اطق 􀑧 ات من 􀑧 ي ده 􀑧 ام بعض 􀑧 ر روي ن 􀑧 م ب 􀑧 آلمه بصورت تحريف شده از انگليسي به فارسي و حتي ترآي داخل شده است ولي بدون تحريف شده ه
فارس مي بينيم.
885 . گَبّه
ي 􀑧 نگيني و ب 􀑧 وعي س 􀑧 ذآور ن 􀑧 اهيم م 􀑧 ة مف 􀑧 ار ؛ در هم 􀑧 ر ، بيم 􀑧 ين گي 􀑧 خص زم 􀑧 ه ، ش 􀑧 اره ، حامل 􀑧 رش آن 􀑧 د دارد ( 1) ؛ ف 􀑧 = گؤبه = قالي آه پودهاي بلن
تحرآي استفهام مي شود.
886 . گؤي ترك
زرگ در 􀑧 وري ب 􀑧 ين امپراط 􀑧 ون دوم 􀑧 ان ه 􀑧 د از ترآ 􀑧 =گؤي (قوي ، آسمان ) + تورك = ترك قوي ، ترك آسماني ، از قوم هاي بزرگ ترك آه بع
ي 􀑧 ط ميخ 􀑧 ه خ 􀑧 د آ 􀑧 رده بودن 􀑧 راع آ 􀑧 آسيا را قبل از ظهور اسلام تشكيل دادند و بعد از خط ترك سومري ، دومين خط غ ير تصويري بشري را اخت
.( از آن نشأت گرفت ( 4،17
887 . گُدار
اب 􀑧 ي حس 􀑧 ت ، ب 􀑧 = گوده ر = گود (گودمك = پائيدن ، مواظبت آردن ، آنترل آردن ) + ار (اك) = مواظبت ، آنترل ، دقت ؛ بي گدار (بي دق
و آتاب) به آب زدن
888 . گدوك
=گه ديك =گردونة آوه ،گذرگاهي در آوه مانند گدوك آندوان
889 . گَرَك ياراق/ت
( =گَرَك (بايد) + ياراق (= يراق ، تجهيزات) = تجهيزات اجباري ، نوعي ماليات درعهدصفوي ( 3
890 . گُز
ب ، 􀑧 واهم عن 􀑧 ي خ 􀑧 ن نم 􀑧 م× ؤز وم 􀑧 ت اي گ 􀑧 د و گف 􀑧 = گؤز = چشم ؛ گؤزه ل = خوشگل ؛ قره گوزلو = قارا گؤزلي = سياه چشم: آن يكي ترآي بُ
خواهم اوزوم/ مولوي
891 . گَزلك
× ؟ ت􀑧 =گَزليك =گه ز (گه زمك = بريدن ، گشتن ) + ليك (اك) = برنده ، چاقوي تيغ آوتاهِ بلند دسته ( 1) : بنما بمن آه منكر حسن رخ توآيس
تاديده اش بهگزلكغيرت درآورم/ حافظ
892 . گزمه
.( =گز (گزمك =گشتن) + مه (اك) =گشت ، شبگردي آه از طرف داروغه شبها جهت حفظ امنيت در شهر مي گشت ( 1
893 . گزنه
=گَزه نه =گه ز (گه زمك = بريدن ، گشتن) + ان (اك) + ه (اك) = وسيلة بريدن ، چاقوي چرم درآفاشي ( 1) ، همريشة گزلك
894 . گستاخ
يلتاق و 􀑧 د ش 􀑧 اق مانن 􀑧 ب گؤزت 􀑧 ازيگوش ؛ ترآي 􀑧 ي ادب و ب 􀑧 ازاً ب 􀑧 اك ؛ مج 􀑧 ي ب 􀑧 رس ، ب 􀑧 م نت 􀑧 اق (اك) = چش 􀑧 م ) + ت 􀑧 ؤز (چش 􀑧 اق = گ 􀑧 = گؤستاق = گؤزت
يالتاق است.
895 . گُل
ه 􀑧 ه هميش 􀑧 ين نكت 􀑧 رداري از هم 􀑧 =گول از مصدر گولمك (= خنديدن) آه بخاطر شادابي گل آنرا بدين نام تشبيه آرده اند و در فارسي با گرته ب
لبخند و لب با تشبيه به گل و غنچه همراه بوده است:گل خنده ، خندة غنچه اي
896 . گلشن
=گولشن =گول (خنده) + شن (شادي) = شادي وخنده ، محل تفرج ، بوستان ؛ مقلوب شنگول (= شن + گول)
897 . گلن گدن
=گه لن (آينده) +گئده ن (رونده) = رفت وبرگشت آننده ، وسيلة رفت و برگشتي دراسلحه
898 . گلوله
ل 􀑧 د گ 􀑧 ا مانن 􀑧 د و ي 􀑧 ي ش 􀑧 از م 􀑧 = گولله = گول (باخ : گُل) + له (اك) = باز شونده چون گل ، وسيلة انفجاري از اسلحه آه مانند گل از داخل آن ب
به هر جائي مي خورد ، باز مي آرد.
899 . گَلّه
=گلله وگللايي = به چرا فرستادن چهارپايان ، دستة چهارپايان ( 1) ؛ نمي دانم چرا ترآي است. خود ترآها به آن سورو مي گويند.
900 . گلين
ا و 􀑧 ين آغ 􀑧 انم ، گل 􀑧 ين خ 􀑧 ون : گل 􀑧 اتي چ 􀑧 = گل (گلمك = آمدن) + ين (اك) = آمده ، آنكه بعداً به جمع خانواده ملحق شده است ، عروس ؛ در ترآيب
( گلين باجي… ( 25
901 . گوجه
= گؤوجه و گؤيجه = گؤي (سبز) + جه (اك) = سبزه ، آلوچه سبز ، اين اسم بعدها با آمدن گوجة قرمز بصورت گوجه فرنگي و حتي گوجه
ه ، 􀑧 ر گؤيج 􀑧 لاوه ب 􀑧 ا ع 􀑧 بدان تعلق مي گيرد . جالب اينكه به آلوچه ، گوجه سبز مي گويند درحاليكه گوجه خودش در معناي سبز است . فعلاً ترآه
بامادور (فرانسوي) هم مي گويند.
902 . گور
تن 􀑧 ور رف 􀑧 ه گ 􀑧 دمك = ب 􀑧 =گوْر = قبر ، آلمة اصيل ترآي ( 17 ) ، در زبان فارسي هم با هم ة استفاده اش نديده ام آه آنرا فارسي بدانند ؛ گوْرا گئ
ن = 􀑧 وْر ائش 􀑧 رين ) ، گ 􀑧 ارد (نف 􀑧 رش بب 􀑧 ه قب 􀑧 ش ب 􀑧 ين = آت 􀑧 ا اوْد قالانس 􀑧 ك ، گوْرون 􀑧 اية نزدي 􀑧 ه از همس 􀑧 ور و آناي 􀑧 اية گ 􀑧 و مردن ، گوْر قوْنشوسو = همس
آفتار و آار زير آبي!
903 . گورآان
س از 􀑧 ه پ 􀑧 ه البت 􀑧 ان آ 􀑧 ا تيموري 􀑧 ان ي 􀑧 له گورآاني 􀑧 س سلس 􀑧 ري و مؤس 􀑧 تم هج 􀑧 رن هش 􀑧 زرگ ق 􀑧 اه ب 􀑧 ردار و پادش 􀑧 گ س 􀑧 ب تيمورلن 􀑧 اد ، لق 􀑧 ن = دام 􀑧 =آوره آ
ازدواج با دختر خان آاشغر بدين لقب (داماد) معروف شد. در اوايل قرن نهم پس از ايران ، مسكو و هندوستان را به فتوحاتش افزود ولي در
اي 􀑧 واده ه 􀑧 ي ن 􀑧 ت ول 􀑧 حمله به چين در مرزهاي آن به بيماري سختي گرفت و در سال 807 ه .ق مُرد . با مردن او بيشتر متصرفاتش از دست رف
د و 􀑧 د بودن 􀑧 م و ادب در هن 􀑧 او بيش از صد سال بر هند و شمال ايران حكومت آردند . آنها با همة جناياتي آه در فتوحاتشان آردند ، پايه گذار عل
سبك هندي در شعر فارسي نيز در زمان آنها ظهور آرد.
904 . گورگُز/ت
= گورگؤز =گور (قدرتمند ، قوي ، نافذ ، بينا) + گؤز (چشم) = تيز چشم ، يكي از مغولها آه از 637 تا 643 ه.ق در ايران حكومت آرد.
905 . گوگوش
= قوُقوُش = قو(نام پرنده) + قوش (پرنده) = پرندة قو ، نام خانم
906 . لاچين
و لاجين = آلاچين = آلا (ابلق ، دورنگ ) + چين (پرنده) = پرندة دورنگ ، پرنده اي شكاري ، از اقوام ترك نواحي بلخ ، نام خانم ؛ چين در
آخر گونه هاي پرندگان ديده مي شود. مانند: گؤيرچين (آبوتر) ، سيغيرچين (پرستو) ، بيلديرچين و باليقچين (مرغ ماهيخوار)
907 . لاخ/ پ
= پسوندي در انتهاي اسم در مفهوم وفوري آن اسم در آن منطقه: سنگلاخ = سنگزار ، سنگلاخ ، ديولاخ ، اهريمن لاخ. ولي در موارد ديگر
( هم ترآيب اين پسوند را مي توان ديد: رودلاخ ، آتش لاخ ، هندولاخ ( 1
908 . لاله
= لالا = از نامهاي باستاني ترآي براي گل و خانم ( 5) ، باخ: آلاله
909 . لچك
( = لئچك = روسري مثلثي ( 1
910 . لخشك
= لاخشك= لاخشاق = لاخساق = لاخ (باخ: لق) + ساق (اك طلب) = تمايل به لقي ، لق گونه ونامتعادل ، لغزان ؛ لخشيدن = لغزيدن
911 . لق
= لاغ و لاخ ؛ لاخلاماق = تلوتلو آردن و لق بودن ، لاخشك (ه.م) ، لاققيلتي = لق بودني
912 . لك لك
= لئي لك = لئيله (لئيله مك = تيز شدن ، سريع شدن) + ك (اك) = پرنده اي بلند قامت و تيز منقار يا تيز گردن. از ريشه لئي (= تيز ،
سريع ، با جنب و جوش)
913 . لَلَه/ت
= له له = عنوان مربيان تربيتي شاهزادگان صفوي
914 . لواش
= لاواش = ياواش (باخ: يواش) = نرم ، ترد ، نان ترد ؛ لاواش لاپان = ياواش ياپان = تشكچه مانندي آه با آن نان را به تنور مي زنند.
915 . لوت
= لوت = لخت ، عريان ؛ لوتور = بي پر ، پشم ريخته ، عريان
916 . لوتكا
ي 􀑧 م م 􀑧 ه ه 􀑧 ا لؤآك 􀑧 = لوتكه = لوت (= لخت) + آه (اك) = جسم ساده و لخت ، قايق ، بلَم ( 1) ؛ شايد بخاطر سادگي اش نسبت به آشتي ، ترآه
گويند آه تسهيل شدة همين آلمه است. بعيد هم نيست آه روسي باشد.
917 . ليقه
= ليْغا = ليْغ (خميري ، پلاسما) + ا (اك) = حالت خميري ، حالت جوهر بعد از اضافه آردن پنبه ؛ ليغيرسا = نان خميري و آم پخته
918 . ليلي
= لئيلي = لئي (= تيز ، سريع ، با جنب و جوش) + لي (اك ملكي) = پر جنب و جوش ، آدم تيز و سريع و باهوش ، نام خانم ، اين نام در
معني شب از ريشه ليل عربي نيز در بين عربها متعارف است اما در اين مفهوم نامي است تركي.
919 . ليوان
در آذربايجان آه در آار سفالي آم نظيرند و اولين بار استكان بلند سفالي(ليوان)را ساخته اند. « ليوان گؤديش » = ريشه گرفته از روستاي
920 . مارال
= جيران ، آهو ، نام دختر
921 . ماشه
. ( = ماشا = ضامن در اسلحه يا هر وسيلة ديگر ( 1،27
922 . مان
ردن ، 􀑧 رو ب 􀑧 ديرماق = ف 􀑧 ب . مان 􀑧 ه ، عي 􀑧 رو رفت 􀑧 بيه ، ف 􀑧 ل ) = ش 􀑧 ا اص 􀑧 = مان از مصدر مانماق (= فرو رفتن ، در داخل چيزي رفتن ، يكي شدن ب
ا 􀑧 ي ي 􀑧 ود آدم 􀑧 ه اي در وج 􀑧 ه لك 􀑧 ت ك 􀑧 وم اس 􀑧 دان مفه 􀑧 همه معاني مذكور از اين مصدر قابل استفهام است . كما اينكه مان در معناي عيب در تركي ب
ي 􀑧 د : فلان 􀑧 ي گوين 􀑧 ز م 􀑧 ي ني 􀑧 ه در فارس 􀑧 ت . چنانك 􀑧 ي اس 􀑧 ورد و تلاق 􀑧 وعي برخ 􀑧 چيزي ماندگار باشد و در وجود او داخل شده باشد . يا شبيه بودن به ن
ي 􀑧 در جعل 􀑧 ياب ) ، مص 􀑧 ده ، آس 􀑧 ي چرخن 􀑧 ان (= خيل 􀑧 وي ) ، دگيرم 􀑧 وان ق 􀑧 ان = پهل 􀑧 ان (= قارام 􀑧 د ) ، قهرم 􀑧 اه مانن 􀑧 ان (م 􀑧 ورد . آيم 􀑧 خيلي به فلاني مي خ
ماندن هم در معني ثابت قرار داشتن و هم در معناي شبيه بودن از مصدر مانماق به عاريت گرفته شده است. (باخ: مان)
923 . مانند
ابقه 􀑧 ن س 􀑧 ت و اي 􀑧 ده اس 􀑧 افه ش 􀑧 ه اض 􀑧 اي كلم 􀑧 افي در انته 􀑧 ورت اض 􀑧 = ماناند = مانان= مان (باخ: مان) + ان (اك فاعلي ) = مشابه ، حرف دال بص
دار است. چنانكه كيريخ به كيريخت (باخ: كرخت) تبديل مي شود.
924 . مأوا
ل 􀑧 س از دخي 􀑧 ي پ 􀑧 ان عرب 􀑧 ه در زب 􀑧 ت . البت 􀑧 = بر وزن مَفعَل براي بيان مكان آه ريشةآن اوو ( ائو = خانه در ترآي معاصر و ترآي سومري) اس
اي 􀑧 ورت اوو معن 􀑧 شدن آلمه ، ريشه اي از آن مي سازند و مالك آن آلمه مي شوند . همين ريشة ترآي باستاني پس از داخل شدن در عربي بص
بخود مي گيرد. جالب آنكه در همه جاي قرآن آلمة مأوا با جهنم و نار قرين است و معناي آرامش از آن استنباط مي شود. « محل آرامش »
925 . متين
ان و 􀑧 اتي ، مات 􀑧 ي ، م 􀑧 ي ، مئت 􀑧 ه ، مت 􀑧 مت » ف􀑧 = از نامهاي بسيار قديمي آقايان به معني سنگين و باوقار آه به عربي رفته است . بصورتهاي مختل
.( نيز آمده است ( 5 « متنه
926 . مُخ
= موُغ = خرد و انديشه ( 17 ) ، ريشة اصلي مغان
927 . مردمك
و مرجيمك ( 1) = مرجي (عدس) + مك (اك) = عدس مانند ، آانون چشم آه شبيه عدس است ؛ مرجيل = عدسي
928 . مزد
ين 􀑧 ز از هم 􀑧 ژده (ه.م) ني 􀑧 ر م 􀑧 ه نظ 􀑧 ت ( 20 ) ؛ ب 􀑧 ده اس 􀑧 تفاده ش 􀑧 ز اس 􀑧 ا ني 􀑧 ون آنه 􀑧 ه در مت 􀑧 را آ 􀑧 د چ 􀑧 محقّق اروپائي س .چوآه آنرا ترآي سومري مي دان
ريشه است.
929 . مزراق
اب او 􀑧 = ميزراق و بيزراق = بيز (نوك تيز ) + راق (اك) = وسيلة نوك تيز ، نوعي نيزه ، زوبين ( 19،3 ): آمند رستم دستان نه بس باشد رآ
* چنان چون گرز افريدون نه بس مسمار ومزراقش/ منوچهري
930 . مژده
دولوق و 􀑧 د ، موُج 􀑧 دير دهن 􀑧 كر و تق 􀑧 ال تش 􀑧 ه در قب 􀑧 زدي آ 􀑧 ه ، م 􀑧 زد) + و (اك) = مزدان 􀑧 اخ: م 􀑧 وزد (ب 􀑧 وزدو = م 􀑧 دو و م 􀑧 وژدو = موج 􀑧 وژده = م 􀑧 = م
مشتولوق (باخ: مشتلق) از همين ريشه است.
931 . مشتلق
= موشتولوق و موجدولوق = موزدولوق = موزدو (مژده) + لوق (اك) = مژدگاني
932 . مغان
ان اكِ 􀑧 ه هم 􀑧 ر آلم 􀑧 ان در آخ 􀑧 الاً ق 􀑧 ان ؛ احتم 􀑧 مالي آذربايج 􀑧 ة ش 􀑧 ه ، منطق 􀑧 يار در انديش 􀑧 اعلي ) = بس 􀑧 = موغان = موُغقان = موغ (خرد) + قان (اك ف
مكاني باشد آه در اسامي مكانها بصورتهاي جان/ آان / خان / غان / قان آمده است. با اين توصيف: مغان = مكان انديشه و خرد
933 . من
ا) = 􀑧 ز (ه 􀑧 و ) + اي 􀑧 ن (ت 􀑧 يز = س 􀑧 ا ، س 􀑧 ا = م 􀑧 = بن ؛ من و بن از ريشه هاي ترآي باستان ( 17 ). بيز = بنيز = بن (من) + ايز (اك جمع ) = من ه
سنيز= توها = شما
934 . منجوق
و بنجوق = ميْنجيْق و بيْنجيْق = بوْنجوق = بوْيونجوق = بوْيون (گردن) + جوق (اك) = گردن آويز ، هرچيز از جواهر يا از پنجه هاي شير
يا مهر آه براي دفع چشم زخم به گردن اسب مي آويختند.
935 . مُو /درخت
= موْو = درخت انگور ، تاك ، رز ؛ مؤولوك = تاآستان
936 . مين باشي/ت
= مين (هزار) + باشي (فرمانده) = فرمانده گروه هزار نفره ، از رتبه هاي نظامي
937 . نردبان
= نرده (ه.م) + بان (باخ: بام) = نردة بام ، وسيلة نرده اي براي پشت بام رفتن
938 . نرده
و نرآه و نرگه = حصار دور يك محوطه ، در قديم افراد خان محدوده اي را حصار مي آردند تا خان راحت شكار آند. اين حصار ، نرآه و
نرگه و نرده نام داشت.
939 . نرگس
( و نرجس (معر) = نرگيز = نام گل ، از نامهاي قديمي خانمها ( 5
940 . ننه
= نه نه = آنا ، مادر ، باخ: به به
941 . نوآر
= نؤآر= چاآر ، خدمتكار مرد ، نوآار ( 1) ؛ ريشه اش معلوم نشد:
نايمتاي و ترمتاي را به نوآاري معيّن گردانيد / جهانگشاي جويني
942 . وار/پ
= هست ، دارا ، صاحب ، بصورت پسوند در انتهاي بعضي آلمات . مانند: خانوار ، جانور ، عيال وار ، سوگوار ، اميدوار؛ البته در فارسي
پسوند وار معاني و وظايف گوناگون دارد ولي با اين وظيفة مذآور مشخص است آه از ترآي آمك گرفته است.
943 . واژگون
و واشگون و باژگون و باشگون = باش (سر) + گون (اك) = سرنگون
944 . وشاق
= اُوشاق = بچّه ، غلام بچّه ، پسرزيبا ، خاصة شاه ، پسر ساده ( 1،27 ): نماند از وشاقان گردن فراز * آسي در قفاي ملك جز اياز /سعدي
945 . وطن
= واطان = باتان (ه.م)
946 . ويجين
= بيجين= بيچين = بيچ(بيچمك = درو آردن) + ين(اك)= درو ، هُرُس
947 . هالو
= آلو و آلوق = بد ، زشت ، دست و پا چلفتي ، بي دست و پا ؛ تغيير آلو به هالو مانند تغيير آچار به هاچار است.
948 . هاله
= هالا = هايلا = آيلا (ه.م) = نور و روشنائي دور ماه ؛ تبديل آ به ها در اول آلمه مرسوم است. مانند: هاچار (= آچار) و هالو (آلو)!
949 . هردم بيل
= هردن بير= هردن (گاهي ، هر از چند گاه) + بير (يك ، يكبار) = يكبار گاهي ، گاه و بيگاه ، بگير نگير
950 . هُما
( = هماي = اوْماي و اوُماي = از الهه ها و ريشه هاي ترآي باستان ( 17
951 . همه
.( = هاميْ ، در ترآي باستان بصورت قاميْ يا قامو آمده است ( 2،17
952 . هون
ت 􀑧 زي را تح 􀑧 اي مرآ 􀑧 ا اروپ 􀑧 ه ت 􀑧 ياي ميان 􀑧 يش از آس 􀑧 ال پ 􀑧 ه 1500 س 􀑧 رك آ 􀑧 امپراطوري بزرگ ت ، « خلق ، ايل » = هوُن = در ترآي باستان بمعني
اقي 􀑧 ه ب 􀑧 از آن ريش « ون 􀑧 ل -گ 􀑧 ائ » طلاح 􀑧 ر اص 􀑧 ي معاص 􀑧 ده و در ترآ 􀑧 نيز آم « خون و گون » حاآميت خود درآورد . در آتيبه هاي باستاني بصورت
مانده است.
953 . ياپونجي
اران 􀑧 وذ ب 􀑧 ود و از نف 􀑧 ي ش 􀑧 ته م 􀑧 د بس 􀑧 ا بن 􀑧 ه ب 􀑧 ه از يق 􀑧 ن دراز آ 􀑧 ا دام 􀑧 تين و ب 􀑧 دون آس 􀑧 دي ب 􀑧 = ياپيْنجيْ = ياپينج (پالتو) + ي (اك) = پالتوئي ، لباس نم
.( جلوگيري مي آند ( 19
954 . ياتاقان
تفاده 􀑧 نعت اس 􀑧 ه در ص 􀑧 ف ) آ 􀑧 كلهاي مختل 􀑧 ه ش 􀑧 روزه ب 􀑧 ده (و ام 􀑧 ت وخوابي 􀑧 = يات (ياتماق = خوابيدن) + اغان (اك) = خوابنده ، وسيلة مكانيكي تخ
مي شود ، برينگ
955 . يارماق
و يرماق و يرمق = يارماق = ياريماق (= درخشيدن) = درخشنده ، سكه ، درهم و دينار ، پول ، نقره ( 27،1 ): هم خواسته به خنجر هم يافته
به جور * از خصم خود تو يرمق و از من تو يرمغان/ رشيدي
956 . يارمه
( = يارما = يار (يارماق = شكافتن) + ما (اك) = شكافته ، بلغور ، گندم نيم آوفته ، يارميش ( 2
957 . ياسا
انيدن 􀑧 از مصدر ياساماق (تنبيه آردن ، برقرار آردن نظم و قانون ) = قاعده ، قانون ، تنبيه براي تأديب ، سياست ، قصاص ( 1) ؛ به ياسا رس
راي 􀑧 ا ب 􀑧 ات ه 􀑧 واع مالي 􀑧 زرگ = از ان 􀑧 = مجازات و قصاص آردن ، ياسامه = ياساما = ماليات آشاورزان ، ياساميشي = نظم و تدبير ، ياساي ب
ي 􀑧 زرگ م 􀑧 اي ب 􀑧 م ياس 􀑧 آشاورزي غير از مالياتهاي قلان و قبجور ، يساق = سياست و ترتيب ، يساول = نظم دهنده : و آن قپچور آه اآنون بحك
ستانند ، نستدندي و اآنون هم بحكم ياسق از پنج آس نمي گيرند… / رسائل خواجه نصير
958 . ياشار
= ياشا (ياشاماق = زندگي آردن ، جاودانه بودن) + ار (اك فاعلساز) = جاودان ، نام آقا
959 . ياشماق
در انگليسي Yashmak = پوشش ، نقاب ، چهره پوشاني ( 1) ، نوعي حجاب صورت، بصورت
960 . ياغي
( = ياغيْ = سرآش ، دشمن ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 1،17
961 . يال
شود آشته رستم به چنگال × = يال و ييْل و ياليْغ = رُستنگاه موي درگردن اسب ، موي گردن اسب و شير ( 2): بدين آتف و اين قوت يال او
او/ شاهنامه
962 . يالانچي
( = يالانچيْ = يالان (دروغ) + چيْ (اك) = دروغگو ، بي بند و بار ، شعبده باز ( 1
963 . يالقوز
( = يالقيْز و يالنيْز = يالينقيز = يالين (ساده ، بدون همراه) + قيْز (اك) = تك ، تنها ، مجرد ( 1،19
964 . ياوه
ان = 􀑧 ه ؛ يام 􀑧 ي پاي 􀑧 ت و ب 􀑧 ل ، سس 􀑧 ف و اباطي 􀑧 ه ، اراجي 􀑧 ي پاي 􀑧 ت و ب 􀑧 رزه ، سس 􀑧 ب و ه 􀑧 خن نامناس 􀑧 = ياوا = ياو (بد ، فحش ، هرزه ) + ا (اك) = س
ياومان = فحش ، ياووز = بد ، ياوا آدام = آدم سست و آرام ، ياواش = آرام
965 . يتاق
= ياتاق = يات (ياتماق = خوابيدن) + اق (اك) = خواب ؛ نگهباني و پاسباني ، شايد بخاطر اينكه نگهبان در محل نگهباني بايد مبيت آند:
خِردم يزك فرستد به وثاق خيلتاشم
( ادبم طلايه دارد به يتاق و پاسباني/ نظامي گنجوي ( 27
966 . يدك
ويض 􀑧 ت تع 􀑧 ه جه 􀑧 = ياتاك = ياتاق = يات (ياتماق = خوابيدن) + اق (اك) = خوابيده ، درحال استراحت ، سابق به اسبهاي درحال استراحت آ
با اسبهاي خسته از راه در چاپارخانه ها نگهداري مي شدند مي گفتند ولي اآنون به هر وسيلة ذخيره اي يا آمكي مي گويند، زاپاس ، ذخيره
967 . ير
= يئر = جا ، زمين ، مساوي ؛ ير به ير= مساوي مساوي ، جا به جا
968 . يراق
= ياراق = يارا (ياراماق = به درد خوردن ) + ق (اك) = بدرد بخور ، ابزار و تجهيزات لازم ، تجهيزات جنگي ، اسلحه ؛ ياراقليق = مسلّح
( ، از ريشه هاي ترآي باستان ( 17
969 . يرغو
ده و 􀑧 ار برن 􀑧 ه اعتب 􀑧 ايد ب 􀑧 ه ، ش 􀑧 ان ، محاآم 􀑧 ه ، فرم 􀑧 ت ، تنبي 􀑧 = يارقي = يار (يارماق = شكافتن ، زخم آردن) + قي (اك) = ابزار شكافنده ، سياس
شكافنده بودن قانون ؛ يرغوچي = يارقيچي = بازرس و رئيس ديوان ، يوْرغولاماق = مجازات آردن ، يارقيتاي = ديوان عدالت:
بلكه از يرغوي ديوان نيز هم / حافظ × عاشق از قاضي نترسد ، مي بيار
970 . يَرليغ
بحكم يرليغ از آل ايلخان ياقوت / نزاري قهستاني × = يارليغ = حكم پادشاهي ( 1): ز بيم خاتم القاب تو نهادستند
971 . يرنداق
رو 􀑧 ه ف 􀑧 ردي و ن 􀑧 ه بگ 􀑧 ن × و􀑧 ردن ت 􀑧 رد گ 􀑧 داق گ 􀑧 = يارانداق = چرم خام ، انبان آه ازپوست بزماده باشد ، روده ، تسمه ، دوال ( 2،8،27 ): بي يرن
گذري/ رودآي سمرقندي
972 . يزنه
= يئزنه = شوهر خواهر ( 1،19،27 ) ؛ بصورت عام يعني داماد
973 . يساق
رد 􀑧 ب نك 􀑧 دل آس × رش 􀑧 غ و تي 􀑧 ان و زره ز تي 􀑧 ت : خفت 􀑧 ده اس 􀑧 م آم 􀑧 = ياساق = ياسا (ه.م) + اق (اك) = تنبيه ، قانون ، سياست ؛ بصورت ياسق ه
دريساقت/ نورالدين ظهوري
و آن قپچور آه اآنون بحكم ياساي بزرگ مي ستانند ، نستدندي و اآنون هم بحكم ياسق از پنج آس نمي گيرند/ رسائل خواجه نصير
974 . يسال
: ( = ياسال = قشون ، صف ، لشكر ، فوج ؛ احتمالاً از مصدر ياساماق (باخ: ياسا) ( 8
لشكري منهزم از راآب او چون نشود
آه ز شوخي همه جا فوجي از او بسته يسال / سنجر آاشي
975 . يساول
= ياسوْووُل = ياسا (باخ: ياسا) + قوْل (بازو) = بازوي قانون ، بازوي تنبيه ، آسي آه در دست نشان اجراي تنبيه يا قانون دارد ، تنبيه آننده
اق و 􀑧 ا يس 􀑧 ه ب 􀑧 ه ( 1) ؛ همريش 􀑧 رد ب يگان 􀑧 ا و ط 􀑧 ه ه 􀑧 ، نگهبان چماق به دست جلوي خانة خانها در جشنها و مهماني ها براي تمييز مهمانها از غريب
ياسا
976 . يغلاوه
ن 􀑧 ه در آن روغ 􀑧 ته دار آ 􀑧 = ياغلاوا = ياغلا (ياغلاماق = روغني آردن ، چرب آردن ) + وا (اك) = روغن اندود ، چربناك ، ظرف آهني دس
( سرخ مي آنند ، آاسة مسي دسته دار براي آشيدن غذاي سربازان ( 1،25
977 . يغلق
هنوزش × = ياغليْق = ياغ (= غارت) + ليْق (اك) = احتمالاً: وسيلة غارت و شكار ، تير پيكاندار ( 1،27 ): هنوزش پّرِ يغلق در عقاب است
برگ نيلوفر در آب است/ نظامي گنجوي
978 . يغما
حيح 􀑧 م ص 􀑧 اني ه 􀑧 ين مع 􀑧 = ييْغما = ييْغ (ييْغماق = برچيدن) + ما (اك) = برچيدني ، جمع آردني ، برچيدن سفره ، غارت ، تاراج ؛ ياغما با هم
است ، ياغمالاماق = غارت آردن:
979 . يغمور
ان 􀑧 د و ترآ 􀑧 ي برن 􀑧 ار م 􀑧 ه بك 􀑧 را در ترآي 􀑧 اران آن 􀑧 اي ب 􀑧 ه در معن 􀑧 ا ؛ البت 􀑧 ام آق 􀑧 اران ، ن 􀑧 ر (اك) = ب 􀑧 = ياغمار وياغموُر = ياغ (ياغماق = باريدن) + ميْ
دان 􀑧 ادل آذري آن : ياغيش 􀑧 اق و مع 􀑧 ا توتولم 􀑧 ارآن دوْلوي 􀑧 آذري بجاي آن ياغيش (از همين مصدر ) استفاده مي آنند . مثل ترآيه اي : ياغموردان قاچ
قاچيب دوْلويا دوشمك(= از باران رهيدن و به تگرگ مبتلا شدن)
980 . يغناغ
( = ييْغيْناق = ييْغين (ييْغينماق = جمع شدن ، متراآم شدن) + اق (اك) = تجمع ، گردهمائي مردم ، محل تجمع ( 27
981 . يُغور
= يوُغوُر از مصدر يوغورماق (=خمير آردن) = خميرواره ، بدقواره و شُل و ول ، صفت منفي براي آدم بدهيكل
982 . يقه
( = ياخا = گريبان ، گلو ( 1
983 . يلاق
ام 􀑧 ئلاق = ن 􀑧 د ( 27 ) ؛ ي 􀑧 ذا بدهن 􀑧 ه آب و غ 􀑧 گ و گرب 􀑧 راي س 􀑧 ه در آن ب 􀑧 = يالاق = يالا (يالاماق = ليسيدن) + اق (اك) = ليسيدني ، سفال شكسته آ
شاهي از ترآان ( 27 ): تراست ملك جهان و تويي سزاي ثنا * چگونه گويم مدح يماك و وصف يلاق/ خاقاني شيرواني
984 . يلپيك
( = يئلپيك = سايبان ، سايبان درشكه و خودرو ( 25
985 . يلمه
:( = يله مه = زره داراي چند تكّه ، قبا ، باراني ، يلمق (معر) ( 1،2
گذشتي همي روز نامم به ننگ/ قاري × من از يلمهبودم هميشه به تنگ
986 . يلواج
لطان 􀑧 ار س 􀑧 ان در درب 􀑧 ول چنگيزخ 􀑧 فير و رس 􀑧 وارزمي س 􀑧 واج خ 􀑧 ود يل 􀑧 امبر، محم 􀑧 ا ، پي 􀑧 = يولاوُوج = يول (راه) + آووج (آگاه) = راه دان ، رهنم
محمد خوارزمشاه و نيز وزير قاآن :
يلواج شناس تنگري جوي / خاقاني × هر يك عجمي ولي لغزگوي
987 . ينگه
ا = 􀑧 اي دني 􀑧 ا = همت 􀑧 ة دني 􀑧 ي آمد،همراه،مثل؛ينگ 􀑧 روس م 􀑧 راه ع 􀑧 اف هم 􀑧 ب زف 􀑧 ه ش 􀑧 ي آ 􀑧 = يئنگه = همسربرادر ، مقابل يِزنه (شوهر خواهر) ، پيرزن
آمريكا
988 . يواش
= ياواش = ياوا(ياواماق = سست وآرام شدن) + ش(اك) = آرام ، سست
989 . يوت
.( = مرگ فراگير دامي ، مريضي آه منجر به مرگ عام ستوران گردد ( 27
990 . يوخه
= يوْخا = نازك ، تنك ، نان تنك ( 27 ) ؛ اوره گي يوْخا = دل نازك:
( و خوانها به رسم غزنين روان شد از بزرگان و نخجير و ماهي و آچارها و نانهاي يوخه/ تاريخ بيهقي ( 27
991 . يورت
= يوُرد = خانه ، محل خيمه ، چراگاه : … هريك را يورت معين فرمود آه آنجا عصاي اقامت بياندازد / تاريخ جهانگشاي جويني
گفتم: قرقچي گشته اي اي عشق اما يورت دل
ييلاق سلطان چون بود ، قشلاق چوپاني است اين/ مولوي
992 . يورتگه
= يورت (ه.م) + گه (اك) = نوعي خانه :
يورتگه نزديك آن دز برگزيد / مولوي × از پناه حق حصاري به نديد
993 . يورتمه
ا (اك) = 􀑧 اق ) + م 􀑧 در يورم 􀑧 اري از مص 􀑧 ت اجب 􀑧 دم ، حال 􀑧 ر ق 􀑧 ت در ه 􀑧 = يوْرتما = يوْرت (يوْرتماق = حرآت دادن اسب بصورت يك پا و يك دس
( نوعي راه رفتن اسب ، رفتار به شتاب ، يورغه يا يُرغه ( 1،3
994 . يورش
= يوروش = يورو (يوگورمك ، يورومك = حمله ور شدن) + ش (اك) = حمله وري ، هجوم
995 . يورغه
ا ، 􀑧 ب ، يرغ 􀑧 تي اس 􀑧 ك دس 􀑧 ا و ي 􀑧 ك پ 􀑧 ت ي 􀑧 و يرغه = يوْرغا = يوْر(يوْرماق = حرآت آردن اسب بصورت يك پا و يك دست ) + غا (اك) = حرآ
حرآت با عجله و شتاب :
تا يواش ومرآب سلطان شويد/مولوي × سكسكانيد از دمم يرغا رويد
996 . يوزباشي/ت
= يوز (صد) + باشيْ (فرمانده) = فرمانده گروه صد نفره ، سابقاً از رتبه هاي نظامي
997 . يوغ
رده 􀑧 وذ آ 􀑧 م نف 􀑧 ر ه 􀑧 اي ديگ 􀑧 ي در زبانه 􀑧 معرب چوغ و چيْغ ترآي ( افزار چوبي آه به گردن حيوانات بارآش مي اندازند ) ؛ اين ريشه اصيل ترآ
اني) ، 􀑧 آلم ) joch ، ( وپتر 􀑧 رامين هليك 􀑧 تم ف 􀑧 كل در سيس 􀑧 ين ش 􀑧 ه هم 􀑧 يله اي ب 􀑧 ي ، وس 􀑧 انگليس ) yoke ، ( ي􀑧 وغ (عرب 􀑧 ي ) ، ي 􀑧 وغ (فارس 􀑧 د : چ 􀑧 ت . مانن 􀑧 اس
( يكي جاي شاه و يكي جاي فغ/ لغت فرس ( 27 × اسپانيائي) ( 1،2،19،27 ): يكي تخت عاج و يكي تخت چغ ) yogo ، ( فرانسه ) joug
998 . يوغورت
= يوُغوُرت از مصدر متعدي يوغورتماق (= خمير گرداندن ، سرشتن ، عجين آردن) = عموماً ماست تُرشيده ، جغرات (معر) ، بصورت
در انگليسي Yoghurt , Yogurt
999 . يونجه
= يوْنجا = يون (يونماق =آندن ، درآوردن از زمين ) + جا (اك) = چيدني ، آندني ، از روئيدني ها
1000 . ييلاق
= يايلاق = ياي (تابستان) + لاق (اك) = تابستانه ، جاي مطبوع و خنك و قابل زندگي در تابستان
منابع و مراجع
1. معين ، محمد ، فرهنگ شش جلدي فارسي
2. دبيرسياقي ، ديوان لغات التُرك محمود آاشغري
3. بهزادي ، بهزاد ، فرهنگ تكجلدي آذربايجاني-فارسي
4. زهتابي ، محمدتقي ، تورآلرين اسكي تاريخي
5. غفاري ، رضا ، فرهنگ نامهاي ترك
6. صفرلي ، عليار و يوسفلي ، خليل ، آذربايجان ادبياتي تاريخي
7. پروفسور نظامي خوديف ، آذربايجان ادبي ديلي تاريخي
8. عميد ، فرهنگ تكجلدي فارسي
9. ديوان حافظ
10 . مولوي(مثنوي معنوي،ديوان شمس،اشعار ترآي)
11 . ديوان سعدي
12 . نجفي ، ابوالحسن ، غلط ننويسيم
13 . الغون و درخشان ، فرهنگ لغات ترآي استانبولي به فارسي
14 . زهتابي ، محمدتقي ، معاصر ادبي آذري ديلي
15 . فرهنگ جغرافيائي آباديهاي آشور جلد ششم سازمان جغرافيائي نيروهاي مسلح
16 . صديق ، حسين ، سيري در اشعار ترآي مكتب مولويه
17 . صديق ، حسين ، يادمان هاي ترآي باستان ، نشر نخلهاي سرخ ، تهران ، 1379
« وارليق » 18 . هيئت ، جواد ، سالنامه هاي بيست گانة
19 . دهخدا ، علي اآبر ، فرهنگ لغت بيست و هشت جلدي فارسي
20. Reshid Arat , qutadgu Bilig , Istanbul
1378 ، 21 . صديق ، حسين ، شاهنامه ملحمه است نه حماسه ، مجلة مقام ، ش 4
22 . صديق ، حسين ، قارا مجموعه، اردبيل ، انتشارات شيخ صفي الدين ، 1378
23 . پاشا صالح ، علي ، مباحثي از تاريخ حقوق ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1348
24 . حييم ، فرهنگ يكجلدي فارسي – انگليسي
25. Turgut Akpinar, Turk Tarihinde Islamiyet , Istanbul
1993
26 . داشقين ، فرهنگ لغات تركي به فارسي
ر ، 􀑧 ارات اميرآبي 􀑧 ران ، انتش 􀑧 اطع ، ته 􀑧 ان ق 􀑧 زي ، بره 􀑧 ف تبري 􀑧 ن خل 􀑧 ين ب 􀑧 د حس 􀑧 27 . محم
1362

نوشته شده در جمعه 15 مهر 1390ساعت 04:53 توسط biz turkuz| 2باخیش